حذف ۷/ ۵ میلیون بشکه نفت‌خام از بازار جهانی بعد از حمله حوثی‌های یمن به تاسیسات شرکت ملی نفت عربستان، بیشترین جهش قیمت نفت بعد از حملات عراق به چاه‌های نفت کویت در دهه ۹۰ میلادی به این سو را موجب شد. واکنش تند بازار نفت به حمله پهپادی شنبه گذشته حوثی‌ها به بزرگترین تاسیسات فرآورش نفت خام دنیا (بقیق) که در شرق عربستان قرار دارد و همچنین دومین میدان نفتی بزرگ این کشور (میدان خریص)، شاخص نفت خام برنت را در نخستین ساعات گشایش بازار نفت در روز گذشته به بیش از ۷۱ دلار بر بشکه رساند. این میزان رشد قیمت که معادل ۵/ ۱۹درصد بود، در ادامه معاملات اصلاح شد با این حال تا لحظه تنظیم این گزارش (ساعت ۱۶:۳۰ به وقت تهران)، برنت رشد بیش از ۱۰ درصدی خود را حفظ کرد و با افزایش بیش از ۴۹/ ۶ دلاری روی ۷۱/ ۶۶ دلار بر بشکه ایستاد. هر بشکه نفت خام آمریکا نیز با رشد بیش از ۹ درصدی معادل ۴۶/ ۵ دلار، به ۴۲/ ۵۹ دلار بر بشکه رسید. نگاهی به روند اتفاقات بازار در روز گذشته نشان می‌دهد بازگشت نفت از اوج دو علت عمده دارد. علت نخست به نگاه بازار به ذخایر استراتژیک نفت خام دنیا باز می‌گردد. به این ترتیب با وجود پیش‌بینی‌‌هایی مبنی بر رسیدن نفت به ۱۰۰ دلار بر بشکه، آنچه روز گذشته باعث فاصله گرفتن بازار از این پیش‌بینی شد، نگاه به ذخایر استراتژیک دنیا بود. آمریکا اولین کشوری بود که دستور آزادسازی ذخایر استراتژیک خود را با امضای ترامپ صادر کرد. کره‌جنوبی کشور بعدی بود که نسبت به برداشت از ذخایر استراتژیک خود اعلام آمادگی کرد. در این میان برداشت از ذخایر ۱۸۸ میلیون بشکه‌ای سعودی‌ها که علاوه بر خاک عربستان، در سه نقطه مختلف دنیا (هلند، ژاپن و آمریکا) ذخیره شده است نیز باعث دلگرمی مشتریان نفتی این کشور شد. در عین حال، اوپک هم که در حال بررسی ابعاد مختلف حمله اخیر است، اعلام کرده اگرچه برای برگزاری نشست فوری برای بحث بر سر افزایش تولید زود است و به درخواست عربستان بستگی دارد، اما در صورت لزوم، قادر به دستور افزایش تولید به کشورهای عضو این سازمان است.
با وجود اثر مثبت ذخایر استراتژیک نفت‌خام، کارشناسان هشدار می‌دهند چنانچه بازگشت تولیدات عربستان به مدار طولانی شود، برداشت مداوم از ذخایر استراتژیک می‌تواند بازار را با کمبود نفت مواجه کند. در چنین شرایطی، از نظر برخی کارشناسان، عرضه نفت خام از سوی ایران که به علت تحریم‌های آمریکا محدود شده است، می‌تواند یک راه حل فوری برای پر کردن بخشی از اختلال عرضه عربستان بدون تکیه به ذخایر استراتژیک نفت خام باشد. با این حال مواضع تند ترامپ و دولتمردانش نسبت به ایران در جریان حمله حوثی‌ها و اتهاماتی که آنها علیه کشورمان طرح می‌کنند؛ به کارگیری این راه‌حل فوری را به تاخیر می‌اندازد.
موضوع دیگری که در رابطه با حملات روز شنبه مهم به نظر می‌رسد، بحث بازگشت تنش‌‌های ژئوپلیتیک به منطقه است. حذف نیمی از تولید نفت عربستان به عنوان بزرگترین صادرکننده نفت در دنیا و آسیب‌هایی که به تاسیسات نفتی این کشور وارد شده، در شرایطی ریسک اقدام متقابل را افزایش می‌دهد که تاکنون شاهد اتخاذ مواضع تند از سوی کشورهای حاضر در این جریان نبوده‌ایم. عربستان تاکنون واکنش تندی در این رابطه نشان نداده و ایران نیز با وجود اتهام‌زنی آمریکا، هرگونه نقش‌آفرینی در حمله حوثی‌ها را نه تنها رد کرده، بلکه برای ایجاد فضایی آرام تلاش کرده است. مقامات وزارت خارجه در چین و بریتانیا نیز اعلام کرده‌اند طرح اتهام علیه یک کشور بدون در دست داشتن مدارک کافی، نشان از مسوولیت‌ناپذیری دارد.
با این حال توییت‌های ترامپ نشان می‌دهد آتش او از سران کشورهای منطقه بسیار تندتر است تا آنجا که در توییتی اعلام کرده «اگرچه آمریکا می‌داند چه کسی پشت حمله اخیر است، اما در انتظار گزارش عربستان است تا در صورت اعلام کشور عامل، اقدام لازم انجام گیرد.» به این ترتیب به نظر می‌رسد چنانچه کشورهای منطقه بدون در نظر گرفتن اظهارنظرهای تند ترامپ، همچنان بر شرایط مسلط باشند، تنش‌ها فرصت رشد پیدا نمی‌کنند و در سطوح فعلی متوقف می‌شوند. مدیریت تنش‌ها در حالی اهمیت دارد که کارشناسان بین‌المللی عقیده دارند «در حال حاضر اینکه چقدر زمان نیاز است تا تولیدات عربستان به مدار بازگردد چندان مهم نیست، نکته‌ای که اهمیت دارد این است که زیرساخت‌های عربستان در مقابل حملات بسیار آسیب‌پذیر است؛ موضوعی که می‌تواند باعث تکرار حملات شود.»
اما چنانچه دو عامل یاد شده در بازار پایدار نباشند، به این معنا که روند بازیابی تولید بیش از ۵ میلیون بشکه از تولیدات عربستان طولانی شود و ذخایر استراتژیک را تحت فشار قرار دهد یا تلاشی برای کنترل تنش‌ها در منطقه صورت نگیرد، تحقق پیش‌بینی‌های حداکثری از آینده نفت دور از ذهن نخواهد بود. «دنیای اقتصاد» در گزارشی با عنوان «نفت پس از انفجار آرامکو»، هفت پیش‌بینی قیمتی از آینده طلای سیاه را بررسی کرده است. در میان این پیش‌بینی‌ها، حداقل برآوردها از افزایش بهای نفت پس از اتفاقات اخیر، سه دلار بر بشکه و حداکثر قیمت پیش‌بینی شده نیز ۱۰۰ دلار بر بشکه عنوان شده بود.
به گزارش بلومبرگ، معاملات آتی برنت در بازار لندن، روز گذشته و لحظاتی بعد از بازگشایی بازار حدود ۱۲ دلار بر بشکه رشد کرد که بالاترین رشد دلاری از ۱۹۸۸ به این سو، یعنی زمان پایه‌گذاری این نوع قرارداد است. آژانس بین‌المللی انرژی نیز شوک روز گذشته به بازار نفت را به لحاظ درصدی با رشد قیمت‌هایی که در سال ۱۹۹۱ میلادی و بعد از حمله صدام حسین به چاه‌های نفت کویت رخ داد، مقایسه کرد. این موسسه بین‌المللی، همچنین اثر اختلال عرضه اخیر را به کاهش تولیدات ایران در پی وقوع انقلاب اسلامی در سال ۵۷ که باعث خروج ۶/ ۵ میلیون بشکه از تولیدات ایران از بازار نفت شد؛ شبیه دانست. با این حال آن‌طور که بلومبرگ گزارش می‌دهد، اختلال عرضه‌ای که حمله ۱۰ پهپاد حوثی‌های یمن به تاسیسات نفتی آرامکو ایجاد کرده، در تاریخ اختلالات عرضه بی‌سابقه است.
تمرکز بازار بر توان بازیابی عربستان
حذف حدود ۷/ ۵ میلیون بشکه نفت خام از چرخه تولیدات عربستان که معادل بیش از ۵ درصد از عرضه جهانی طلای سیاه است، اختلال عرضه‌ای بزرگ برای بازار نفت به شمار می‌رود که در پس آن هم توان بازیابی تولیدات عربستان محک زده می‌شود و هم نقش ذخایر استراتژیک نفت خام دنیا برای مقابله با این شوک قابلیت بررسی پیدا می‌کند.
مقامات آرامکو پس از وقوع این حمله اعلام کردند طی ۴۸ ساعت اطلاعات جدیدی از روند بازسازی تاسیسات منتشر می‌کند. با این حال با گذشت مدت‌زمان یاد شده (تا روز گذشته) از وقوع این حمله به پاشنه آشیل فرآورش نفت خام عربستان(بقیق) که صادرات را برای این کشور ممکن می‌سازد، نه تنها گزارشی رسمی از مدت زمان مورد نیاز برای بازیابی تولیدات مشاهده نمی‌شود، بلکه به گفته برخی منابع آگاه به رویترز، بازوی بازرگانی آرامکو به دنبال تامین فوری محصولات پالایش شده است.
طبق گزارش Energy Aspects، در پی حمله روز شنبه گذشته که عربستان را مجبور به توقف تولید حدود نیمی از تولید نفت روزانه و بخشی از تولیدات گازش کرد؛ این کشور به زودی تبدیل به یکی از بزرگترین واردکنندگان فرآورده‌های نفتی خواهد شد. طبق این گزارش، احتمالا یک میلیون بشکه در روز از ظرفیت پالایشی آرامکو کاسته شده است. دو منبع تجاری نیز اعلام کردند شرکت بازرگانی آرامکو به دنبال تامین فوری گازوئیل است. عربستان‌سعودی به‌عنوان یک صادرکننده خالص گازوئیل شناخته می‌شود.
با وجود گزارش‌هایی مبنی بر اقدام فوری آرامکو برای واردات فرآورده‌های نفتی، چند منبع آگاه که در واقع مشتریان نفت خام عربستان هستند، به رویترز اعلام کرده‌اند با وجود نگرانی از تاثیرات حمله، تاخیری در بارگیری محموله‌های آنان رخ نداده است. با این حال آنها در انتظار انتشار اعلامیه رسمی آرامکو هستند تا نسبت به حذف کامل مخاطرات اطمینان پیدا کنند. انتظارها برای واکنشی رسمی از سوی آرامکو برای روشن شدن وضعیت عرضه عربستان در حالی ادامه دارد (تا لحظه تنظیم این گزارش هیچ اطلاعیه‌ای مبنی بر زمان بازگشت تولیدات از سوی آرامکو منتشر نشد) که دو منبع آگاه که در جریان اقدامات آرامکو هستند، به رویترز اعلام کرده‌اند «بازگشت عربستان به ظرفیت کامل تولید ممکن است ماه‌ها طول بکشد.» با این حال Energy Aspects انتظار دارد بخشی از تولیدات از دست رفته عربستان در کوتاه‌مدت جبران شود اما برای بازگشت کامل ۷/ ۵ میلیون بشکه در روز، ممکن است زمان بیشتری نیاز باشد.
وابستگی بازار به ذخایر استراتژیک
در شرایطی که آرامکو سکوت خود را نمی‌شکند تا انتظار بازار از زمان بازگشت تولیدات به سطح سابق مشخص شود، تحلیلگران و فعالان بازار نفت انتظار دارند آزادسازی بخشی از دخایر استراتژیک نفت خام دنیا، طولانی شدن احتمالی اختلال عرضه از سمت عربستان را جبران کند.
با این حال همان‌طور که از نام این ذخایر برمی‌آید، برداشت بیش از اندازه از آنها می‌تواند کشورهای وابسته به نفت را در صورت اختلال عرضه‌هایی بیشتر با چالش مواجه سازد. آژانس بین‌المللی انرژی به کشورهای واردکننده نفت توصیه می‌کند معادل ۹۰ روز از کل واردات‌شان را به عنوان ذخایر استراتژیک نگهداری کنند تا در مواقع لزوم از آنها برداشت کنند.
در این میان دونالد ترامپ، روز یکشنبه دستور آزادسازی بخشی از ذخایر استراتژیک آمریکا را صادر کرد. آزادسازی بخشی از این ذخایر ۶۴۵ میلیون بشکه‌ای، در صورت نیاز بازار و با نظارت آژانس بین‌المللی ممکن خواهد بود. آمریکا در حال حاضر ۴۱۶ میلیون بشکه نیز ذخایر نفت خام تجاری در اختیار دارد. با این حال باید دید بنادر و خطوط لوله انتقال نفت خام آمریکا، تا چه میزان و با چه سرعتی قادر به رساندن این ذخایر به بازار نفت و پیشگیری از جهش دوباره قیمت‌ها هستند.
کره‌جنوبی نیز روز گذشته اعلام کرد برداشت از ذخایر استراتژیک خود را در صورت طولانی شدن اختلال عرضه از سمت عربستان مورد بررسی قرار می‌دهد. کره‌جنوبی به‌عنوان پنجمین واردکننده بزرگ نفت خام، در حال حاضر حدود ۹۶میلیون بشکه نفت و فرآورده‌های نفتی ذخیره دارد. چین اما به عنوان بزرگترین مصرف‌کننده نفت خام دنیا بعد از آمریکا و با وجود دارا بودن ذخایر استراتژیکی که میزان آنها بین ۳۲۵ تا ۵۱۰ میلیون بشکه تخمین زده می‌شود، نسبت به آزادسازی ذخایر نفتی خود اعلام موضع نکرده است.
وزیر انرژی روسیه نیز به‌عنوان بزرگترین متحد عربستان در اوپک، اعلام کرد در دنیا به میزان کافی ذخایر نفت خام برای پوشش اختلال ایجاد شده وجود دارد. به گزارش رویترز، الکساندر نواک در پاسخ به این سوال که آیا روسیه برای جبران اختلال عرضه پیش آمده تولیدات خود را افزایش می‌دهد، گفت: ابتدا باید عربستان گزارشی از اثرات حمله‌ها ارائه دهد. او همچنین روسیه را به توافق جهانی کاهش تولید پایبند دانست و هرگونه گفت‌وگو برای افزایش سطح تولیدات را زود دانست.
سارا مالکی
