جمهوری اسلامی ایران در گام سوم کاهش تعهدات تصمیم گرفت محدودیت‌های برجامی در زمینه تحقیق و توسعه و ساخت و ساز سانتریفیوژ‌ها را بردارد.
این اقدام طبق بند ۲۶ و ۳۶ در چارچوب برجام است و نقض توافق تلقی نمی‌شود.
متن و ضمیمه برجام، ۲۵ محدودیت را برای مدت ۱۰ تا ۱۵ سال برای ایران در نظر گرفته است.
این محدودیت‌ها صنعت هسته‌ای کشور را نه فقط در زمینه پپیشرفت علمی کند می‌کرد بلکه به علت استفاده نکردن از نسل‌های جدید سانتریفیوژ با چالش کارایی هم مواجه می‌کرد.
طبق بند‌های ۳ متن و ۳۲ ضمیمه برجام، محدودیت تحقیق و توسعه صرفاً روی سانتریفیوژ‌های IR-۴, IR-۵, IR-۶, IR-۸ به مدت ۱۰ سال خواهد بود.
قدرت جداسازی اورانیوم در سانتریفیوژ‌های نسل IR۸ افزون بر ۲۴ برابر نسل IR۱ است که هم اکنون در سایت‌های هسته‌ای ایران زیر بار است. این محدودیت براساس نوع سانتریفیوژ روی تک ماشین تا زنجیره‌های ۳۰ تایی تعریف شده است.
بند ۳۲ ضمیمه پا را از این فراتر گذاشته و هرگونه تحقیق و توسعه روی سانتریفیوژ‌های پیشرفته با قدرت جداسازی بیش از IR-۸ را که حداکثر ۲۴سو قدرت جداکنندگی دارد، برای همیشه ممنوع کرده است.
سانتریفیوژ‌های نسل جدیدی در دنیا وجود دارد که توان ان ۳۰۰ سو است که نسبت سانتریفیوژ‌های حتی نسل ۸ به نسل یک مانند توان تراکتور به گاوآهن است.
شش هزار و ۱۰۴ سانتریفیوژ نسل IRI که در نطنز و فردو استفاده می‌شود، به سبب فناوری قدیمی درصد خرابی زیادی دارد که جایگزینی ان‌ها طبق بند ۲۷ ضمیمه با سانتریفیوژ‌های پیشرفته به مدت ۱۰ سال ممنوع است.
نکته جالب ان است که طبق بند ۳۰ ضمیمه تعویض سانتریفیوژ‌های صدمه دیده یا خراب شده با سانتریفیوژ‌های مشابه هم به مدت ۱۰ سال صرفا با تائید آژانس میسر است.
بند ۳۱ ضمیمه، نصب سانتریفیوژ‌ها و زیرساخت‌های مربوط به غنی سازی و تحقیق و توسعه را به مدت ۱۵ سال ممنوع کرده است یعنی بکارگیری بیش از تعداد سانتریفیوژ‌های فعلی ممکن نیست.
طبق بند ۷۲ ضمیمه هم تحقیق و توسعه به مدت ۱۵ سال فقط در نطنز است. بند ۴۵ ضمیمه تصریح دارد که هر نوع فعالیت تحقیق و توسعه روی مواد شکاف‌پذیر در فردو به مدت ۱۵ سال ممنوع است.
سایت هسته‌ای فردو که به سبب قرار گرفتن ۸۰ تا ۹۰ متری زیر زمین مصونیت راهبردی دارد همواره برای غربی‌ها از ان رو که نمی‌توانند به راحتی به ان نفوذ کنند یا صدمه بزنند، چالش برانگیز است.
بند ۸۱ ضممه برجام، استفاده از سایر روش‌های پیشرفته جداسازی ایزوتوپی اورانیوم (بجز گازی) از قبیل لیزری، الکترومغناطیسی و ... در فعالیت‌های تولید، تحقیق و توسعه، تحت راستی آزمایی آژانس به مدت ۱۰ سال را ممنوع کرده است.
این محدودیت‌ها و چندین ممنوعیت دیگر با برداشتن گام سوم از بین رفته است.
این فرصت طلایی برای مسئولان و دانشمندان هسته‌ای است که با بهره گیری از فرصت پیش امده یکبار دیگر انگیزه و دانش خود را به رخ جهانیان بکشند.
اراده پولادین و انگیره خدایی دست اندرکاران هسته‌ای را زمانی که از سایت هسته‌ای فردو دیدن می‌کردم، در جمله‌ای بالای سر یکی از جوانان در مرکز کنترل مشاهده کردم، که نوشته بود " از کوهی که به ما سپرده اید چنان محافظت می‌کنیم که آیندگان ما را اصحاب احد نخوانند. " ان شاءالله که عزم این مردان الهی، زمینه ساز فراگیر شدن کلیدواژه، معجزه آسای" ما می‌توانیم " در همه عرصه‌ها شود.
این کشور‌های اروپایی هستند که از این پس بایستی دنبال مذاکره باشند. عقربه‌های ساعت در حوزه‌های تحقیق و توسعه به نفع جمهوری اسلامی ایران به حرکت در امده است. قدر زمان را بدانیم.
دکتر حسن عابدینی؛ کارشناس ارشد مسایل بین المللی