گروه سیاسی/ «گام سوم را برمی‌داریم»؛ این گزاره مشترک تمام موضعگیری‌هایی بود که روز گذشته از سوی مقام‌های عالی‌رتبه ایران در مواجهه با تحولات جاری پیرامون اجرای برجام مطرح شد. رئیس جمهوری ایران امکان دستیابی به توافقی نزدیک با اروپاییان در مورد برجام را محتمل ندانسته و از احتمال کاهش تعهدات برجامی ایران سخن گفته است. حسن روحانی روز گذشته (چهارشنبه) در جلسه هیأت دولت ضمن اعلام این که «بعید می‌دانم طی امروز و فردا نیز بتوانیم به توافق نهایی برسیم؛ در نتیجه گام سوم را برخواهیم داشت» این را هم گفت که بخش عمده اختلافات با اروپا در مذاکرات حل شده اما «هنوز به نتیجه نهایی نرسیده‌ایم.»
هجدهم اردیبهشت ماه در سالروز یک سالگی خروج امریکا از برجام بود که مقام‌های ایرانی اعلام کردند در صورتی که کشورهای اروپایی برای بهره‌مند شدن تهران از مزایای اقتصادی برجام گام عملیاتی برندارد هر ۶۰ روز اجرای بخشی از تعهدات برجامی خود را متوقف می‌کنند. ایران در نخستین گام اعلام کرد که دیگر به محدودیت ذخیره اورانیوم غنی‌سازی که ۳۰۰ کیلوگرم است پایبند نخواهد بود و در گام دوم که در 16 تیرماه برداشته شد، اعلام کرد که غنی‌سازی را از سطح ۳.۶۷  به ۴.۵ درصد افزایش داده است. چه برداشتن این گام‌ها و پدیدارشدن قاطعیت برای تلافی کم کاری اروپا جهت تحقق بخشیدن منافع اقتصادی تهران بود که فرانسه را به نیابت از کشورهای اروپایی طرف برجام به تکاپوی یافتن ابتکار عمل و در دست گرفتن رهبری مذاکرات با ایران واداشت. در همین چارچوب رؤسای جمهوری ایران و فرانسه در هفته‌های اخیر در چند گفت‌وگوی تلفنی درباره راه حل‌هایی برای کاستن از تنش‌ها و باقی نگه داشتن ایران در برجام به توافق‌های ابتدایی رسیده‌اند. محمدجواد ظریف نیز در هفته‌های اخیر دوبار به فاصله کوتاهی به فرانسه سفر کرد و با امانوئل مکرون رئیس جمهوری این کشور به طور مستقیم ملاقات کرد. این در حالی بود که ظریف در دومین حضور ناگهانی‌اش در فرانسه به شهر بیاریتز -محل برگزاری اجلاس رهبران گروه ۷- رهسپار شد که دونالد ترامپ، رئیس جمهوری امریکا هم در آن حضور داشت. مقام‌های کشورمان همزمان با انجام این گفت‌وگوها اعلام کردند تا روز جمعه، ۱۵ شهریور (فردا) به کشورهای اروپایی عضو برجام مهلت می‌دهد اقداماتی جهت تحقق خواست‌های دولت ایران در زمینه برخورداری از منافع اقتصادی و مالی برجام و جبران مشکلات ناشی از بازگشت تحریم‌های امریکا بردارد که در غیر این‌صورت، بخش دیگری از تعهدات خود در برجام را به حالت تعلیق درخواهد آورد.
 ابتکار عمل اروپایی
موضوع مورد گفت‌وگوی تهران و پاریس چنان که عباس عراقچی، معاون وزیر خارجه ایران اعلام کرده است، بازگشت ایران به اجرای کامل برجام منوط به دریافت ۱۵ میلیارد دلار برای یک دوره چهار ماهه است. معاون وزیر خارجه کشورمان گفته است که مذاکرات با طرف فرانسوی در مورد نحوه تأمین مطالبه جمهوری اسلامی درخصوص فروش یا پیش‌فروش نفت و نحوه تأمین درآمدهای حاصله است. عراقچی که از روز دوشنبه با همراهی یک هیأت اقتصادی به پاریس سفر کرده است در این رابطه افزود: «از نظر ما بازگشت به اجرای کامل برجام منوط به دریافت ۱۵ میلیارد دلار برای یک دوره چهار ماهه است و در غیر این صورت روند کاهش تعهدات ایران ادامه خواهد یافت.» افتتاح خط اعتباری ۱۵ میلیارد دلاری برای تجارت با ایران که از سوی فرانسه مطرح شده است، می‌تواند در سال آینده تجارت دوجانبه ایران و اروپا را بهبود بخشد، اما لازمه آن معافیت‌های نفتی امریکا است. از این رو به موازات رایزنی‌های هیأت‌های دیپلماتیک و اقتصادی ایران و فرانسه در پاریس برونولومر، وزیر دارایی فرانسه به واشنگتن رفته است و در دیدار با همتای امریکایی خود «استیون منوچین» از او خواسته است شرایط را برای معافیت سه کشور هند، چین و ژاپن از اجرای تحریم‌های نفتی یکجانبه امریکا علیه ایران فراهم کند. پیش از آن «ژان ایو لودریان» وزیر امور خارجه فرانسه نیز در یک نشست خبری در پاریس، به نتیجه رسیدن طرح دولت متبوعش برای نجات برجام را منوط به موافقت امریکا با اعطای معافیت به مشتریان نفت ایران عنوان کرده بود. لودریان این را هم اضافه کرد: «این خط اعتباری، در ازای بازگشت به برجام، امنیت در خلیج فارس و شروع مذاکراتی درباره امنیت منطقه‌ای بعد از سال 2025 یعنی سال پایانی برخی بندهای برجام است.» ظریف این اظهارات وزیر خارجه فرانسه را مثبت خواند و گفت: اظهارات وزیر امور خارجه فرانسه مثبت بود ولی آنچه برای ما تعیین کننده است تحولات روی زمین و اقدامی است که اروپایی ها در پرداخت و خرید نفت ایران باید انجام دهند.
ادامه مذاکره با فرانسه بعد از گام سوم
با این حال به نظر می‌رسد که عملیاتی کردن ابتکار عملی که برای نجات برجام مورد توافق ایران و فرانسه قرار گرفته است از موعد ضرب‌الاجل اعلامی ایران فراتر می‌رود. دو طرف هنوز درباره جزئیاتی از عملیات اجرای این طرح اختلاف نظر دارند و انتظار می‌رود مذاکرات پیرامون این رویکرد بعد از برداشته شدن گام سوم ایران ادامه پیدا کند. چنان که سیدعباس عراقچی، معاون وزیر خارجه ایران  بعد از انجام گفت‌وگوهایی که در پاریس از سر گذراند، گفت بعید می‌داند کشورهای اروپایی تا 15 شهریور بتوانند گام مؤثری بردارند. بنابراین مرحله سوم کاهش تعهدات از سوی ایران در تاریخ مزبور آغاز خواهد شد. سیدعباس موسوی، سخنگوی وزارت خارجه با بیان اینکه عراقچی نتیجه مذاکرات را به تهران آورده است و پس از بررسی‌های آنها می‌توان درباره‌شان اظهارنظر کرد، گفت: «بررسی‌ها خیلی فشرده است و نکات ریز و جزئیات زیادی دارد که باید تصمیم‌گیری شود. به نظر می‌رسد آن پیشنهادها به مدت زمان ضرب‌الاجل ایران نرسد و به احتمال خیلی زیاد، ایران گام سوم کاهش تعهدات را ظرف یکی، دو روز آینده اعلام کند.»
محمود واعظی، رئیس دفتر رئیس جمهوری نیز ضمن سازنده خواندن مذاکرات هیأت ایرانی در پاریس گفت:  «قرار است هفته آینده نتیجه را به ما اطلاع دهند و ما منتظریم ببینیم هماهنگی که در داخل اروپا و طرف‌های دیگر می‌شود نتیجه آن به ما منعکس شود که بررسی کنیم چگونه می‌توانیم گام بعدی را برداریم.»
عراقچی که بعد از پاریس راهی اسلوونی شده است، در توضیح نتایج رایزنی‌هایش در پاریس اعلام کرد که «به دنبال تماس‌های تلفنی آقای مکرون، رئیس جمهور فرانسه با ایران، به او تأکید شد که یا اروپا می‌بایست از ایران نفت خریداری کند یا معادل فروش نفت را به صورت خط اعتباری که با درآمدهای نفتی ایران تضمین می‌شود و در حقیقت به نوعی به معنای پیش فروش نفت است، در اختیار ایران قرار دهد.» او اضافه کرد: «میزان این خط اعتباری حدود ۱۵ میلیارد دلار برای مدت چهار ماه یعنی تا پایان آخر سال میلادی است. بدین ترتیب در صورت حصول توافق ایران در چهار ماه آینده معادل صد درصد نفت خود را یا خواهد فروخت یا به صورت خط اعتباری دریافت و پیش فروش می‌کند.» این مقام دیپلماتیک کشورمان در ادامه این گفت‌وگو توضیح داد: «بعد از دریافت ۱۵ میلیارد دلار جمهوری اسلامی آمادگی گفت‌وگو با کشورهای 1+4 را دارد اما واقعیت آن است که هنوز درخصوص دستور کار این گفت‌وگوها اختلاف نظرهای جدی بین طرفین وجود دارد.»
عراقچی گفت: «از نظر جمهوری اسلامی هیچ مذاکره مجددی درخصوص برجام صورت نخواهد گرفت اما اجرای مطلوب برجام می‌تواند موضوع گفت‌وگوها باشد، با توجه به اینکه طرف مقابل کوتاهی‌های جدی در این زمینه داشته است. همچنین امنیت درتمامی آبراه‌های بین‌المللی می‌تواند موضوع گفت‌وگو باشد. جمهوری اسلامی ایران به شرط تأمین امنیت و آزادی کشتی‌های خود در تمامی آبراه‌ها آمادگی دارد درخصوص امنیت و آزادی کشتیرانی در خلیج فارس و تنگه هرمز وارد گفت‌وگو شود.»

بـــــرش
تدارک برای گام سوم

در شرایطی که شمارش معکوس برای برداشتن گام سوم آغاز شده است، گمانه زنی‌ها درباره چگونگی اجرای این مرحله از سوی ایران افزایش یافته است. مهیاکردن زمینه برای انجام اقداماتی که ذخایر اورانیوم ایران در این سطح (تا ۴.۵ درصد) را با نسبت بیشتری افزایش دهد، افزایش تعداد سانتریفیوژها به بیش از 5060، توسعه غنی سازی در نطنز و برداشتن محدودیت‌ها در تحقیق و توسعه از جمله گسترش نسل‌های سانتریفیوژ از جمله اقداماتی است که در گام سوم جمهوری اسلامی پیش‌بینی می‌شود.
با وجودی که به نظر می‌رسد متوقف شدن بخش دیگری از اجرای تعهدات برجامی ایران قطعی به نظر می‌رسد اما چنانچه مذاکرات جاری ایران و فرانسه به تحقق منافع اقتصادی تهران بینجامد، جمهوری اسلامی وعده داده به نقطه اول اجرای تعهدات خود در چارچوب برجام بازگردد. دور از انتظار نیست که حضور سران کشورها در مجمع سالانه سازمان ملل متحد و رایزنی‌های نزدیکی که رئیس جمهوری فرانسه در نظر دارد با همتای امریکایی خود از سر بگذراند به گشوده شدن روزنه‌هایی برای عملی شدن راهکار فرانسوی جهت حفظ برجام بینجامد.