ریحانه جولایی
از زمانی که یادمان می‌آید گفته‌اند «مهریه را که داده و که گرفته» اما واقعیت با گفته‌ها و شنیده‌ها تفاوت زیادی دارد و بسیاری از مردان به خاطر این موضوع راهی زندان شده‌اند یا دست‌کم بخشی از پس‌انداز و زندگی خودشان را از دست داده‌اند. آمارها می‌گویند در حال حاضر 2500 مرد ایرانی به دلیل ناتوانی در پرداخت مهریه در حبس هستند.
در شرایطی که زنان هیچ قانون حمایتی ندارند، مهریه تنها سلاحی است که زنان برای حفظ و نگهداری زندگی می‌توانند از آن استفاده کنند و مثل بقیه موارد از چشم‌وهم‌چشمی دور نمانده است. مهریه‌های بالا و تعداد سکه‌های نجومی و همسرانی که روزهای ابتدایی داغ هستند و زیر بار هرگونه درخواستی می‌روند دلیلی شده تا امروز وضعیت مهریه در ایران به یک بحران تبدیل شود.
قصه مهریه‌های بالا، این روزها با بالا رفتن بی‌رویه قیمت طلا و سکه پرغصه‌تر هم شده است. طوری که در همین روزهای گرانی، حدود هزار نفر به آمار مردان زندانی مهریه اضافه شده است. حالا پرسشی که در این بین مطرح می‌شود این است که مقصر اصلی این وضعیت کیست؟ زنانی که از نظر خودشان حق طبیعی‌شان را مطالبه می‌کنند، مردانی که به همسران خود اعتماد می‌کنند و مهریه‌ای بالاتر از توانشان را می‌پذیرند یا حاکمیت و قانونی که برای این اوضاع آشفته راهکار درست و درمانی ندارد؟
زندانیان مهریه؛ رتبه دوم زندانیان غیرعمد
آمار کشوری می‌گوید که زندانیان مهریه بعد از زندانیان چک برگشتی، رتبه دوم زندانیان غیر عمد در کشور را دارند. سال ۱۳۹۱ قانونی تصویب شد که بسیاری از مردان گرفتار بدهی مهریه را خوشحال کرد. طبق این قانون اگر مردی مهریه بالای ۱۱۰ سکه را پذیرفته و توانایی مالی پرداخت آن را نداشته باشد، به زندان نمی‌رود و فقط میزان ۱۱۰ سکه جهت بازپرداخت برای او قسط‌بندی خواهد شد. این قانون در سال ۱۳۹۱ موجب نجات بسیاری از آقایان از زندان شد؛ اما خیلی‌ها معتقدند این میزان تعیین‌شده هم برای خیلی‌ها زیاد است و قسط‌بندی آن به مرد فشار مالی می‌آورد. از آن‌طرف با بالا رفتن قیمت سکه در ماه‌های اخیر اگر برفرض مردی موظف بود ماهی یک سکه به‌عنوان مهریه به همسرش پرداخت کند، این رقم برای او یک‌میلیون تومان هزینه داشت، اما حالا قیمت سکه ۵ برابر شده و او هم باید ۵ میلیون تومان پرداخت کند. همین وضعیت باعث شده تا این روزها دادگاه‌ها پر از پرونده‌های «درخواست تعدیل» باشند. درخواستی که مرد طی آن از دادگاه می‌خواهد تا با بررسی مجدد وضعیت مالی‌اش تأیید کند که توانایی پرداخت مقدار مشخص‌شده از مهریه را در ماه ندارد و رقم آن را برایش کمتر کند. این در حالی است که بنا بر روایات دینی مهریه حق طبیعی زن است و مرد باید آن را در هنگام عقد به زن بپردازد.
95 درصد مردان توان پرداخت مهریه را ندارند
حالا آمارها می‌گویند بیش از 95 درصد مردان توانایی پرداخت مهریه را ندارند. این روزها یکی از مسائل مطرح‌شده درباره مهریه دستورالعمل جدید قوه قضائیه مبنی بر بازنگری پرونده زندانیان مهریه و حبس‌زدایی از آنان است که این دستورالعمل در جامعه تبعات فرهنگی خواهد داشت، چراکه دیگر دختران برای ازدواج، مردانی که تمکن مالی کمی دارند را انتخاب نمی‌کنند و این ریسک را نخواهند کرد، زیرا اگر مرد تمکن مالی پرداخت مهریه را نداشته باشد، در صورت تشخیص اعسار زندانی نخواهد شد و این یعنی فرهنگ ازدواج با چنین دستورالعمل‌هایی در آینده تغییر پیدا می‌کند.
بر اساس قوانین جمهوری اسلامی چنانچه مهریه در زمان عقد معادل ۱۱۰ سکه باشد زن طبق قانون توانایی مطالبه آن را دارد و مشمول قانون محکومیت‌های مالی می‌شود، در صورت عدم پرداخت دادگاه می‌تواند طبق درخواست زن حکم بازداشت مرد را صادر کند، حال اگر مهریه بیش از ۱۱۰ سکه یا معادل آن در نظر گرفته شود در رابطه با مازاد آن تنها توانایی مالی مرد ملاک پرداخت قرار می‌گیرد، به‌طوری‌که در صورت عدم توانایی مرد مهریه بیش از ۱۱۰ سکه مشمول محکومیت‌های مالی در ایران قرار نمی‌گیرد و برای مرد حبس در پی ندارد.
شروط ضمن عقد؛ جایگزینی مناسب برای مهریه
خوب می‌دانیم که پس از ازدواج یک سری حقوق از زنان سلب می‌شوند. ازجمله این حقوق می‌توان به حق اشتغال، حق اولاد، حق تحصیل و یا حق سفر و خروج از کشور اشاره کرد. راهکار بهتر برای حل بحران مهریه این است که زنان در هنگام ازدواج به‌جای مهریه‌های سنگین که حالا پرداخت آن هم به‌صورت قسطی انجام می‌شود، حقوق اولیه خود را که به‌واسطه ازدواج سلب می‌شوند به دست آورند.
شروط ضمن عقد می‌تواند شامل هر خواسته مشروع، معقول، مشخص و معینی باشد بنابراین برابر ماده ۱۱۱۹ قانون مدنی طرفین می‌توانند تمامی شروطی را که مخالف مقتضای ذات عقد نباشد برای یکدیگر بگذارند. امروز پیشنهاد تمام وکلا و کارشناسان حقوق به زوج‌های جوان این است که از شروط ضمن عقد غافل نشوند و به‌جای مهریه از شروط ضمن عقد بهره‌مند شوند.
از سوی دیگر به هنگام جدایی، قانون از زنی که شروط ضمن عقد را به‌جای مهریه‌های بالا انتخاب کرده است حمایت‌های بیشتری هم می‌کند. درحالی‌که سکه‌های مهرشده تا 110 عدد قابل‌پرداخت است و این رقم با گرفتن وکیل حرفه‌ای از طرف مرد می‌تواند کمتر هم شود.
اگر مهریه ندارید، بخوانید
تا به حال شده با کسی مواجه شده باشید که در پاسخ به این پرسش که مهریه‌ات چقدر است گفته باشد مهریه‌ای ندارم؟ از سوی دیگر کم نیستند زنان و دخترانی که به دلایل مختلف مانند اجبار به ازدواج، هزینه شدن برای خون‌بها، مخالفت خانواده به ازدواج یا هر دلیل دیگری از حق مهریه چشم‌پوشی می‌کنند و بدون درج شدن رقمی در عقدنامه، به عقد دیگری درمی‌آیند. بسیاری از ما در این موارد نگران می‌شویم که اگر به هر دلیلی زن در زندگی مشترک شکست خورد آیا حق‌وحقوقی از زندگی نخواهد داشت یا شاید به این فکر کنیم خوش به حال این مردان که بدون پرداخت هیچ‌گونه تاوانی از یک زنندگی مشترک بیرون می‌آیند. بسیاری از ما نمی‌دانیم در این شرایط قانون از این زنان حمایت‌های لازم را به عمل می‌آورد.
کسانی که تصمیم به ازدواج می‌گیرند، باید بدانند که اگر در عقد مهریه‌ای برای آن‌ها تعیین نشود، درهرصورت به آن‌ها مهریه تعلق می‌گیرد، که «عندالمطالبه» هم هست. سطح رابطه میان زن و مرد نیز در میزان و رقم این مهریه مؤثر است
کسانی که تصمیم به ازدواج می‌گیرند، باید بدانند که اگر در عقد مهریه‌ای برای آن‌ها تعیین نشود، درهرصورت به آن‌ها مهریه تعلق می‌گیرد، که این مهریه «عندالمطالبه» هم هست. در این میان برقرار شدن رابطه میان زن و مرد نیز در میزان و رقم مهریه مؤثر است. به عبارتی اگر جدایی قبل از رابطه زناشویی باشد، مهریه با توجه به وضعیت مالی مرد محاسبه می‌شود که «مهرالمتعه» نام دارد. اگر جدایی بعد از رابطه زناشویی باشد، رقم مهریه متناسب با زنانی است که اطراف عروس هستند، این افراد شامل خواهر، افراد آشنا و نزدیکان عروس می‌شوند. این مهر را «مهرالمثل» می‌نامند.
زرنگی ممنوع!
یکی دیگر از موضوعاتی که در سال‌های گذشته و حتی امروز در برخی پرونده‌ها رخ می‌دهد دور زدن قانون برای پرداخت نکردن مهریه همسر بود. راهکار دور زدن قانون ساده است، مردها برای فرار، مال خود را به‌سرعت به نام یکی از نزدیکان زده و در دادگاه ادعا می‌کردند مالی برای پرداخت مهریه زن ندارند. اما قانون مدتی است که این راه را بسته است، آقایان باید بدانند که بر اساس قوانین مهریه نمی‌توانند از زیر بار ندادن مهریه به همسرشان شانه خالی کنند و اگر مالی داشته باشند و قبل از اقدام به طلاق همسرشان به نام افراد دیگر به‌خصوص نزدیکانشان بزنند، طبق ماده ۲۱۸ قانون مدنی معامله باطل شده و به مرد برمی‌گردد.
برای مثال اگر زن‌وشوهری اختلاف پیدا کنند و زن به ثبت و یا دادگاه مراجعه کرده و مهریه‌اش را طلب کند، در همین فاصله شوهر، خانه را با معامله‌ای به نام یکی از نزدیکانش مانند خواهر یا مادرش منتقل کند این معامله را می‌توان صوری فرض کرد، به این دلیل که شخص مورد معامله از نزدیکان است و امکان اینکه درواقع معامله‌ای شده باشد، خیلی کم است و چون اختلاف میان زن و شوهر هم در همین زمان واقع‌شده است، قانون احتمال می‌دهد که مرد برای امتناع از پرداخت مهریه، این کار را کرده و برای بستن راه فرار مرد، معامله را صوری تصور کرده و آن را باطل می‌کند.
قصه مهریه‌های بالا، این روزها با بالا رفتن بی‌رویه قیمت طلا و سکه پرغصه‌تر هم شده است. طوری که در همین روزهای گرانی، حدود هزار نفر به آمار مردان زندانی مهریه اضافه شده است. پرسشی که دراین‌بین مطرح می‌شود این است که مقصر اصلی این وضعیت کیست؟
مهرم حلال، جانم آزاد
در آخر اینکه وقتی زندگی شیرین باشد تنها چیزی که معنا ندارد بحث مهریه است، هنگامی هم که زندگی تلخ و عرصه بر طرفین تنگ می‌شود باز هم مهریه مفهومی ندارد و درواقع پای‌بست محکمی نیست که بتوان به آن تکیه کرد، آن چیزی که مهم است، تفاهم است، زنی که آرامش و امنیت جانی ندارد حاضر است رقمی هم بپردازد تا بتواند جدا شود، مردی هم که به هر دلیلی دیگر توان ادامه زندگی با همسرش را ندارد به هر قیمتی حاضر است مهریه را بپردازد تا بتواند زندگی مشترک را رها کند. مهریه پشتوانه‌ای برای زن و مرد نیست، این روزها طلاق قبح خود را ازدست‌داده و هیچ‌کس به خاطر بالا بودن رقم مهریه وقتی در تنگنا است، حاضر به ادامه زندگی نیست و به هر قیمتی حاضر است، جدا شود و مهریه معنا و مفهومی در ادامه زندگی مشترک ندارد. در حدود 70 درصد پرونده‌های طلاق مهریه بخشیده می‌شود، آنچه در ثبات و بقای زندگی مشترک اهمیت بالایی دارد، تفاهم و دوست داشتن است، زیرا در بیشتر پرونده‌ها زنان مهریه خود را می‌بخشند یا درنهایت به ماهی یک ربع سکه رضایت می‌دهند.