مجله فارس پلاس؛ نعیمه جاویدی: عید غدیر برای ما شیعیان «عیدالله الاکبر» و بزرگ‌ترین عید است. سادات موردتکریم قرار می‌گیرند و عیدی می‌دهند. محافل مولودی‌خوانی و جشن هر گوشه برپا می‌شود. عیدی که سبب آن واقعه بزرگ تاریخی است که بسیاری از علمای شیعه معتقدند اگر در زمان خود درست درک و حق آن ادا می‌شد؛ کربلا و عاشورایی رقم نمی‌خورد. کمابیش و دست‌وپاشکسته و البته الحق بعضی کامل و دقیق درباره این رویداد تاریخی مهم اسلام می‌دانیم. درباره خطبه غدیر که رسول خدا(ص) قرائت کردند هم شنیده‌ایم اما شاید همه ما این خطبه را درست و دقیق نخوانده باشیم. کتاب «چشمه جاوید» به قلم دکتر حجت‌الاسلام «مهدی خدامیان آرانی» نگاهی متفاوت، موجز و جالب به خطبه غدیر است. نگاهی استنادی در 85 صفحه که این خطبه را به زبانی ساده مرور کرده. نویسنده این کتاب 82 اثر در حوزه معارف مذهبی دارد. او سعی کرده سهمش را در بیان و مرور واقعه غدیر و تألیف این اثر آن‌چنان‌که خود در مقدمه گفته، ادا کند: «تصمیم خودم را گرفتم و همه حقوق مادی این کتاب را از خود سلب کردم و به همه اجازه دادم این کتاب را هر تعداد که دوست داشتند، چاپ کنند...» در این ایام شاید بد نباشد برای درک بهتر غدیر خم، اختصاری از این خطبه را مرور کنیم.
بگو! حفظت می‌کنیم
خداوند در آیه 167 سوره آل‌عمران می‌گوید: «سخنانی به زبان می‌آورند که در دل به آن ایمان ندارند.»همان‌هایی که آیه 61 سوره توبه دربارهشان است. آنانی که به همراهی همیشگی حضرت علی(ع) با پیامبر(ص) حسادت می‌کردند و بارها به کنایه اینکه نبی خدا حرف‌ها و نظرات حضرت را تأیید می‌کرد، می‌گفتند: «محمد(ص)! چقدر زودباور است.» کسانی که خط نفاق بودند و قصد جان پیامبر(ص)، پیش از آنکه ولایت علی(ع) را بیان کند، داشتند اما خداوند به استناد آیه 67 سوره مائده نگذاشت و خطاب به پیامبر فرمود تا پیامش را ابلاغ کند و او را از شر دشمنان حفظ خواهد کرد.
جانِ شیرین فدای اسلام
یکی از بندهای جالب خطبه غدیر همان‌جایی است که پیامبر(ص) فرمود: «هر کس امامت علی(ع) را بپذیرد، مؤمن است.» بند بعدی خطبه تضمین می‌دهد که توصیه به پیروی از امیرالمؤمنین(ع)، تأکید به پیروی از شخص نیست که حق است: «فهو الذی یهدی الی الحق و یعمل به... کسی که خود به‌حق عمل می‌کند و به‌سوی حق راهنمایی می‌کند.» همان علی(ع) که ثابت کرد از اسلام به دنبال سفره و منافعش نیست. خطبه غدیر با اشاره به «لیلة المبیت»؛ ماجرای مهاجرت مخفیانه پیامبر در آغاز رسالت خود از مکه به مدینه و تصمیم سران قبیله کفار برای به قتل رساندن خاتم‌المرسلین(ص)، رشادت و فداکاری علی(ع) را مرور کند تا مشخص شود علی(ع) پیروزی اسلام را به جان شیرین خود ترجیح داد. در بستر پیامبر خوابید و نقشه دشمنانی که با نقشه قتل رسول خدا آمده بودند را بر آب کرد: «والذی فدی رسول‌الله بنفسه...» خداوند در آیه 207 سوره بقره به‌وضوح به این ماجرا پرداخته که چه ضمیمه‌ای اصیل و مستندتر از قرآن برای این بیان. ابلاغ ولایت علی(ع) آن روز هرچند برای نبی مکرم اسلام، سخت و خطیر بود اما حضرت با آن جملات نورانی خطبه غدیر این ابلاغ را «هدیه بزرگ خداوند» به خود بیان کردند: «معاشر الناس! حبانی الله بهذه الفضیلة، منّا منه علیّ و احسانا منه الیّ...»
علی (ع) جنب الله است
خطبه غدیر خطبه تبشیر و انذار است؛ خطبه تشویق و بشارت و هشدار و تنذیر. چه بیچاره است کسی که مخاطب و مصداق این بند از خطبه باشد: «ملعونٌ ملعونٌ، مغضوبٌ مغضوبٌ من ردّ علیّ قولی هذا...» درست همان‌جایی که منافق و دشمن حق علی(ع) را لعنت و غضب شده، معرفی می‌کند. در بند بعد به‌وضوح راه را مشخص می‌کند، این دشمنی و نفاق را نه کج‌راهه که بیراهه و گمراهی می داند. همان بند خطبه که از کلامی عزیز در آیه 56 سوره زمر می‌گوید؛ همان واژه «جنب الله». خطبه غدیر، خطبه درک بهتر معنای قرآن به‌وسیله عترت است. همان 2 امانت و چراغ راهی که ختم المرسلین(ص) پس از خود میان مردم به امانت گذاشت. حضرت در این بند خطبه درراه بازگشت از زیارت‌خانه خدا در غدیر خم می‌فرماید: «انّه جنب الله الّذی ذکر فی کتابه...» معنای این اصطلاح به فارسی راه خداست و پیامبر با این بیان خود روشن می‌کند راه خدا، راه ولایت علی(ع) است.
دستش را بالا بردم
رحمت للعالمین برای آنکه این گفته در طول سال‌ها از شک و شبهه در امان باشد چنین آب پاکی روی دست مغرضان و سودجویانی می‌ریزد که بعد از واقعه غدیر؛ ده‌ها و صدها سال بعد می‌خواهند بگویند مقصود پیامبر خدا از کسی که من کنت مولا فهذا علیٌّ مولا افراد دیگری بوده: «...الاّ الّذی انا آخذ بیده...» به این معنا که: «به خدا قسم! فقط این کسی که دست او را بالا گرفته‌ام می‌تواند حقیقت قرآن و معنای حقیقی آن را برای شما بازگو کند.» آخرین فرستاده خداوند چه خوب می‌دانست که پس از او چه همان سال‌های نخست بعد از وفاتشان چه سده‌های بعد، سر و کله مدعیان دروغگو و منفعت‌طلب پیدا خواهد شد که هوای نفس، منفعت‌طلبی، قدرت‌طلبی، حرص و طمعشان آن‌ها را به دروغ‌گویی می‌کشاند. به همین دلیل پیامبر(ص) در جملاتی از خطبه ماندگار خود که جزو متواترهاست، فرمود: «الا انّه لیس امیرالمؤمنین غیر اخی هذا و لا تحل امرة المومنین بعدی لاحدٍ غیره»این بند خطبه همان بندی است که برای شیعه با این بند شعر و دم میانداران مجالس اهل‌بیت(ع) تداعی می‌شود که فقط حیدر، امیرالمؤمنین(ع) است.
هل‌اتی تا منت!
این فرازهای خطبه همان فرازهایی است که خداوند می‌فرماید امروز دین شما را کامل کردم و نعمت خود را بر شما به اتمام رساندم و راضی شدم که اسلام دین شما باشد. همان بندهای خطبه که از «هل آتی»؛ سوره انسان وام می‌گیرد تا به نسل‌هایی که غدیر خم را درک نکرده‌اند، علی(ع) خطبه غدیر را از آن‌هایی که قصد تقلب دارند، مشخص کند. همان سوره که در حق علی(ع) و خانواده او نازل شد و خداوند گواهی داد که آن‌ها اهل بهشت هستند. همان آیه‌ای که شأن نزول آن بیماری امام حسن(ع) و امام حسین(ع) و نذر حضرت زهرا(س) و حضرت علی(ع) برای شفای نوه‌های پیامبر(ص) است تا سه روز روزه‌بگیرند و هرروز موقع افطار غذای خود را به نیازمندی دادند در حالیکه خودشان هیچ‌چیزی نخورده بودند. همان آیه که می‌فرماید: اهل بهشت کسانی هستند که به نذر خود وفا می‌کنند و از روز قیامت در هراس هستند و غذای خود را به فقیر و یتیم و اسیر می‌دهند در حالیکه خودشان به آن نیازمند هستند. منت‌ها همیشه خدمت و خلوص را ضایع می‌کند و به جامعه اسلامی ضربه می‌زند. منت گذاشتن یکی از ترفندهای مخرب منافقان است که پیامبر(ص) در خطبه غدیر به‌وضوح می‌گوید: «ای مردم! هیچ‌کس نباید به خاطر مسلمانی‌اش بر خدا منّت بگذارد اما این خواست خداست که بر شما منّت نهاده و راه هدایت را برای شما آشکار کرده است و شمارا از تاریکی نجات داده و هرکه بر خدا منّت بگذارد به غضب او گرفتار می‌شود.»
ای اهل صحیفه!
یکی از خواسته‌ها و تأکیدهای حضرت محمد(ص) در غدیر خم از حاضران این است که حاضران به غایبان برسانند این پیام را. این پیام انقضاء ندارد و ما هم مخاطب این پیام هستیم. غدیر در فرهنگ و سیره شیعه، نسل به نسل و سینه‌به‌سینه نقل‌شده است و حالا ما با مروری بر خطبه غدیر و درک مفاهیم آن می‌توانیم مخاطب این پیام رسول خدا و مؤثر در ترویج آن باشیم. البته در روز عید الله‌اکبر؛ عید غدیر «اهل صحیفه» هم حضور داشتند اما به نظر می‌رسد حضور دل و همراهی در نیّت، عمل، گفتار و رفتار ملاک است وگرنه بودند حاضرانی که اگرچه جزو اولین افرادی بودند که با حضرت علی(ع) بیعت کردند و همیشه در صف‌های اول نماز بودند اما در قلب و فکرشان چیز دیگری می‌گذشت. همان‌هایی که پیامبر خدا با عنوان «اهل صحیفه» در خطبه غدیر به آن‌ها تلنگر زد و خطاب قرارشان داد اما دست نیت خود برنداشتند. دیگر حاضران نمی‌دانستند منظور پیامبر از اهل صحیفه چیست اما آن‌ها خودشان خبر داشتند. همان 12 نفر که چند شب قبل از غدیر به‌رسم اعراب در خانه کعبه دورهم جمع شدند، پیمان بستند تا بعد از پیامبر متحد شوند و فتنه بزرگ ایجاد کنند. بعد آن پیمان‌نامه را در خانه خدا دفن کردند. در این خطبه رسول خدا می‌فرماید: «ببینید نام کدام‌یک از شما در آن پیمان‌نامه است؟»
امامان، حزب‌الله‌اند!
بعضی می‌گویند و می‌پرسند مگر خداوند قدرت مطلق نیست و نمی‌توانست آن زمان منافقان را رسوا و نابود کند اما حکمت خداوند چیز دیگری است. مگر نه اینکه آن‌هایی که ادعای ایمان‌دارند. چهره و نیت شوم خود را پشت این ادعا پنهان می‌کنند نباید امتحان شوند و چهره نفاق مشخص شود؟ بیان رسول خدا در این فراز از خطبه غدیر دراین‌باره، روشنگرانه است. به مضمون این بند از خطبه راه علی(ع) راه رستگاری است؛ همان اهدنا الصراط المستقیم. استناد این سخن: «ای مردم سوره حمد، درباره من و امامان پس از من نازل‌شده است و...» و جمله‌ای محکم و تأمل‌برانگیز که در ادامه می‌فرماید: «الا انّ حزب الله هم الغالبون به این معنا که اما آگاه باشید که آنان حزب خدایند و همیشه پیروز» بندی که پایان راه را به منافقانی که مخاطبش بودند، نشان داد.
یک دل و دو محبوب؟!
درباره غلبه و پیروزی ولایت حضرت علی(ع) بر نقشه منافقآن‌هم تضمین‌های نورانی و محکم دیگری در خطبه غدیر توسط پیامبر خدا بیان و مرور شد. آیاتی از قرآن که وصف دوستان علی‌ابن ابیطالب(ع) و دشمنان اوست. ابتدا آیه 22 سوره مجادله را قرائت کردند که پیام این آیه این است که در یک دل، دو محبوب نمی‌گنجد. دل نمی‌تواند هم‌خانه خدا باشد هم‌خانه شیطان. نمی‌توان ادعا کرد علی(ع) را دوست دارم ولی راه دشمنان او را رفت. رسول مهربانی‌ها در این خطبه هم رأفت اسلامی را رعایت کرد. در این معرفی و وصف صحبت با توصیف حال دوستان علی(ع) آغاز می‌شود، به احوال دشمنان حضرت می‌پردازد اما مهربان پدر امت اسلامی با رأفتی پدرانه دوباره از احوال دوستان ایشان می‌فرماید تا کلام به غضب و تنذیر ختم نشود و شاید دشمنان هدایت شوند. حضرت در وصف دوستان ولی خدا آیه‌های 82 سوره انعام و 40 سوره غافر را قرائت می‌کند. بعد نوبت به آیه 38 سوره اعراف و آیات 8 تا 11 سوره ملک می‌رسد. همان آیه‌هایی که وصفش از اهل دوزخ، لرزه بر اندام می‌اندازد؛ آنجا که مأموران جهنم از جهنمیان می‌پرسند: چرا به این روز سیاه افتادید؟ و بی‌وقفه آیه 12 سوره ملک را تلاوت می‌کنند که یادی از اوصاف دوستان علی(ع) است. کسانی که خدا را به چشم ندیدند ولی او را باور داشتند و به پیام‌هایش گوش دادند.
ظهور از نگاه خطبه غدیر
یکی از نقاط عطف و جالب خطبه غدیر دورخیز و افق دید آن است آن‌هم از کلام معصوم؛ رسول خدا(ص). حضرت در بندهایی از کلامشان در این خطبه دقیقاً نام قائم(عج)؛ حضرت مهدی(ع) را به زبان می‌آورند؛ 4 بار و در 25 جمله، امام دوازدهم شیعیان را وصف می‌کنند: «بدانید مهدی(ع) یاور دین خداست. حق فقط با اوست و نور خدا فقط نزد اوست. هیچ‌کس بر او غلبه پیدا نمی‌کند. او بر همه دشمنانش پیروز می‌شود.»
3روز طول کشید!
به تأیید و استناد منابع معتبر مذهبی و تاریخی، انجام بیعت در غدیر خم و اعلام پذیرش ولایت حضرت علی(ع) به دلیل جمعیت انبوه حاضران، 3 روز طول می‌کشد. حاضران به زبان و جملاتی که از رسول خدا آموختند و البته اختیار خود به ولایت حضرت علی(ع) و یازده امام پس از او اقرار کردند: «ما از خدا اطاعت می‌کنیم و از تو، از علی(ع) و از فرزندان او که امامان ما هستند پیروی می‌کنیم...» حاضران در این اقرار زبانی و بیعت خود دقیقاً نام امام حسن(ع) و امام حسین(ع) را می‌آوردند که در خطبه غدیر موجود است.
ما تقولون؟!
درست در چنین لحظه‌ای منافقانی که تعدادشان اندک بود اما به فتنه‌ای بزرگ فکر می‌کردند و از روی نیرنگ و نفاق جزو نخستین بیعت کنندگان بودند باهم آهسته به گفتگو و نجوا مشغول شدند و برای همین ختم المرسلین(ع) در بخشی از خطبه غدیر آن‌ها را این‌چنین خطاب قرار می‌دهند: «معاشر الناس! ما تقولون به فانّ الله یعلم کل صوت و خافیة کل نفس...» همان افرادی که لابد به هم می‌گفتند باید صبر کنند تا زمان اجرای نقشه‌شان فرابرسد و حکومت را به دست بگیرند. معنای این بند خطبه غدیر این است که: «شما چه می‌گویید و در دل‌های شما چه می‌گذرد؟»
علی(ع)؛ نقطه بسم‌الله
در بند دیگری از خطبه غدیر پیامبر(ص)، حجت را بر این افراد و حاضران تمام می‌کند: «می‌خواهند بر علی(ع) سلام کنند او را بانام امیرالمؤمنین(ع) صدا بزنند؛ و سلّموا علی علیٍّ بامرة المومنین...» و در بندهای بعدی و پایانی به عبارتی جمع‌بندی نهایی خطبه دقیقاً نام حضرت را چنین می‌آورند: «معاشر النّاس! انّ فضائل علیّ بن ابیطالب...» یکی از نکات جالب درباره خطبه غدیر این است که خطبه با بسم‌الله شروع نمی‌شود بلکه با حمد خداوند شروع می‌شود و با حمد خدا به پایان می‌رسد. رسول‌الله(ص) خطاب به مؤمنان سفارش کرده‌اند که کار خود را با بسم‌الله و حمد خداوند شروع کنند. حضرت علی(ع) هم در کلامی فرمودند: «من همان نقطه زیر باء بسم‌الله هستم.» شروع این خطبه با حمد خداوند شاید به معنای حمد و شکر نعمت ولایت است. ولایتی که هرگز غیر از راه خدا و دور از راه خدا نیست و جنب الله است.
انتهای پیام/
نظر شما