منتقدان مدعی هستند که این روش در هیچ کجای دنیا سابقه اجرایی نداشته و برای اولین بار است که در یک محیط آبی طبیعی در حال اجرا می‌باشد، تبعات و خطرات آن ناشناخته است و نمی‌توانیم در کوتاه‌مدت تاثیرات آن بر روی اکوسیستم، حیات وحش و مهمتر از همه انسان را ببینیم. ادعای احیای تالاب انزلی با روش بایوجمی از یک سمت، و بایکوت نگرانی‌های تمام مخالفان از سمت دیگر امروز به گران‌ترین چالش محیط زیستی استان گیلان تبدیل شده است. در این میان سلامت بیش از یک میلیون حاشیه‌نشین در گرو اعداد و آمار در مقیاس آزمایشگاهی است که در بازه کوتاه و کمتر از 6 ماه به دست آمده است.

 مشابهت دادن دی اکسید تیتانیوم موجود در آدامس با روش بایوجمی! آیا مجریان طرح پای اعتقاد خود حاضرند آدامس بایوجمی مصرف کنند؟

تشابهات غیرکارشناسی از این دست نه تنها باعث تعجب اهل فن خواهد شد، بلکه این شائبه را در ذهن هر شنونده‌ای ایجاد می‌کند که چه دلیلی در اصرار بر بی‌خطر بودن روش بایوجمی نهفته است؟

دی اکسید تیتانیوم مورد استفاده در مواد غذایی دارای کد تولید E171 است که اخیراً نیز آزمایشات بسیاری مبنی بر خطرناک بودن استفاده از آن انجام و نتایج تحقیقات دانشگاهی در نشریات و ژورنال‌های علمی و معتبر دنیا به چاپ رسیده است.

در جدیدترین تحقیقات صورت گرفته که توسط انتشارات معتبر Frontiers در ماه مه ٢٠١٩ (اردیبهشت ماه) منتشر شده است ١۵ تن از محققان دانشگاه سیدنی در مطالعات خود به این نتیجه رسیده‌اند که دی اکسید تیتانیوم خوراکی که معمولاً به عنوان عامل سفیدکننده در محصولاتی نظیر آدامس و مایونز استفاده می‌شوند می‌توانند منجر به بیماری التهاب روده و سرطان کلورکتال (راست روده) شوند.

اخیراً نیز در کشور فرانسه، E171 به دلیل عدم اطمینان از ایمنی و غیرسمی بودن آن (طی بالغ بر ٢٧ پژوهش از سال ٢٠١٧ تا کنون) ممنوع اعلام و به کمیسیون اروپا پیشنهاد شده است تا اتحادیه اروپا نیز این کد را از چرخه تولید محصولات غذایی که در ارتباط مستقیم با انسان است خارج کند.

در حالی که دی اکسید تیتانیومی که برای روش بایوجمی استفاده شده است شامل این استاندارد نبوده (خوراکی نمی‌باشد) و علاوه بر این، کلرید نقره چسبیده به دی اکسید تیتانیوم جزء عوامل اصلی فرآیند معرفی شده که هیچ تشابهی با آنچه در به اصطلاح آدامس موجود است، ندارد. با ارائه این تشابه عجیب از سمت مجری، سوالی که مطرح می‌شود این است: آیا مدعیان این تشابه حاضر هستند آدامس بی‌خطر آغشته به بایوجمی را مورد استفاده قرار دهند؟

 خاصیت نانو؛ مقدار کمتر، کارآرایی بیشتر! بایوجمی دی اکسید تیتانیوم است یا نانو دی اکسید تیتانیوم؟

نانو ذرات این خاصیت را دارند که در مقدار بسیار کم، بینهایت موثر باشند و همان تاثیر مواد اصلی را بگذارند. طبق ادعای مجریان طرح، مقدار استفاده شده از دی اکسید تیتانیوم بسیار ناچیز و تنها دو میکروگرم در لیتر است. این ادعا دو سوال مهم را در ذهن منتقدین پررنگتر می‌کند.

سوال اول آنکه دی اکسید تیتانیوم زمانی می‌تواند تاثیر فتوکاتالیستی خود را داشته باشد که یا در مقدار زیاد به صورت دی اکسید تیتانیوم استفاده شود، و یا در مقدار بسیار کم و با خواص نانو به صورت نانو دی اکسید تیتانیوم به محیط اضافه گردد. آیا این تعریف نشان دهنده استفاده از نانو ذرات دی اکسید تیتانیوم به جای دی اکسید تیتانیوم نخواهد بود؟

و سوال مهمتر که هرگز جوابی به آن داده نشده آن است که اگر ماده‌ای بتواند در اندازه بسیار ناچیز 2 میکروگرم در لیتر باعث ایجاد چنین تغییرات عظیمی در تالاب گردد تا حدی که تنها با یک بار اضافه کردن آن به محیط، حداقل ٣٠ سانتی‌متر از عمق لجن تالاب را دستخوش تغییرات نماید، اگر وارد بدن سایر جانداران و در نهایت انسان شود، چه خواهد کرد؟

اگر چه مجری طرح در فایل توضیحاتی که در جلسه اسفند ماه شورای شهر اسلامی بندرانزلی ارائه نمود، مشخصا از کلمه نانو ذرات دی اکسید تیتانیوم نام برده (فایل به صورت سند در اختیار مراجع قرار دارد) و همچنین در گزارش ناظر طرح با عنوان «گزارش مقدماتی طرح نظارت و پایش اجرای پروژه زیست پالایی با مواد بایوجمی» مجلدی با لوگوی پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران و معاونت محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی دفتر اکوسیستم‌های تالابی سازمان حفاظت محیط زیست، در صفحه 3 صراحتا عنوان شده است: «مواد موجود در بایوجمی شامل نانو اکسید تیتانیوم و محلول دی الکتریک بر پایه پلی ساکارید هستند...».

 پنهان ماندن آثار خطرناک نقره آزادشده در میان همهمه خطرات دی اکسید تیتانیوم!

مواد تاثیر گذار برای حذف لجن‌ها در روش پیشنهادی، اتصال دی اکسید تیتانیوم و کلرید نقره‌ای است که در این مواد وجود دارند. کلرید نقره در مجاورت نور یا گرما به کلر و نقره تجزیه خواهد شد. سمیت نقره آزاد شده در این فرآیند در محیط زنده و آبی تالاب می‌تواند خطرناک‌تر از دی اکسید تیتانیومی باشد که در این موارد یافت می‌شود.

در صفحه ٢ گزارش خلاصه مدیریتی با عنوان «تحقیق در رابطه با ارزیابی ریسک بایوجمی در استخرهای شیلات تالاب انزلی»، در معرفی روش بایوجمی گفته شده است: «روش بایوجمی که در استخرهای شیلات و حاشیه تالاب انزلی به اجرا گذارده شده است، دی اکسید تیتانیوم به صورت هیبرید با کلرید نقره برای افزایش راندمان، مورد استفاده قرار گرفته است». اما در صفحه ١٩ همین گزارش افزایش مقدار نقره را نیز هشدار داده است. «مقدار نقره در گیاهان استخرهای تیمار ( استخری که در آن مواد بایوجمی تزریق شده است) بیش از استخر شاهد است. استفاده از بایوجمی علت اصلی این افزایش است و بنابراین هنگام بکارگیری این روش در تالاب انزلی باید غلظت نقره در مواد بایوجمی کاهش داده شود».

چنانچه این سوال مطرح باشد که آیا احتمال استفاده از نانوذرات دی اکسید تیتانیوم به جای دی اکسید تیتانیوم وجود دارد، بنابراین باید بپذیریم که کلرید نقره مورد استفاده نیز می‌بایستی در مقیاس نانو بوده باشد، چرا که اتصال آن به نانو دی اکسید تیتانیوم فقط در اندازه نانو امکان پذیر است. بنابراین اثرات سمی آن به مراتب بیشتر و خطرات ناشی از حضور آن در تالاب غیر قابل اندازه‌گیری خواهد بود و این موضوع مهم تا به امروز در بین شلوغی‌های تاثیرات سوء دی اکسید تیتانیوم مغفول مانده است!

 *مجریان طرح مفهوم جدیدی را برای «محیط ایزوله» خلق کرده‌اند!

طبق تعریف، محیطی که ایزوله است باید به گونه‌ای ایجاد شود که با محیط اطراف خود هیچگونه ارتباطی نداشته باشد. علاوه بر آن ایزوله بودن باید به شکلی باشد که تحت هر شرایطی بتواند ثبات خود را نیز حفظ نماید.

در صفحه ۴ گزارش خلاصه مدیریتی آمده: «غلظت دی اکسید تیتانیوم در آب 25.2 میکروگرم در لیتر است که این رقم واقعی نیست و در حقیقت طی این دوره حداقل ١٠ بار آب استخر تعویض می‌شود»!

آنچه از مفهوم ایزوله بودن برداشت می‌شود، عدم ارتباط محیط آزمایشی با محیط اطراف است، اما در این سند، مجری طرح به وضوح اشاره نموده که حداقل ١٠ بار با باز کردن خروجی استخر، آب محیط ایزوله به داخل تالاب ریخته شده که نهایتاً منجر به تازه شدن آب استخرها و کاهش غلظت مواد ریخته شده در آن شده است. در این میان تالاب انزلی و حاشیه نشینانی که خبر از این ماجرا نداشتند، درگیر ورود عامدانه مواد خطرناک به داخل آب شده‌اند. دروغی که بهای آن را باید مردم بپردازند.

 بایوجمی و ناپدید شدن فلزات سنگین و سموم ذخیره شده در رسوبات!

مجری طرح طی نتایج به دست آمده از آزمایشات خود مدعی شده که فلزات سنگین، سموم آزاد شده و حتی دی اکسید تیتانیومی که به استخرهای تیمار ریخته شده نسبت به محیط شاهد بسیار کمتر است! ادعایی که می‌تواند سوالات بسیاری را در پی داشته باشد. اول آنکه چطور ممکن است در استخری که در آن دی اکسید تیتانیوم ریخته شده است، مقادیر کمتری نسبت به استخری که در آن تزریق صورت نگرفته، به دست آید؟ تکلیف مقادیر زیادی از فلزات سنگین ناشی از معلق شدن رسوبات آلی و خورده شدن آن توسط ماهی‌ها و سایر آبزیان چه خواهد شد؟ پاسخ به همه این سوالات در تعویض حداقل 10 بار آب استخرهایی است که در گزارش به آنها اشاره شده است. بنابراین به علت کاهش دادن غلظت مواد موجود در استخرها، نتایج آزمایش قابل استناد نخواهد بود.

در صفحه ١٢١ گزارش پژوهشکده آبزی پروری آب‌های داخلی کشور آمده، نتایج بررسی‌ها نشان داده است که غلظت فلزات سنگین در استخر شاهد بالاتر از استخرهای تیمار بوده است. در حالی که از آمار به دست آمده صفحات ٨۴ الی ١١٣ همین گزارش، می‌توان نتیجه گرفت غلظت بالایی از فلزات سنگین وارد بافت ماهی‌ها شده است. در صفحه ٩٨ گزارش پژوهشکده آبزی پروری ذکر شده است: «میانگین نتایج اندازه‌گیری فلزات سنگین در بافت عضله و کبد چهار گونه ماهیان پرورشی (قابل ذکر است که ماهیان پرورشی ماهیان بومی تالاب نبوده و توان تحمل بیشتری نسبت به ماهیان تالابی دارند) نشان می‌دهد، از میان ٢۴ فلز اندازه گیری شده، غلظت ١١ فلز سنگین در بافت عضله ماهیان تیمار در مقایسه با تجمع این فلزات در بافت عضله ماهیان شاهد بیشتر بوده و ٨ فلز سنگین دیگر در بافت کبد ماهیان تیمار در مقایسه با شاهد بیشتر بوده است»! همه این موارد شامل تناقض فاحش در آمار و داده‌هایی است که مجریان طرح به آنها استناد کرده و بر اساس سلیقه در نشست‌ها و مقالات از آن استفاده می‌کنند، در حالی که اکثریت از نتایج به دست آمده اطلاعی ندارند.

 حاشیه‌نشینان تالاب انزلی موش آزمایشگاهی بایوجمی!

نتایج این آزمایشات که توسط خود مجری و ناظر انجام شده است نشان می‌دهد که پیوستگی بین نتایج و گفتار مدعایان وجود ندارد و همواره ادعاهایی داشته‌اند که توسط آزمایشاتی که خودشان انجام داده‌اند، نقض شده‌است‌.

اما خطرناکترین و غیرمنصفانه‌ترین نظریه موافقین بایوجمی در صفحه ١٨ گزارش خلاصه مدیریتی نهفته است: «با توجه به اینکه یک فرد هرگز هر ۴۵ کیلوگرم ماهی مصرفی سالیانه خود را از استخرهای شیلات تامین نخواهد کرد، بنابراین عملاً ریسک بهداشتی با توجه به خروجی ADI به مراتب ضعیف تر و نهایتاً دارای خطر نمی‌باشد. معذالک پیشنهاد می‌شود میزان عناصر در افراد بومی (خصوصاً مو، ناخن و خون) اندازه‌گیری شود تا مطالعات اپیدمی شناسی جامع‌تری صورت پذیرد».

مهمترین سوال همه منتقدین به پروژه احیای تالاب انزلی با روش بایوجمی این است که آیا طبق این سند، تالاب انزلی و بیش از یک میلیون حاشیه‌نشین آن در حکم یک آزمایشگاه بزرگ برای آزمایش بایوجمی است؟! چطور ممکن است مجریان طرح بدون در نظر گرفتن جان مردم، روشی غیرمعمول در دنیا را در یکی از مهمترین و اساسی‌ترین محیط‌های آبی کشور به کار گیرند، و پس از آلوده کردن آن، به دنبال خطرات و احتمال سرطان در مو و ناخن و خون حاشیه نشینان باشند؟