ریحانه جولایی
انبوه زباله‌های رها شده در طبیعت، کیسه‌های پلاستیکی که باد با خود حمل می‌کند، ظروف پلاستیکی یک‌بار مصرفی که خوراک حیوانات می‌شود، باقی‌مانده غذاها و...؛ صحنه‌های آشنایی است که بعد از هر تعطیلی در طبیعت شهرهای شمالی که مقصد اصلی گردشگری ایرانی‌ها و به‌ویژه تهرانی‌هاست، شاهد هستیم.
زباله‌هایی که طبیعت را نابود می‌کنند
با اینکه استان‌های شمالی کشور هر روز بیش‌تر از دیروز در زباله غرق می‌شوند، هنوز هیچ سیستم مناسبی برای بازیافت زباله در آنها وجود ندارد، همین موضوعات باعث شده تا چهره محیط‌زیست استان‌های سبز کشور هر روز مخدوش‌تر از دیروز شود. قصه تلخ ماجرا آنجاست که بسیاری از زباله‌های تولیدشده توسط گردشگران سر از دریا یا جنگل‌ها درمی‌آورند و تغییرات فراوانی را در چرخه محیط‌زیست ایجاد می‌کنند. کارشناسان می‌گویند: زمانی 104گونه آبزی در دریای خزر می‌زیستند اما به‌واسطه ورود زباله و شیرابه‌های آن به دریا برخی از این گونه‌ها منقرض شده است. از سوی دیگر جنگل‌های مازندران دارای قدمتی طولانی با گونه‌های کمیاب گیاهی و جانوری است؛ اما طی سالیان گذشته به دلیل دپوی زباله در این جنگل‌ها برخی گونه‌ها منقرض‌شده و تنها می‌توان در کتاب‌های تاریخ به جستجوی آنها نشست. گفته می‌شود حیوانات وحشی مختلفی هم در شمال کشور در خطر انقراض هستند.
آژیر وضعیت قرمز برای زباله
بی‌دقتی ما اما تا جایی پیش رفته که آژیر وضعیت قرمز زباله در شهرهای شمالی را به صدا درآورده است. فعالان محیط‌زیستی معتقدند، مازندران با جمعیتی بیش از 3 میلیون نفر، در تعطیلات با افزایش 3 برابری جمعیت روبه‌رو است و به همین میزان تولید زباله در این ایام به 3 برابر افزایش می‌یابد. بیماری‌هایی همچون کزاز، حصبه و شبه حصبه، انگل‌های روده‌ای، اسهال‌های خونی، فلج اطفال، سالک پوستی و احشائی و ... ازجمله بیماری‌هایی هستند که از طریق آلودگی‌های ناشی از مواد زائد جامد در آب، هوا و خاک حاصل می‌شوند.
این روزها بحران زباله به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین تهدیدات گونه‌های گیاهی و جانوری به شمار می‌رود که تأثیر عمده‌ای در آلودگی محیط‌زیست دارد. سال‌هاست که حاشیه شهرها محل انباشت زباله‌ها شده‌اند تا شاید طبیعت زورش برسد و این‌همه آشغال را در خود هضم کند، اما زور طبیعت آن‌قدر نیست که تصورش را بکنید. پس همین می‌شود که در جنگل‌های شمال، در هر جایی که زمانی تصور می‌کردیم برای ادامه حیات ما باقی‌مانده‌اند، زباله‌ها، خودنمایی می‌کنند و البته زیرزمین را هم فاضلاب شهری، مسموم کرده است. بحث پسماند همواره یکی از بزرگ‌ترین دغدغه‌های زیست‌محیطی به‌خصوص در شهرهای ساحلی و شمالی بوده است، استان‌هایی که تاکنون در آنها ضعیف‌ترین نگاه در مورد بحث‌های مدیریت فاضلاب‌های شهری و پسماندها وجود داشته و این باعث شده تا هنوز به سبک قرون‌وسطی زباله‌ها روی هم تلنبار شوند و فاضلاب هم به شیوه‌ای کاملاً غیربهداشتی وارد چاه‌های جذبی شود.
زباله، سوغات مسافران
مردمان ساکن شهرهای شمالی ایران هم دل‌خوشی از این بی‌مبالاتی مسافران ندارند. آنها می‌گویند مسافران از شهرهای ما سوغات می‌برند و در ازای آن برایمان یک‌چیز به‌جا می‌گذارند و آن زباله است. یکی از بدیهی‌ترین موضوعات در رابطه با ورود به طبیعت این است که مسافران باید خود را موظف به حراست و صیانت از منابع طبیعی بدانند و از رها کردن زباله و بطری‌های پلاستیکی در طبیعت خودداری کنند. محیط‌زیست متعلق به عموم مردم است و همه حق برخورداری از یک محیط‌زیست سالم و زیبا را دارند. نباید با بی‌توجهی و سهل‌انگاری و رها کردن زباله در طبیعت این حق را از دیگران سلب کنند. زباله‌ها امروز همنشین طبیعت شده و به‌خصوص در مناطق طبیعی و مورداستفاده گردشگران، انبوه زباله‌ها به شکل آزاردهنده‌ای به چشم می‌خورد. چنانچه استفاده از ظروف یک‌بارمصرف و رها کردن این ظروف در طبیعت ضربه محکمی بر پیکر محیط‌زیست وارد می‌کند زیرا صدها سال طول می‌کشد تا این ظروف که پایه پلاستیکی دارند در طبیعت تجزیه شوند.
ایران 15 درصد زباله جهان را تولید می‌کند
طبق آمار جهانی روزانه 3.5 میلیون تن زباله در سراسر دنیا تولید می‌شود که سهم ایران در تولید زباله 40 هزار تن در روز است که 15 درصد زباله جهان را تولید می‌کند. میزان پلاستیک‌های تولیدی در ایران نیز بیش از 177 هزار تن بوده که این رقم معادل 500 تن در هر روز است. حمل و دفن زباله در بسیاری از کشورها به عهده دولت گذاشته شده است که می‌توان با آموزش افراد از سنین کودکی و دخیل کردن مردم در حفظ محیط‌زیست از هدررفت میلیاردها تومان برای تمیز کردن محیط اطرافمان جلوگیری کرد.
استان مازندران به خاطر بالا بودن سطح آب‌های زیرزمینی و رها شدن زباله در طبیعت و دفع غیربهداشتی زباله و رسوخ شیرابه زباله، به قطب سرطان کشور تبدیل شود.
موضوع دیگری که دراین‌باره حائز اهمت می‌شود مدت زمانی است که برای دفع زباله‌های ما صرف می‌شود. 300 تا 400 سال طول می‌کشد تا مواد پلاستیکی و نایلونی تجزیه شوند. زباله‌های پلاستیکی با رها شدن در طبیعت و تابش نور خورشید به انواع مواد شیمیایی تبدیل و با نفوذ به آب‌های زیرزمینی سبب نابودی جنگل‌ها، حیوانات و انسان‌ها می‌شود که یکی از دلایل شیوع سرطان در جوامع امروزی است.
یکی دیگر از مضرات رها کردن زباله‌های پلاستیکی بلعیدن آنها توسط حیوانات اهلی و وحشی است و نکته بعدی که باید به آن توجه کرد این است که انباشت زباله علاوه بر نابودی جانوران، چشم‌انداز طبیعی را دچار خسارت کرده و برای گردشگران منظره ناخوشایندی را به تصویر می‌کشد.
جنگل‌های مازندران دارای قدمتی طولانی با گونه‌های گیاهی و جانوری کمیاب است، اما طی سالیان گذشته به دلیل دپوی زباله در این جنگل‌ها برخی گونه‌ها منقرض‌شده و تنها می‌توان در کتاب‌های تاریخ به جستجوی آنها نشست
به دلیل ناآگاهی افراد از عواقب و تبعات و زندگی پرسرعت امروزی، وسایل یک‌بارمصرف و نایلونی، محیط‌زیست ما را تهدید می‌کنند و همین ناآگاهی‌ها باعث شده تا مصرف این فرآورده‌های نفتی و پلاستیکی در کشور افزایش پیدا کند که البته آثار تخریبی آن در گوشه و کنار کشور به چشم می‌آید.
شمال کشور در زباله غرق‌شده
سال گذشته بود که عیسی کلانتری، رئیس سازمان محیط‌زیست در رابطه با عزل زباله و رهاسازی در آن محیط‌زیست گفته بود: «شمال کشور در حال غرق شدن در پسماندها است و جایی برای دفن نداریم.» موضوع زباله شهرهای شمال کشور آن‌قدر بغرنج و پیچیده شده است که کلانتری عطای تولید انرژی از زباله را که پیش‌تر یکی از طرح‌های مدنظر مسئولان شهری استان‌های شمالی کشور بود به لقایش بخشید و با عجز راه جدیدی برای مقابله با بحران پیشنهاد داد. او با بیان اینکه «شمال کشور قربانی پسماند است، باید پسماندها سوخته شود و تقاضا داریم بی‌خیال تولید انرژی شوید.» بر وضعیت فاجعه‌بار محیط‌زیست استان‌های شمالی صحه گذاشت. قصه زباله‌های رها شده در کوه، جنگل و دریاهای شمال کشور قصه دیروز و امروز نیست. سال‌هاست طبیعت سرسبز این خطه در زیر زباله‌ها که ارمغان گردشگران است، کمر خم کرده است. به گواه بومیان منطقه انباشت زباله در جنگل‌ها و طبیعت استان‌های شمالی از مرز فاجعه گذشته است و این زباله‌ها بهترین فضاها و چشم‌انداز جنگل‌ها و طبیعت استان‌های شمالی را تهدید می‌کند.
زباله‌های پلاستیکی با رها شدن در طبیعت و تابش نور خورشید به انواع مواد شیمیایی تبدیل و با نفوذ به آب‌های زیرزمینی سبب نابودی جنگل‌ها، حیوانات و انسان‌ها می‌شود که یکی از دلایل شیوع سرطان در جوامع امروزی است
احداث زباله‌سوز راهکاری برای حل مشکل
همان‌طور که بسیاری از ما می‌دانیم، بازیافت یکی از مهم‌ترین راهکارها برای کاهش آلودگی محیط‌زیست توسط زباله‌های پلاستیکی به شمار می‌رود. با بازیافت زباله علاوه بر جلوگیری از آسیب به محیط‌زیست، از هدررفت سرمایه جلوگیری می‌شود. زمین متعلق به تمام موجوداتی است که در آن زندگی می‌کنند. باید تلاش کنیم تا با استفاده از مواد قابل‌تجزیه که کمترین آسیب را به محیط‌زیست وارد می‌کنند چهره زمین را به‌سادگی دچار خسارت نکنیم. اما چگونه باید شهرهای شمالی را از شر زباله‌ها خلاص کرد؟
به گفته کارشناسان، احداث زباله‌سوز در سه استان شمالی و استفاده از حرارت حاصل از آن برای گرم کردن خانه‌ها می‌تواند راهکار مناسبی برای از بین بردن مشکلات باشد. ساخت زباله‌سوزها، استان‌های شمالی را از مشکلات آینده پسماند رها می‌کند.
به دلیل اینکه در مازندران، گیلان و گلستان سفره‌های آب زیرزمینی بالا بوده و نمی‌توان پسماند و زباله‌ها را دفن کرد، باید از راهکارهایی نظیر زباله‌سوز استفاده کرد. کارشناسان این حوزه می‌گویند دفن زباله سبب آلوده شدن آب‌های زیرزمینی و شیرابه‌های آن سبب خشکانده شدن ریشه‌های درختان می‌شود.
کشورهای پیشرفته پسماندها را در منزل تفکیک می‌کنند به‌طور مثال زباله‌هایی مانند پوست میوه در طبیعت هضم می‌شوند اما زباله‌هایی مانند پلاستیک و شیشه قابل هضم نبوده و باید به روش صحیح دفن و یا بازیافت شوند. در این کشورها برای تفکیک و جمع‌آوری زباله برنامه وجود دارد، اما در ایران همه زباله‌ها با هم و به‌طور هم‌زمان جمع‌آوری می‌شود.