علی نعیمی: بحران کمبود کاغذ از میانه پاییز سال ۹۶ آغاز شد و منجر به ایجاد نگرانی در میان نشریات خصوصی و طرح اعتراض‌هایی از سوی مدیران مسئول این رسانه‌ها شد؛ اعتراض‌هایی که شاید اگر در همان زمان جدی‌تر به آنها توجه می‌شد، امروز با همصدایی روزنامه‌های دولتی همراه نمی‌شد.
با افزایش بحران کاغذ به مرور زمان بسیاری از روزنامه‌های خصوصی که توان رویارویی با قیمت‌های نجومی کاغذ را نداشتند مجبور به ترک میدان شدند یا با کم کردن تعداد صفحه‌ها یا کاهش عرض و طول روزنامه و افزایش نرخ به کار خود ادامه دادند.
البته در این مدت، حل بحران کاغذ همواره از مهم‌ترین دغدغه‌های وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و معاونت مطبوعاتی بود و نشست‌های گوناگونی نیز با همین عنوان برگزار شد؛ هرچند این نشست‌ها توانست در چند مقطع زمانی نقش مسکن را ایفا کند اما نتوانست منجر به یک راه‌حل قطعی و دائمی شود؛ به عنوان نمونه در سال ۹۶ ترخیص یک محموله کاغذ از گمرک توانست این بحران را تا اندازه‌ای کنترل کند اما نوسانات بازار ارزی بار دیگر تامین کاغذ را با مشکلاتی روبه‌رو کرد.
همچنین سید عباس صالحی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی ۲۷ فروردین سال ۹۷ اعلام کرد که «کاغذ در فهرست کالاهای اساسی چون مواد غذایی و دارویی قرار گرفت و از تفاوت ارزی که دولت تامین می‌کند، برخوردار خواهد بود. برای ناشران، نویسندگان و اصحاب مطبوعات، خبر خوشایندی است که دولت نیاز فرهنگی را مانند غذا و دارو برای کشور مهم و اساسی می‌داند.»
هر چند این خبر خوش دولت دوام چندانی نداشت و در مدت کمتر از یک سال با وجود تاکید رهبر معظم انقلاب بر حل مشکل کاغذ، طرح اعتراض‌های مدام از سوی مدیران مسئول رسانه‌های مکتوب و پاسخ نهادهای ذی‌ربط دولت برای پیگیری این موضوع، همچنان بحران کاغذ یکی از اصلی‌ترین و مهم‌ترین مشکلات و دغدغه‌های مطبوعات به‌شمار می‌رود.
بحران کاغذ دوشنبه با یک خبر امیدوارکننده روبه‌رو بود. ارز ۴۲۰۰ تومانی دولت به کاغذ همچنان پابرجا می‌ماند و این اتفاق می‌تواند موجب رفع نگرانی فعالان حوزه نشر و مطبوعات شود.
عرضه کاغذهای انبار شده
در این زمینه اسحاق جهانگیری، معاون اول رئیس‌جمهوری با تاکید بر اهمیت، نقش و جایگاه کتاب و مطبوعات در توسعه کشور تاکید کرد: دولت با تمام توان از تولیدکنندگان محصولات فرهنگی و صنعت چاپ و نشر کشور حمایت کرده و در این زمینه تمام تلاش خود را به‌کار خواهد گرفت.
جهانگیری ظهر دوشنبه در نشست بررسی وضعیت واردات کاغذ و مشکلات دست‌اندرکاران مطبوعات و کتاب کشور، با اشاره به نگرانی‌ها و دغدغه‌های دست‌اندرکاران این حوزه تصریح کرد: از نظر دولت کتاب و مطبوعات جزو کالاهای اساسی و ضروری موردنیاز جامعه است و باید تدابیر لازم برای تداوم حیات و رشد این محصولات به‌کار گرفته شود.
وی با بیان اینکه دولت نسبت به افزایش نرخ ملزومات موردنیاز این صنعت مانند کاغذ و زینک و پیامدهای آن برای صنعت چاپ و نشر کشور واقف است، افزود: نمی‌گذاریم در حرکت رو به رشد تولید محصولات فرهنگی مانند کتاب و مطبوعات خللی حاصل شود. سال گذشته با وجود مشکلات اقتصادی، کاغذ به عنوان کالای اساسی در فهرست کالاهای ضروری و موردنیاز مردم قرار گرفت و ارز لازم برای واردات آن از سوی بانک مرکزی تامین شد و این روند امسال نیز ادامه خواهد یافت.
معاون اول رئیس‌جمهوری ضمن تاکید بر ضرورت حل مشکلات پیش‌روی مطبوعات و حوزه نشر و کتاب در زمینه کاغذ گفت: به منظور حل مشکل کاغذ باید علاوه بر نظارت جدی و دقیق بر جریان واردات و توزیع کاغذ، تلاش شود تا در مدت چند ماه ظرفیت تولید کارخانه‌های داخلی به منظور برطرف کردن نیازهای کشور در این زمینه افزایش پیدا کند.
جهانگیری خاطرنشان کرد: دولت در موضوع فساد و رانت ناشی از توزیع کالاهایی که با ارز ۴۲۰۰ تومانی وارد شده اما در بازار به قیمت‌های آزاد فروخته می‌شود با هیچکس تعارف ندارد و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بانک مرکزی باید در زمینه پرونده‌های واردات و توزیع کاغذ به عنوان مدعی همه ابزارهای لازم را برای مسدود کردن منافذ فساد به‌کار گیرند و با متخلفان از طریق تعزیرات و محاکم قضایی برخورد شود و نهاد قضایی نیز باید با سوء‌استفاده‌کنندگان از ارز اختصاص یافته برای کالاهای اساسی ازجمله کاغذ بدون مماشات برخورد کند.
وی با تاکید بر اهمیت حفظ وجهه و سلامت سازمان‌های دولتی مانند وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، نظارت بر کل فرآیند واردات و توزیع به منظور جلوگیری از ایجاد هر نوع فسادی را ضروری خواند و گفت: باید با همه کسانی که در شرایط سخت و دشوار کنونی از دولت برای واردات کالاهای اساسی ارز گرفته اما از آن سوء‌استفاده کرده‌اند، برخورد جدی شود زیرا این کار بازی با حیثیت و آبروی نظام و دولت است.
معاون اول رئیس‌جمهوری با قدردانی از زحمات مدیران مسئول روزنامه‌ها و ناشران کتاب که در این شرایط دشوار، صنعت چاپ و نشر را سرپا نگه داشته‌اند، از آنها خواست در شرایط جنگ اقتصادی و عملیات روانی و رسانه‌ای دشمنان، با قدرت در دفاع از نظام و کشور به کار خود ادامه دهند.
جهانگیری از مدیران وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نیز خواست برای نظارت دقیق‌تر بر جریان واردات و توزیع کاغذ، از توانمندی و ظرفیت نمایندگان مطبوعات و ناشران و تشکل‌های مرتبط با آنها استفاده کند.
در این نشست که وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و رئیس کل بانک مرکزی و جمعی از مدیران مسئول مطبوعات و نمایندگان اتحادیه‌های مرتبط با ناشران کشور حضور داشتند، دیدگاه‌های مختلفی در زمینه مشکلات صنعت چاپ و نشر و راه‌های برون‌رفت از تگناهای موجود مطرح شد.
وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در این نشست با بیان اینکه ناشران و مطبوعات کشور در شرایط سختی قرار دارند، گزارشی از میزان واردات کاغذ در ۱۴ ماه گذشته ارائه کرد و از برنامه‌ریزی و اتخاذ تدابیر لازم برای از بین بردن روزنه‌های فساد در این بخش خبر داد.
رئیس کل بانک مرکزی نیز با ارائه آماری از میزان ارز اختصاص یافته به کاغذ در سال ۱۳۹۷، بر تلاش بانک مرکزی به منظور رفع مشکل ارزی و واردات ملزومات موردنیاز دست‌اندرکاران چاپ و نشر تاکید کرد.
در این نشست مقرر شد، ارز موردنیاز واردات کاغذ همچون سایر کالاهای اساسی کم‌و‌بیش اختصاص یابد. همچنین مقرر شد کاغذهای وارداتی انبار شده در گمرکات کشور در مدت ۲ هفته به بازارهای مصرف عرضه شود. وزارت صنعت، معدن و تجارت نیز موظف شد با تامین مواد اولیه موردنیاز صنایع تولید کاغذ داخل کشور، ظرفیت تولید این کارخانه‌ها را در چند ماه آینده به حداکثر برساند.
ارز ۴۲۰۰ تومانی باقی ماند
پس از این نشست، حسین انتظامی، رئیس کارگروه ساماندهی کاغذ با اشاره به جزییات نشست با معاون اول رئیس‌جمهوری گفت: در نشستی که به همت معاون اول رئیس‌جمهوری و با حضور مسئولان همه نهادهای مرتبط با کاغذ ازجمله وزیر فرهنگ و رئیس بانک مرکزی و نمایندگان حوزه‌های نشر و مطبوعات تشکیل شد، پیشنهاد مشترک وزیران فرهنگ و ارشاد اسلامی و صنعت، معدن، تجارت بررسی شد و با توجه به تاکیدات رهبر معظم انقلاب مبنی بر حل مسئله کاغذ حوزه فرهنگ مقرر شد ارز تخصیصی برای مصرف کاغذ نشر و مطبوعات، همچنان ۴۲۰۰ تومانی باقی بماند.
بر اساس این گزارش، شهریور ۹۷ دولت در بسته ارزی خود ۲۵ کالا را به عنوان کالاهای اساسی مشمول ارز دولتی ۴۲۰۰ تومانی اعلام کرد که به گفته رئیس‌جمهوری نباید این کالاها با افزایش نرخ روبه‌رو می‌شدند و کاغذ روزنامه هم از آن دست بود. پس از آن بود که با اعلام نام دریافت‌کنندگان ارز نیمایی، انتظار می‌رفت کاغذ نشر و مطبوعات هم مشمول ارز نیمایی شود که بر اساس اعلام رئیس کارگروه ساماندهی کاغذ، ارز کاغذ نشر و مطبوعات ۴۲۰۰ تومانی باقی ماند.
انتظامی درباره سایر مصوبات نشستی که به ریاست اسحاق جهانگیری تشکیل شد، توضیح داد: در این نشست بر وظیفه نظارتی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در چگونگی توزیع این کاغذها تاکید شد همچنین مقرر شد کاغذهای موجود در گمرک، در مدت ۲ هفته ترخیص و توزیع شوند.
دستیار ارشد وزیر ارشاد افزود: در این نشست همچنین بر رفع موانع و افزایش میزان تولید کاغذ از سوی کارخانه‌های داخلی به عنوان یک سیاست مبنایی تاکید شد.
رئیس کارگروه ساماندهی کاغذ در عین حال از جمع‌بندی نشست برای برخورد جدی با واردکنندگان متخلف خبر داد و با اشاره به ماموریت ویژه نهادهای نظارت، افزود: مقرر شد با افرادی که با ارز دولتی کاغذ وارد کرده‌اند و آن را خارج از نظارت وزارت فرهنگ یا با نرخ آزاد توزیع یا انبار کرده‌اند، با جدیت برخورد شود.
توییت وزیر ارشاد
در این زمینه وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در جدیدترین توییت خود درباره تغییر نکردن نرخ کاغذ با ارز دولتی نوشت: واردات کاغذ کتاب و مطبوعات همچنان جزو کالای اساسی و با دلار ۴۲۰۰ تومانی خواهد بود.
سیدعباس صالحی در ادامه این توییت آورده است: پس از حدود ۲ ماه این نتیجه قطعیت یافت، دراین مدت بازار کاغذ در ابهام و ملتهب بود. از امروز انبارهای پنهان و کاغذهای گمرک گشوده خواهد شد.
صالحی همچنین در این توییت از «ضرورت مضاعف» شفافیت، نظارت دقیق و برخورد قاطع با متخلفان سخن گفت.
عرضه کاغذ به ناشران ادامه دارد
ناشران پابه‌پای اهالی مطبوعات و صاحبان روزنامه‌ها، این روزها با گرانی کاغذ دست به گریبان هستند. پس از تصمیمات دولت مبنی بر ادامه اختصاص ارز ۴۲۰۰تومانی به کاغذ، محسن جوادی معاون امور فرهنگی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی از تداوم عرضه کاغذ به ناشران بعد از برگزاری سیودومین نمایشگاه کتاب تهران خبر داد و گفت: عرضه کاغذ مانند گذشته ادامه خواهد داشت.
جوادی با اشاره به جزییات این خبر افزود: عرضه کاغذ برای انتشار کتاب به ناشران در سال ۹۸ هم به روال سال گذشته ادامه داشته است و این روند حتی در روزهای برگزاری نمایشگاه کتاب تهران هم انجام شد. عرضه کاغذ به ناشران در روزهای بعد از نمایشگاه هم تداوم داشت و هیچ‌گونه وقفه‌ای در کار پیش نیامده تا ناشران بتوانند در این حوزه با مشکل کمتری به تولید و انتشار کتاب بپردازند.
جوادی با اشاره به تاثیر عرضه کاغذ با ارز دولتی در عرصه نشر گفت: بسیاری از ناشران حرفه‌ای و فعال کشور توانستند با استفاده از کاغذ با ارز دولتی به فعالیت خود ادامه دهند؛ به‌طوری‌که در بازدید مسئولان از نمایشگاه کتاب تهران این نکته ازسوی ناشران مورداشاره قرار گرفت.
معاون امور فرهنگی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی همچنین درباره روند عرضه و توزیع کاغذ در حوزه نشر توضیح داد: عرضه و توزیع کاغذ مربوط به این حوزه از سوی صنف نشر انجام می‌شود، به این صورت که ناشران متقاضی، درخواست خود را در سامانه‌ای که به این منظور تعریف شده وارد می‌کنند و پس از بررسی در صورت تایید، کاغذ موردنیاز به ناشر تحویل داده می‌شود.
تکذیب ۲ برابر شدن نرخ کاغذ
معاون وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی هفته گذشته همزمان با آخرین روز برگزاری سیودومین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران و همچنین آخرین نشست خبری نمایشگاه کتاب موضوع ۲ برابر شدن نرخ کاغذ را شایعه‌سازی و گمانه‌زنی برخی رسانه‌ها خواند و گفت: پس از ابلاغ رهبر معظم انقلاب و دستورات معظم‌له بلافاصله جلسه مشترک و فوری میان وزیران فرهنگ و ارشاد اسلامی و صنعت، معدن و تجارت برگزار و تصمیماتی نیز اتخاذ شد.
محسن جوادی ادامه داد: همچنین هفته گذشته نشست کارگروه ساماندهی کاغذ با حضور حسین انتظامی مشاور ارشد وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی برگزار و نتیجه آن نیز رسانه‌ای و اطلاع‌رسانی شد. نشست‌ها به‌صورت مستمر در حال برگزاری است و روزهای آینده نیز ادامه خواهد داشت.
رئیس سیودومین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران تاکید کرد: مقرر شده نتیجه تصمیمات کارگروه ساماندهی کاغذ و دیگر نشست‌های وزیران فرهنگ و ارشاد اسلامی و صنعت، معدن و تجارت بلافاصله برای شفاف‌سازی افکار عمومی، اطلاع‌رسانی و رسانه‌ای شود.
تنظیم بازار کاغذ
این درحالی است که مشاور ارشد وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در پایان سیزدهمین نشست کارگروه ساماندهی کاغذ در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی گفت: این کارگروه مصوب یکی از نشست‌های مرداد ستاد تنظیم بازار است که با حضور همه ذی‌نفعان در موضوع کاغذ تشکیل می‌شود.
حسین انتظامی با اشاره به حضور نمایندگانی از وزارت صنعت، معدن و تجارت، بانک مرکزی، سازمان حمایت مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان، گمرک، وزارت‌های آموزش و پرورش و فرهنگ و ارشاد اسلامی همچنین صنف مطبوعات و چاپ و نشر در این کارگروه افزود: این کارگروه وظایف گوناگونی مانند تایید ثبت‌سفارش‌های کاغذ و نظارت بر توزیع آن را برعهده دارد و در نشست‌ها تدابیری برای هماهنگی و هم‌افزایی این سازمان‌ها و یکپارچگی اقدامات آنها اندیشیده می‌شود.
توصیه رهبری تلاش‌ها را مضاعف کرد
انتظامی با اشاره به توصیه رهبر معظم انقلاب اسلامی برای رسیدگی به وضعیت کاغذ در بازدید معظم‌له از سیودومین نمایشگاه کتاب تهران درباره دستور ایشان اضافه کرد: این امر موجب شد همت همه نهاد‌ها در رفع مشکل موجود، مضاعف شود.
وی گفت: براساس اطلاعات به‌دست آمده و مطرح شده در نشست امروز از بخش‌های مختلف، حدود ۳ هزار تن کاغذ روزنامه‌ای و همین اندازه کاغذ چاپ و تحریر ویژه نشر از گمرک ترخیص شده و در روزهای آینده از سوی معاونت‌های تخصصی و مختلف وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی شامل معاونت مطبوعاتی و معاونت فرهنگی حواله‌های این محموله‌های کاغذ برای مصرف‌کنندگان صادر می‌شود.
دستیار ارشد وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی درباره تقویت شرکت‌های تولیدکننده کاغذ داخلی نیز گفت: یکی از تدابیر ما از گذشته این بود که تلاش کنیم ظرفیت شرکت‌های تولیدکننده کاغذ در داخل افزایش یابد. این شرکت‌ها مشکلاتی در زمینه واردات پالپ داشتند که مشغول حل آن هستند.
وضعیت کاغذ از اوضاع نابسامان در این عرصه خبر می‌دهد و گرانی آن در کنار تورم اقتصادی سبد خرید کتاب خانوارها را کوچک‌تر از قبل کرده است. در علت‌کاوی این مسئله دیدگاه‌های متفاوتی مطرح است و از دریچه‌های مختلفی به آن نگریسته می‌شود اما نقطه مشترک همه این نگرش‌ها، وضعیت بحرانی کاغذ است.
تاکید رهبر معظم انقلاب بر حل مسئله کاغذ گویای توجه ایشان به اقتصاد نشر و رونق کتاب و کتابخوانی است. به ویژه اشاره رهبر انقلاب بر این نکته که راه برون‌رفت از این مسئله مستلزم همکاری و هماهنگی میان دو وزارتخانه فرهنگ و ارشاد اسلامی و صنعت، معدن و تجارت است، گواهی بر این است که نمی‌توان تنها وزارت ارشاد که متولی کتاب است را به عنوان حل‌کننده مسئله دانست.
انتشار جدیدترین جدول بروزشده کارگروه ساماندهی کاغذ
وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در اقدامی برای شفاف‌سازی هر هفته، جدیدترین جدول بروز شده کارگروه ساماندهی کاغذ در هفته جاری را از سوی دبیرخانه این کارگروه منتشر می‌کند.
در این راستا و در ادامه سیاست شفاف‌سازی، جدیدترین جدول بروز شده کارگروه ساماندهی کاغذ در هفته جاری، دوشنبه ۲۳ اردیبهشت از سوی دبیرخانه این کارگروه منتشر شد.
بر اساس این جدول، واردات کاغذ تاییدشده در کارگروه ساماندهی، به تفکیک نوع کاغذ همراه با آخرین وضعیت هم‌اکنون در سایت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به نشانی https: //www.farhang.gov.ir منتشر شده است.
اقدامات چند روز گذشته وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و نهادهای مسئول در زمینه جلوگیری از گرانی افسارگسیخته نرخ کاغذ را باید به تماشا و حصول نتیجه نشست. اقداماتی که هرچند باید با شتاب بیشتری به پیش برود اما نوید روزهای بهتری را برای مطبوعات و صنعت نشر کشور می‌دهد.