مریم سالاری
خبرنگار دیپلماسی
تصمیم ایران به متوقف کردن بخشی از تعهداتش در چارچوب برجام وزرای خارجه کشورهای اروپایی را در بروکسل گرد هم جمع کرد و مقصد سفر مایک پمپئو، وزیر خارجه امریکا را از مسکو به بروکسل تغییر داد. نشست اضطراری وزرای خارجه انگلیس، فرانسه و آلمان به همراه فدریکا موگرینی روز گذشته در بروکسل در شرایطی برگزار شد که گزاره مشترک مواضع اغلب مقام‌های حاضر در این نشست به ضرورت حفظ توافق هسته‌ای با ایران اشاره می‌کرد. فدریکا موگرینی، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا با بیان اینکه برجام یکی از ستون‌های کلیدی امنیت منطقه است، تأکید کرد این موضوع هم برای واشنگتن و هم تهران کاملاً روشن است که اروپا با تمام ابزارهایی که در اختیار دارد، از این توافق حمایت می‌کند. از سوی دیگر سرگئی لاوروف و وانگ یی، وزرای خارجه چین و روسیه  نیز همزمان در یک نشست خبری مشترک از اروپا خواستند برای اجرای تعهدات برجامی خود بکوشند.
چند روز پیش ایران در واکنش به خروج امریکا از توافق هسته‌ای و در اعتراض به اقدامات ناکافی سایر کشورهای طرف این توافق اقدامات خود در اجرای برجام را کاهش داد و با ممانعت از فروش مازاد اورانیوم غنی شده و آب سنگین به شرکای برجامی خود هشدار داد چنانچه خواسته‌های اقتصادی‌اش از جمله فروش نفت و مسائل بانکی در 2 ماه آینده محقق نشود، گام‌های جدی‌تری برای کاستن از تعهدات خود برخواهد داشت. اقدامی که اینک به نظر می‌رسد اروپایی‌ها را که پیشتر ضرب‌الاجل ایران را نپذیرفته بودند، به چاره جویی واداشته تا  برای تحقق بخشیدن به  تعهدات خود جهت حفظ این توافق گام‌های جدی بردارند.
این چنین بود که علاوه بر موگرینی که سخنان اخیرش نشان می‌دهد اروپا ضرب الاجل ایران را جدی گرفته وزرای خارجه آلمان، انگلیس و فرانسه نیز خواستار حفظ برجام و بهره‌گیری از همه ابزارهای موجود جهت حفظ این توافق شده‌اند. چنان که ژان ایو لودریان، وزیر خارجه فرانسه در بروکسل ضمن ابراز گلایه از اولتیماتوم اخیر ایران و انتقاد از فشار و تحریم‌های امریکا تأکید کرد اروپا کماکان خواهان باقی ماندن ایران در توافق هسته‌ای است. هایکو ماس، وزیر امور خارجه آلمان نیز همه کشورهای اروپایی را مصمم به حفظ توافق دانست و افزود: «همگی به طور متحد بر این باور هستند که داشتن توافقی هسته‌ای با ایران و اجرایی کردن آن ضروری است. » ماس که در بروکسل با پمپئو نیز دیدار کرده بود به موضوع گفت‌وگویش با همتای امریکایی خود اشاره کرد و گفت در این دیدار به او گفته است: «ما خواهان افزایش تنش‌ها نیستیم و از نظر ما برجام، اساسی برای دست نیافتن ایران به سلاح هسته‌ای است و بنا به همین دلیل به توافق هسته‌ای پایبند خواهیم ماند.» در این میان جرمی ‌هانت، وزیر خارجه انگلیس هم نسبت به خطر فروپاشی برجام ابراز نگرانی کرد و گفت این نگرانی را به همراه همتایان اروپایی‌اش در دیدار وزیر خارجه امریکا منتقل می‌کند. ‌هانت در این رابطه افزود: «ما بسیار نگران وقوع یک حادثه ناگهانی میان ایران و امریکا هستیم.»
وزیر امور خارجه اتریش نیز برجام را اولویت اصلی اتحادیه اروپا خواند و گفت: تا وقتی ایران در برجام بماند، این قرارداد معتبر است.
از سوی دیگر وزیر خارجه روسیه در کنفرانس مطبوعاتی مشترک با وانگ یی  همتای چینی خود در سوچی با اشاره به گفت‌وگو درباره برجام گفت: «اتحادیه اروپا باید به تعهدات خود در چارچوب برجام عمل کند ضمن اینکه روسیه و چین بر لزوم حفظ برجام و اجرای آن اتفاق نظر دارند.» لاوروف با بیان اینکه ایران حق داشت برخی از تعهدات خود ذیل برجام را به حالت تعلیق دربیاورد افزود: «تحریم خرید نفت ایران از سوی امریکا را غیرقانونی می‌دانیم و اعلام می‌کنیم که ایران علاقه‌مند به حفظ برجام است و در همین حال اصرار دارد که طرف‌های دیگر در این توافق، به تعهدات خود عمل کنند.»
 فرصت تنفس به برجام
شاید پس از خروج امریکا از برجام این گونه به نظر می‌رسید تنها وزنه‌ای که می‌توانست در حد و اندازه امریکا اثر تحریم‌های این کشور را خنثی کند، اتحادیه اروپا باشد. سال‌ها و ماه‌ها مذاکره مستمر با ایران و رایزنی‌های دامنه داری که بعد از خروج امریکا از برجام میان اروپایی‌ها با امریکایی‌ها و ایرانی‌ها صورت گرفت نشان از اهمیت بالای حفظ نتیجه این مذاکرات برای تروئیکای اروپایی داشت. نتیجه‌ای که بعد از اقدامات یکجانبه امریکا و خروج از توافق و بازگرداندن نظام تحریم‌ها در معرض از بین رفتن قرار گرفته و حالا آلمان، فرانسه و بریتانیا در تلاش هستند تا آنچه را که می‌رود از دست برود، حفظ کنند؛ شاید حفظ برجام راهی باشد برای گذار از بحران‌های پیدا و پنهان حال حاضر اروپا و حفظ اعتبار در حال فروپاشی آن.
پیش‌تر انگیزه‌ کشورهای اروپایی برای حفظ برجام طی یک سال گذشته و در مواجهه با خروج امریکا از این توافق به نظر آن چنان قوی می‌آمد که طی یک سال اخیر در رویارویی کم سابقه با امریکا قرار گرفته و کوشیدند با ابداع و توسعه راه حل‌هایی برای ادامه مبادلات تجاری با تهران آن را برای ماندن در این توافق متقاعد کنند اما این اقدامات در عین امید به ثمربخشی‌اش تصویر روشنی از آینده به دست نمی داد چنانکه شرکت‌ها، مؤسسات و بانک‌های اروپایی تحت تأثیر مجازات فرامرزی امریکا رغبتی به ماندن در ایران و رابطه تجاری با آن نشان ندادند و پاریس، برلین و لندن نتوانستند حتی کانال مالی ایران و اروپا موسوم به «اینستکس» را با ابعادی که روی کاغذ تعریف کرده بودند، به جریان بیندازند. شاید پیگیری سیاست خویشتنداری ایران و دادن فرصت کافی به شرکای برجامی‌اش باعث شد تا اروپا تصور کند حتی با دشوارتر شدن شرایط  پس از اجرایی شدن کامل تحریم‌های امریکا علیه ایران این روابط کج‌دار و مریز ادامه خواهد یافت. نگاهی که ذیل این استراتژی بر سیاست اروپا سایه انداخته:« دوام آوردن تا پایان دوره ریاست جمهوری ترامپ و امید به ناکامی او در راهیابی دوباره به کاخ سفید.»آنچه پیداست سقوط ترامپ تیری است که به نظر می‌رسد تنها برای اروپا تیر آخر باشد اما دست‌کم تهران با اقدام اخیر و ضرب‌الاجل علنی‌اش نشان داده سرنوشت خود را به ماندن و نماندن ترامپ در کاخ سفید گره نمی‌زند. اگر اروپا نتواند از فرصت تنفس دوباره برجام که ایران برای جبران مافات زیان‌های اقتصادی‌اش تعیین کرده، بهره گیرد سرنوشت نهایی برجام در ابهام می‌ماند و به دنبال آن رویدادهای سیاسی هم در اروپا و خاورمیانه به شکلی متفاوت از آنچه هست رقم بخورد.
تغییر مسیر در میانه راه سفر به مسکو
شاید نگرانی از آنچه ممکن است این روزها در نشست‌های پیدا و پنهان اروپایی‌ها بر سر حفظ  برجام روی دهد باعث شد تا مایک پمپئو، وزیر خارجه امریکا سفر حساس خود به روسیه را در میانه راه لغو کند و برای دیدار همتایان اروپایی‌اش راهی بروکسل شود. پمپئو قرار بود روز گذشته به مسکو برود اما برنامه سفرش به مسکو را تغییر داد و به جای آن برای دیدار با مقامات اروپایی راهی بروکسل شد. طبق بیانیه ای که مورگان اورتگاس، سخنگوی وزارت خارجه امریکا در این رابطه منتشر کرده  وزیر خارجه امریکا با مقامات سه کشور طرف توافق هسته‌ای ایران گفت‌وگو کرده است. وزیر خارجه امریکا امیدوار است با متقاعد کردن اروپایی‌ها مبنی بر متوقف کردن تلاش‌هایشان برای حفظ این توافق ابعاد سیاست فشار حداکثری در قبال تهران را تقویت کند. امریکا می‌خواهد با اعمال تحریم‌های سنگین اقتصادی و ترساندن کشورهای طرف تجارت با ایران، آن را برای ورود به مذاکراتی ناچار کند که ترامپ را به نسخه دلخواه خود از توافق هسته‌ای برساند. محقق شدن این راهبرد برای واشنگتن ممکن نیست مگر آنکه با امید به درهم شکستن مقاومت تهران، تنش‌های منطقه‌ای و تحریم‌ها را بیشتر کند و به امید نتیجه بخشی رایزنی با شرکای اروپایی اش بنشیند.
با همه اینها به نظر نمی‌رسد سه کشور اروپایی طرف برجام قصد بازی در زمین ترامپ را داشته باشند بویژه که حالا با هشدار علنی و عملی تهران برای خروج احتمالی از این توافق برای یافتن راه‌هایی برای جلب رضایت جمهوری اسلامی و تضمین منافع اقتصادی آن در روزهای پیش رو به تکاپو افتاده‌اند.

برش
موگرینی: اولین تراکنش اینستکس در چند هفته آینده انجام می‌شود

فدریکا موگرینی مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در کنفرانس خبری در بروکسل ضمن تأکید بر پایبندی اروپا به اجرای کامل برجام گفت: «نخستین تراکنش اینستکس ظرف چند هفته انجام شود.»
موگرینی با بیان اینکه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی پایبندی ایران را تأیید کرده و این تنها نهاد برای قضاوت درباره پایبندی ایران به برجام است، تأکید کرد که اتحادیه اروپا و همه اعضای آن کاملاً مصمم هستند که توافق هسته‌ای با ایران به طور کامل اجرا شود.
مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا درباره سفر ناگهانی مایک پمپئو وزیر امور خارجه امریکا به اروپا برای گفت‌وگو درباره ایران گفت: ما به‌عنوان اتحادیه اروپا همواره طرفدار گفت‌وگو و تعامل دیپلماتیک هستیم. بنابراین ما از مذاکره حمایت می‌کنیم. همیشه گفت‌وگو کردن بهتر از گفت‌وگو نکردن است، بویژه زمانی که تنش‌ها به وجود می‌آید.
او ادامه داد: پمپئو امروز به‌طور روشن از طرف ما، نه‌تنها من بلکه از سوی وزرای خارجه کشورهای اروپا شنید که ما در شرایط حساسی به سر می‌بریم و مناسب‌ترین واکنش در این مقطع، حداکثر خویشتنداری است تا کار به درگیری نظامی نکشد.
مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا همچنین از ایران خواست تا به تعهداتش در برجام پایبند باشد و افزود که اتحادیه اروپا به اجرای کامل برجام پایبند است.
وی افزود: در نشست با حضور وزرای خارجه انگلیس، آلمان و فرانسه به‌عنوان طرف‌های اروپایی برجام درباره راهکارهای عملیاتی کردن اینستکس و انجام اولین تراکنش ظرف چند هفته‌ آینده رایزنی کرده است. وی بار دیگر یادآور شد: اتحادیه اروپا و تمام کشورهای اروپا به‌طور کامل مصمم هستند که برجام به‌طور کامل اجرا شود.
مسئول سیاست خارجی در پاسخ به سؤالی درباره سانحه‌ای که برای نفتکش‌ها در خلیج‌ فارس اتفاق افتاد، گفت: «هنوز در حال گردآوری اطلاعات در این ‌باره هستیم. تأیید می‌کنم که همچنان نگران افزایش تنش در این منطقه هستم. منطقه‌ای که نیاز به درگیری بیشتر از این ندارد. از همه طرف‌ها تقاضای خویشتنداری می‌کنیم.او در پاسخ به سؤال دیگری درباره آنچه اصرار ایران برای صادرات 1.5 میلیون بشکه نفت در روز خوانده شد گفت: این مسأله‌ای نیست که من درباره آن اظهار نظر کنم. اما از طرف اروپا اعلام می‌کنم که ما مصمم هستیم تا زمانی که ایران به تعهداتش پایبند است، به تعهدات خود در این توافق عمل کنیم.»
وی با یادآوری این مطلب که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تاکنون پایبندی ایران به برجام را تأیید کرده تصریح کرد: وزرای امور خارجه 28 کشور اروپایی هم تأکید دارند که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تنها مرجع ارزیابی پایبندی ایران به برجام است.
دیپلمات‌های ارشد اروپا با پمپئو عکس نگرفتند
«لارنس نورمن» خبرنگار روزنامه وال استریت ژورنال دیروز در توئیتی نوشت که وزیران امور خارجه اتحادیه اروپا با «مایک پمپئو» وزیر امور خارجه امریکا در بروکسل، عکس یادگاری نگرفتند. به گزارش ایرنا، نورمن افزود: یک دیپلمات ارشد اروپایی به من گفت که پمپئو برای برخورداری از فرصت گرفتن عکس یادگاری به بروکسل آمد تا نشان دهنده موضع اروپا و امریکا علیه ایران باشد. وی می‌خواست عکس بگیرد، اما این درخواست را رد و برنامه را پیگیری کردیم.