اسفندماه سال گذشته بود که گودبرداری در حریم مقبره تاریخی بابا قاسم واقع در اصفهان خبر ساز شد؛ خبری که اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اصفهان به عنوان متولی حفاظت از بناهای تاریخی در واکنش به آن چنین اعلام کرد که «هم اکنون گودبرداری آن‌چنانی در این محل صورت نگرفته، اما با بررسی‌های انجام شده از ادامه فعالیت جلوگیری شده و مالک برای تجدید در مجوز باید به شهرداری مراجعه کند چراکه با شهرداری نیز مکاتباتی در این زمینه انجام شده است.»

حالا پس از گذشت حدود سه ماه از این جریان مشاهده می‌شود که نه تنها این گودبرداری‌ها متوقف نشده بلکه مالک به سرعت هر چه تمام‌تر آجر روی آجر گذاشته و ساختمانی بتنی را درست دیوار به دیوار این بنای تاریخی بالا می‌برد و چه بسا که ستون‌های طبقه دوم این ساختمان را نیز بنا کرده است. موضوعی که جعفری زند باستان شناس سرشناس کشور در پست اینستاگرامی خود از آن به‌عنوان تخلفی آشکار یاد می‌کند و معتقد است در هیچ کجای دنیا اجازه چنین کاری در حریم درجه یک، بنایی تاریخی داده نمی‌شود.

در شرایطی که میراث دوستان هر روز نگرانی خود را از عدم محافظت صحیح از میراث‌های تاریخی اصفهان ابراز می‌کنند و از بازسازی غیراصولی گذرگاه چهارباغ عباسی لب به شکایت گشوده‌اند، به تازگی شاهد تعرض به حریم این بنای تاریخی و زیبا هستیم، البته اعتراض‌ها تنها مختص به جعفری زند نبوده و دیگر فعالان حوزه میراث فرهنگی نیز تا کنون به هر طریقی که توانسته‌اند اعتراض خود را به گوش مسئولان رسانده‌اند.

میراث فرهنگی: معترضان افرادی مغرض و غیرمتخصص هستند

نکته جالب اینکه معاونت اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اعتراض کنندگان را عده‌ای غیر متخصص و مغرض معرفی می‌کند که هدف آن‌ها تنها متشنج ساختن اوضاع است؛ این در حالی است که تعرض به حریم این بقعه از جانب فردی بیان شده است که علاوه بر فعالیت‌های گسترده‌ای که در زمینه‌های باستان شناسی و محوطه‌های تاریخی کشور و اصفهان داشته است سال‌های سال و حتی هم اکنون به عنوان باستان شناس میراث فرهنگی اصفهان در پروژه‌های مختلف فعالیت داشته و کارشناس دادگستری در رشته ابنیه و آثار تاریخی نیز هست.

علیرضا جعفری زند با بیان اینکه روزانه با بسیاری از این موارد زیرپا گذاشتن اصول نگهداری از محوطه‌ها و بناهای تاریخی رو به رو است، اظهار داشت: اگر از همه اشتباهاتی که تا کنون در مورد این بنای تاریخی انجام شده است بگذریم باید به این نکته توجه کنیم که حتی اگر حریم بقعه باباقاسم به ثبت نیز نرسیده باشد، ساخت و ساز در جوار آن تخلف است.

وی افزود: این ساخت و سازها منظر این اثر تاریخی را به شدت مخدوش می‌کند و این موضوع خود برای تخلف به شمار آمدن این اقدام کافی است و من به عنوان یک باستان شناس و کارشناس آثار تاریخی این نوع ساخت و ساز در جوار بقعه بابا قاسم را تخلفی آشکار می‌دانم.

نکته قابل توجه اینکه این تنها اثری نیست که در اصفهان منظر آن مخدوش می‌شود و این مشکلی است که تقریباً بیشتر آثار تاریخی در این شهر با آن دست به گریبان هستند؛ با این حال وقتی اثر دیگری به این لیست اضافه می‌شود انگار زخمی جدید بر تن میراث دوستان وارد می‌شود؛ جالب اینجاست که این تخلف نه تنها از اداره میراث فرهنگی بلکه از مدیریت شهری نیز مجوز قانونی دارد.

شهرداری اصفهان از هر اشتباهی درباره بقعه باباقاسم مبراست!

حسین کارگر مدیر منطقه ۳ شهرداری اصفهان، این نهاد را از هر گونه اشتباهی مبرا دانسته و اظهار داشت: درخواست مالک برای ساخت و ساز در این عرصه در همان سال ۹۴ به اطلاع اداره میراث فرهنگی رسیده و تأیید شده است؛ از این رو شهرداری منطقه هیچ گونه مسئولیتی در برابر آن ندارد چراکه در زمان لازم تمامی استعلام‌ها را انجام داده است.

وی افزود: اگر تخلفی هم در این ارتباط صورت گرفته این اداره میراث فرهنگی است که باید پاسخگوی آن باشد.

البته اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری اصفهان نیز صحت این ادعا را تأیید می‌کند، بدین معنا که مالک در همان سال ۹۴ از شهرداری منطقه سه، درخواست پروانه ساخت می‌کند و شهرداری منطقه از سازمان میراث فرهنگی استعلام می‌گیرد. میراث فرهنگی نیز با ارسال نامه‌ای به شهرداری اطلاع می‌دهد که بر اساس ضوابط بناهای تاریخی، گود برداری در مجاورت بنا تا فاصله سه متری که حریم امن بنا باشد ممنوع است.

ایجاد حریم برای بناهای تاریخی برای دولت بار مالی به همراه دارد

در این ارتباط معاون میراث فرهنگی اصفهان، اظهار داشت: برخی از منتقدین معتقدند که اداره میراث فرهنگی موظف است در حریم این بنا آزاد سازی کند که خواسته‌ای غیر منطقی است؛ زیرا برخی بناهای ما از جمله بقعه بابا قاسم در دل بافت یک محله قرار گرفته‌اند و با آن در ارتباط هستند.

ناصر طاهری افزود: حال اینکه بخواهیم اطراف این بنای تاریخی را عریان کنیم تا منظر آن حفظ شود نه تنها کاری بیهوده است، بلکه برای دولت بار مالی خواهد داشت.

وی با بیان اینکه دولت نیز زیر بار این هزینه‌ها نمی‌رود، ابراز داشت: زمینی نیز که هم اکنون در جوار بقعه بابا قاسم گرفته قبلاً کاربری مسکونی داشته و زمینی خالی نبوده است. از این رو ما بر اساس ضوابط مجوز حداقل ارتفاع (محدوده ارتفاع ساخت برای این بنا دقیقاً جایی است که سقف تمام می‌شود و گنبد شروع می‌شود.) را به آن دادیم ومالک مجاز است در چهارچوب ارائه شده ساخت و ساز کند.

شواهد نشان می‌دهد قسمتی از فونداسیون بنای بقعه بابا قاسم تراشیده شده به نوعی که سازه نگهبان روی پی مقبره قرار گرفته است که این امر علاوه بر تضعیف پی بنا، منجر به تحمیل وزن اضافه بر پی آن می‌شود.

پایه‌های بقعه باباقاسم تراشیده نشده است

معاون میراث فرهنگی اصفهان در مورد تراشیده شدن پایه‌های بقعه بابا قاسم نیز بیان داشت: بر خلاف شایعات پایه‌ها به هیچ عنوان تراشیده نشده است و اصلاً جایی که قبلاً ساختمان بوده نمی‌تواند وارد مالکیت دیگری شود بلکه حریم امن دارد.

طاهری گفت: از طرفی بقعه بابا قاسم نیز همانند آثاری چون سی و سه‏ پل پایه‌هایی گسترده ندارد که باعث نگرانی شود؛ با این وجود باز هم برای محکم کاری مالک را مجبور کردیم که دو متر حریم را رهاسازی کند.

میراث فرهنگی در حالی این توضیحات را ارائه می‌دهد که پیش از این طی ادعایی نقیض از ضرورت رعایت حریم سه متری و نه دو متری سخن گفته است، از سویی شواهد نشان می‌دهد فونداسیون بقعه تا حدود ۲۵ سانتیمتر خارج از محدوده خود نیز ادامه دارد.

احتمال نشست بنای تاریخی بقعه باباقاسم

علاوه بر این برای ایجاد سازه نگهبان جدید به منظور قراردادن سازه در عمق زمین، قسمتی از فونداسیون بنای بقعه بابا قاسم نیز تراشیده شده است به نوعی که این سازه نگهبان روی پی مقبره قرار گرفته که علاوه بر تضعیف پی بنا، منجر به تحمیل وزن اضافه بر پی آن می‌شود؛ به اعتقاد متخصصان این سازه نگهبان ناقص بوده و هیچ گونه کارایی نداشته و به همین دلیل اجرا روی پی بقعه خطرناک نیز هست. از این رو بر روی ستون‌هایی که در کنار دیوار بقعه ایجاد شده نباید بار بیاید یا سقف روی آن‌ها ایجاد شود. در غیر این صورت منجر به انتقال بار به فونداسیون بقعه می‌شود و نشست بنای تاریخی از این قسمت حتمی است.

میراث فرهنگی: ترسی از اصلاح مجوز بقعه باباقاسم نداریم

ناصر طاهری، در ارتباط با ضرورت اصلاحات در مجوزهای مرتبط با این بنا اظهار داشت: اگر چه این مجوز در سال ۹۴ داده شده است اما باز هم ترسی از اصلاح مجوز نداریم و اگر نیاز باشد موردی را اصلاح کنیم این کار را خواهیم کرد؛ اگر چه قانون در این سال‌ها تغییری نکرده اما با توجه به تجربیاتی که به دست می‌آوریم حساسیت‌های ما نیز نسبت به آثار تاریخی بیشتر می‌شود.

وی اضافه کرد: قطعاً اگر قرار باشد همسایه دیگری در کنار این بقعه ساخت و ساز کند ما از این هم بیشتر سخت‌گیری می‌کنیم به نوعی که نمای ساختمان چشم‌انداز بقعه را مخدوش نکند.

معاون میراث فرهنگی اصفهان گفت: در مورد نمای ساختمان بتنی نیز اطمینان می‌دهیم که در پایان کار این نما با بقعه هماهنگ باشد و چشم‌انداز بنا را مخدوش نسازد.

وی تاکید کرد: اگر چه مالک ساختمان این حق را دارد که ساختمان خود را با استفاده از تکنولوژی روز بسازد و آن را در برابر زلزله ایمن کند اما قطعاً در پایان کار موظف است نما را با بقعه همسو کند.

طاهری همچنین به ایجاد تأسیسات و فضاهایی مانند سرویس بهداشتی که احتمال آسیب زدن به بقعه را دارد اشاره و تصریح کرد: نقشه ساختمان مجاور کاملاً بررسی شده و ترتیبی داده است که این فضاها در محلی غیر از مجاورت ساختمان بقعه بابا قاسم قرار گیرد.

درباره بقعه تاریخی باباقاسم

بقعه بابا قاسم گنبدی هرمی شکل و ۸ ترک دارد که هر دو ترک آن با خط بنایی و کاشی معرق لاجوردی بر زمینه آجری اسماً الهی منقوش است. بر گردنه گنبد هم جملات و عبارات مذهبی تکرار می‌شود؛ داخل بنا نیز شبستان نفیس و بی نظیری است که سقف آن با آجر چینی مقرنس کاری شده است؛ در این گنبد دو کتیبه که با کاشی کاری معرق ساخته شده‌اند دیده می‌شود که یکی از آنها بر اطراف شبستان و زیر گردن گنبد نوشته شده و حاوی عباراتی از قرآن مجید است.

تجاوز به حریم این بقعه تاریخی موضوعی است که مورد اذعان کارشناسان میراث فرهنگی است و بهانه‌های غیر علمی نمی‌تواند توجیهی بر زیر پا گذاشتن حریم این بنای تاریخی باشد، موضوعی که میراث دوستان اصفهان امیدوارند مورد توجه جدی میراث فرهنگی اصفهان و حتی کشور به عنوان متولی حفاظت از تاریخ و فرهنگ این سرزمین قرار گیرد.

46