دوره جدید مناسبات ایران و عربستان بویژه با سفر محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه کشورمان به عربستان که برای شرکت در مراسم رسمی مرگ پادشاه عربستان بوده است، مورد توجه تعداد زیادی از رسانههای جهان قرار گرفته است. این اولین سفر ظریف به عربستان در کسوت وزیر امور خارجه ایران بود و این اولین سفر، در واقع سفر اعلام پیام تسلیت بود. تعدادی از رسانههای فرامنطقهای این سفر را سفری خاص ارزیابی کردهاند که ممکن است با نتایج دلخواه دولت روحانی روبهرو نشود. به گزارش «وطن امروز»، این سفر که رسانههای خارجی از آن به عنوان «سفر نادر» یاد کردهاند، در شرایطی صورت میگیرد که ایران و عربستان در یکی از بدترین شرایط دیپلماتیک خود بعد از پیروزی انقلاب اسلامی قرار گرفتهاند. برای این مساله دلایل زیادی وجود دارد. آنطور که خبرگزاری فرانسه گزارش داده است، روابط دیپلماتیک و روابط دوجانبه عربستان و ایران به عنوان 2 کشور بزرگ و قدرتمند منطقهای که هر کدام بخشی از جهان اسلام یعنی 2 گروه شیعیان و سنیها را رهبری میکنند، بعد از بحران سوریه به حداقل ممکن رسیده است. به گفته این خبرگزاری، حمایت ایران از دولت بشار اسد و حمایت بیچون و چرا و مطلق عربستان از مخالفان اسد در این کشور، 2 قدرت منطقهای را از سال ۲۰۱۱ بشدت رودرروی یکدیگر قرار داده است. به همین دلیل روابط 2 کشور به پایینترین میزان خود رسیده است. پس از انتخاب حسن روحانی به عنوان رئیسجمهور ایران، محمدجواد ظریف بارها از تلاش و تمایل خود برای بهبود روابط با عربستان سخن گفته است با این حال اختلافات 2 کشور در شرایط کنونی به حدی است که هرگاه دعوتی از سوی دو طرف برای مذاکره درباره اختلافات صورت گرفته، یک اتفاق یا یک اظهارنظر دوباره 2 کشور را رودرروی یکدیگر قرار داده است. در ماه آگوست سال گذشته، معاون وزیر امور خارجه ایران، حسین امیر عبداللهیان با وزیر خارجه عربستان،سعود الفیصل در ریاض به گفتوگو نشست و این اولین دیدار 2 نماینده عالیرتبه 2 کشور بعد از انتخاب حسن روحانی به عنوان رئیسجمهور ایران بود.به گزارش خبرگزاری فرانسه، بعد از این دیدار که البته جزئیاتی از آن منتشر نشد و دلیل اختلافات نیز همچنان مبهم باقی ماند، تنها اظهارنظر رسمی ایران، پیام تسلیت رئیسجمهور برای مرگ عبدالله و تبریک وی به مناسبت انتخاب شاهزاده سلمان به عنوان پادشاه بعدی در عربستان بود. براساس گزارش این خبرگزاری، این پیامهای تسلیت و تبریک به پادشاه جدید عربستان در شرایطی صورت گرفت که ایران و بزرگترین صادرکننده نفت در جهان یعنی عربستان بر سر کاهش قیمت نفت، اختلافات زیادی پیدا کردهاند. این البته تنها مسالهای نیست که باعث میشود با وجود همه تحرکات دیپلماتیک ایران، شانس دولت روحانی برای برقراری ارتباط موثر و دوجانبه با عربستانسعودی کم باشد. آنطور که «گلفنیوز» به نقل از «لسآنجلس تایمز» نوشته است، دلایل زیادی وجود دارد که همچنان ثابت میکند ایران و عربستان طی سالهای آینده نمیتوانند رابطه مستحکمی برقرار کنند.
این نشریه آمریکایی در این باره نوشته است: شاید بتوان ریشه اختلافات عربستان و ایران را در انقلاب سال ۱۳۵۷ ایران و روی کار آمدن دولت شیعی در ایران دانست اما بسیاری از مردم ایران معتقدند دشمنی عربستان از زمانی آغاز شد که به صدام در جنگ ۸ ساله علیه ایران کمکهای مادی و سلاحهای زیادی فرستاد. طی سالهای اخیر رقابت ایران و عربستان در مسائل منطقهای بشدت بالا رفته است. شاید بتوان به جرات خلاصه دیدگاه عربستان راجع به ایران را در این گفته ملک عبدالله مشاهده کرد که توسط اسناد ویکیلیکس منتشر شده بود. او در گفتوگویی با سفیر واشنگتن در ریاض از آنها خواسته بود درباره برنامه هستهای ایران جدی باشند و اصطلاحی در این باره به کار برد که بشدت مورد استقبال رسانهها قرار گرفت: «سر مار را قطع کنید!»
هماینک که گفتوگوهای هستهای ایران و آمریکا در حال پیشروی است، عربستانسعودی نقش موثرتری در پیشبرد این گفتوگوها یا به بیان بهتر، در جلوگیری از نتیجهبخش بودن آنها برعهده دارد. عربستان که از متحدان قدیمی آمریکا است، از این واهمه دارد که نزدیکی تهران – واشنگتن بتواند قدرت منطقهای ایران و تاثیرگذاریاش را در منطقه از این هم بیشتر کند. این بدین معنی نیست که ایران با اتکا به واشنگتن میتواند اهداف خود را به پیش ببرد. حتی اگر میزان کمی از تحریمها نیز برداشته شود دست ایران برای کمک به متحدان منطقهای خود از جمله سوریه و حزبالله هر روز بیشتر از روز قبل باز میشود و این مشکلات بسیاری برای سیاست خارجی و قدرت منطقهای این کشور ایجاد خواهد کرد.
پادشاه جدید عربستان یعنی همان سلمان از مدتها پیش اعلام کرده بود در سیاستهای خارجی این کشور تغییر عمدهای ایجاد نخواهد شد به همین دلیل میتوان به آسانی تمام ارزیابیهای قدیم را درباره وضعیت جدید سیاست عربستان در قبال ایران تکرار کرد. در عراق، نزدیکی بیش از پیش دولت حیدر العبادی به ایران و پیش از آن نوری المالکی در نهایت باعث ایجاد شکاف بیشتر در روابط تهران و ریاض شد. تهران هماینک مهمترین و بزرگترین حامی عراق در مبارزه با تروریسم است و عربستان از این بیم دارد که روزی نه به عنوان صادرکننده افراد تندروی اسلامی به عراق و سوریه، بلکه به عنوان هدف اصلی حملات تروریستی مورد توجه رسانههای جهانی قرار گیرد.
در سوریه نیز ایران بشدت از ادامه حیات سیاسی بشار اسد و همچنین ایجاد ثبات سیاسی و امنیتی در این کشور استقبال میکند و رابطهای عمیق با روسیه در این باره دارد با این حال عربستانسعودی با کاهش قیمت نفت به دنبال ایجاد ضررهای اساسی بر اقتصاد روسیه و ایران است و به معنای دیگر میتوان رویارویی آمریکا و عربستان با ایران و روسیه را در عصر جدید به خوبی مشاهده کرد.
در لبنان، حزبالله بشدت در مقابل نیروهای تندرویی که از سلفیگری و وهابیت حمایت کرده و وضعیت امنیت این کشور را با تهدیدات گوناگون مواجه میکنند، ایستاده است. آمریکا بر این عقیده است بدون حضور عربستان گفتوگوهای سازش در فلسطین تاثیر خاصی نخواهد داشت با این وجود ایران و حزبالله و همچنین فلسطین عقیده دیگری در این زمینه دارند و سعی دارند منافع فلسطین و همچنین حماس را در این گفتوگوها بیشتر مد نظر قرار داده و تنها به دنبال صلحی هستند که نشانه پیروزی فلسطین در جنگ قدیمی خود با اسرائیل باشد. هیچ کس انتظار ندارد رویارویی ایران و عربستان در مسائل منطقهای مانند فعالیتهای حزبالله و انتخاب رئیسجمهور جدید لبنان یا مبارزه با تروریسم در عراق و سوریه به این زودیها پایان یابد. جواد ظریف به عربستان رفته تا شاید بتواند راهی میانه برای این مساله برگزیند اما این راه میانه سالهای زیادی است که دیگر گزینه اصلی در روابط ایران و عربستان نیست.
نظر شما