تنها چند روز به پایان مهلت شش ماهه معافیت‌های خرید نفت هشت کشور از ایران باقی مانده است و دولتمردان آمریکا اعلام کرده اند که این معافیت‌ها، یا تمدید نمی‌شود یا اگر هم بشود، تنها برای دو کشور تمدید خواهد شد. با توجه به تحریم نفتی ونزوئلا و درگیری‌های اخیر لیبی این عدم معافیت باعث افزایش شدیدتر قیمت نفت خواهد شد که این موضوع می‌تواند به شدت بر هزینه‌های حمل و نقل آمریکا تأثیرگذار باشد. از این روی، ترامپ در دو هفته اخیر با چالشی به نام تمدید یا عدم تمدید معافیت‌های نفتی رو به رو خواهد بود.
به گزارش « تابناک اقتصادی»؛ رئیس جمهور آمریکا در هجدهم اردیبهشت سال جاری، خروج آمریکا از برجام را اعلام کرد و در سخنرانی خود پس از خروج آمریکا از برجام وعده داد که تحریم‌های ایران در مدت ۹۰ روزه و ۱۸۰ روزه بازخواهند گشت؛ تحریم‌هایی که به ترتیب از ۱۶ مرداد و ۱۴ آبان اجرایی شدند. تحریم نفتی ایران در ۱۸۰ روزه گنجانده شده بود؛ یعنی از چهاردهم آبان ۱۳۹۷ هر گونه معامله با شرکت نفت ایران، شرکت ملی نفت‌کش ایران، شرکت بازرگانی نفت ایران (نیکو) و خریداری نفت، محصولات نفتی و محصولات پتروشیمی از ایران ممنوع شد. دونالد ترامپ با وضع این تحریم‌های نفتی به دنبال آن بود که فروش و صادرات نفت ایران را به منظور کاهش درآمد‌های دولت ایران، به صفر برساند.
آمریکا علیرغم تمام تلاش‌های خود هرگز نتوانست فروش نفت ایران را در مهلت ۱۸۰ روزه به صفر برساند و به همین دلیل در آبان ماه سال گذشته اعلام کرد، هشت کشور چین، هند، کره جنوبی، ژاپن، ترکیه، اسپانیا، یونان و ایتالیا از تحریم‌های نفتی ایران، شش ماه معاف هستند.
برایان هوک، نماینده مخصوص آمریکا در امور ایران طی مصاحبه‌ای در نوزدهم آبان ماه سال ۱۳۹۷ پیرامون این معافیت‌ها گفت: ما در مورد اعمال حداکثر فشار اقتصادی بر ایران، بدون بالا رفتن قیمت نفت دقیق هستیم و این کار را با موفقیت انجام داده ایم. ما این راه را تا صفر کردن صادرات ایران ادامه می‌دهیم و مصمم هستیم به حداکثر فشار بدون صدمه زدن به دوستان و متحدانمان برسیم و نمی‌خواهیم قیمت نفت را بالا ببریم و به خوبی آن را سنجیده ایم.
هر چند این هشت کشور از تحریم‌های نفتی ایران معاف شدند، بیژن نامدار زنگنه، وزیر نفت طی مصاحبه‌ای در شانزدهم بهمن ماه ۱۳۹۷ اعلام کرد که بعد از تحریم، فقط کشور ترکیه است که از جمع کشور‌های اروپایی از ما نفت می‌خرد و اروپایی‌ها به هیچ عنوان نفت از ایران برداشت نمی‌کنند؛ با این که دو کشور اروپایی یونان و ایتالیا عملاً مجوز خرید نفت از ایران را دارند و ما بار‌ها با آن‌ها تماس گرفته ایم، جواب تماس ما را نمی‌دهند.
بررسی‌ها نیز نشان می‌دهد همان گونه که زنگنه عنوان نموده است، تنها ۵ کشور از ۸ کشور به خرید نفت ایران ادامه داده اند. حالا با نزدیک شدن به پایان مهلت شش ماهه معافیت نفتی این هشت کشور از تحریم‌های نفتی ایران این پرسش اساسی مطرح است که آیا معافیت‌های نفتی این هشت کشور تمدید خواهد شد؟
در این چند ماهه برخی مسئولین دولت آمریکا به صراحت اعلام کرده اند این معافیت‌ها یا تمدید نخواهد شد یا اگر هم شود تنها برای دو کشور تمدید خواهد شد؛ برای نمونه الیزابت روزنبرگ، مدیر برنامه انرژی در مرکز امنیت جدید آمریکا و مشاور ارشد پیشین امور تحریم‌ها در وزارت خزانه داری امریکا در حاشیه کنفرانس سراویک هیستون گفت، آمریکا دست کم برای دو کشور چین و هند معافیت از تحریم‌های نفتی را خواهد داد و این کشور‌ها می‌توانند به خرید نفت از ایران ادامه دهند.
او این کار را تنها در راستای حفظ قیمت نفت در محدوده کنونی برشمرد و گفت: تشدید تحریم‌های ایران بر قیمت نفت تأثیر دارد و زمانی‌که دولت آمریکا باید تصمیم بگیرد، این تأثیر بیشتر نیز می‌شود. بازار انتظار خواهد داشت که قیمت‌ها برای این دولت، مهم باشد. همچنین برایان هوک، نماینده ویژه ترامپ در مسائل مربوط به ایران در همین همایش گفته بود: شرایط بازار نفت برای به صفر رساندن صادرات نفت ایران مساعد است، یعنی می‌توان فشار‌ها بر ایران را افزایش داد بدون آنکه نگران افزایش قیمت نفت بود.
اما این پایان ماجرا نیست. مسئولین آمریکایی به خوبی می‌دانند که افزایش قیمت نفت موجب خواهد شد تا هزینه‌های حمل و نقل در این کشور به شدت افزایش یابد، چون به گزارش اداره اطلاعات انرژی آمریکا، هر دلار افزایش قیمت نفت به افزایش پنج میلیارد دلاری هزینه های سالانه حمل و نقل در این کشور منجر خواهد شد. از سوی دیگر، دونالد ترامپ می‌داند که افزایش هزینه‌ها باعث خواهد شد تا کار وی برای انتخابات آینده ریاست جمهوری آمریکا سخت‌تر شود.
همچنین در این چند ماه اتفاقاتی در دنیا رخ داده که می‌تواند در کنار لغو معافیت‌های خرید نفت از ایران، بر افزایش قیمت نفت تأثیرگذار باشد که از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره نمود؛
تحریم صنعت نفت ونزوئلا: در نهم بهمن ماه ۱۳۹۷ بود که آمریکا صنعت نفت ونزوئلا را تحریم کرد. جان بولتون، مشاور امنیت ملی آمریکا و استیون منوچین، وزیر خزانه داری این کشور در تاریخ مذکور در یک کنفرانس مطبوعاتی از اعمال تحریم علیه شرکت نفت ونزوئلا (پترولئوس دی ونزوئلا) خبر دادند. این تحریم‌ها باعث شده است تا عرضه نفت جهانی از سمت ونزوئلا کاهش یابد و طبق گزارش اوپک میزان تولید نفت ونزوئلا در ماه آوریل در مقایسه با ماه ژانویه ۴۰۰ هزار بشکه کاهش یابد و به ۷۳۲ هزار بشکه در روز برسد.
جنگ داخلی لیبی: لیبی یکی از کشور‌های نفت خیز و صادرکننده نفت در دنیا محسوب می‌شود. این کشور در هفته‌های اخیر شاهد دومین جنگ داخلی در هشت سال اخیر بوده است. این موضوع می‌تواند بر روی تولید و صادرات نفت این کشور و دنیا تأثیرگذار باشد.
تحلیلگر مرسسه PVM OIL در این خصوص گفته است: به نظر من بزرگ ترین ریسک کنونی بازار نفت ناآرامی ها در لیبی است. تولید نفت در این کشور هنوز مختل نشده، ولی من معتقدم در صورتی که ژنرال حفتر به طرابلس حمله کند، ریسک کاهش عرضه نفت لیبی اجتناب ناپذیر خواهد بود.
گفتنی است در ماه ژانویه ۲۰۱۹ نیرو‌های ژنرال حفتر توانستند مناطقی از جنوب لیبی را که حوزه‌های نفتی این کشور بودند به تصرف خود درآورند. ژنرال حفتر در پانزدهم فروردین ماه سال جاری از آغاز عملیات برای تصرف شهر طرابلس پایتخت این کشور خبر داد و به تازگی سازمان بهداشت جهانی در حساب توئیتر خود اعلام کرده است: از آغاز حملات نظامیان ژنرال بازنشسته خلیفه حفتر به طرابلس پایتخت لیبی ۱۲۱ تن کشته و ۵۶۱ تن نیز زخمی شده اند؛ بنابراین، اولاً با تصرف حوزه‌های نفتی لیبی توسط نظامیان ژنرال حفتر و همچنین با حمله آن‌ها به طرابلس احتمالاً تولید و عرضه نفت این کشور به شدت کاهش یافته و همین عامل موجبات افزایش قیمت نفت شود.
احتمال افزایش رشد اقتصادی دنیا: از ابتدای سال ۲۰۱۸ آمریکا جنگ تجاری علیه چین آغاز نموده است. از آنجا که دو کشور آمریکا و چین به عنوان بزرگترین اقتصاد‌های دنیا شناخته می‌شوند، این جنگ باعث شده است تا رشد اقتصادی دنیا تحت تأثیر قرار بگیرد و در نتیجه تقاضا برای نفت و قیمت آن کاهش یابد. از آغاز سال ۲۰۱۹ مقامات دو کشور مذاکراتی را آغاز کرده اند که هر دو طرف از روند مذاکرات راضی بوده و این احتمال رسیدن به توافق نهایی را افزایش داده است. اگر این توافق نهایی صورت گیرد انتظار می‌رود که رشد اقتصادی جهان در مسیر صعودی قرار گیرد که خود می‌تواند به افزایش تقاضا و قیمت نفت منجر شود.
بیژن نامدار زنگنه، وزیر نفت کشورمان نیز طی مصاحبه‌ای در ۲۵ فروردین ماه سال جاری ضمن اشاره به این موضوع که ترامپ باید انتخاب کند که می‌خواهد فشار بر ایران را افزایش دهد یا قیمت سوخت را در پمپ‌های بنزین آمریکا پایین نگه دارد، تصریح کرد: هم اکنون ونزوئلا مشکل دارد، روسیه را تحریم کرده اند، لیبی ناآرام است و تولید بخشی از نفت آمریکا نیز از دست رفته است. این موارد نشان می‌دهد که تولید و عرضه و تقاضا در شرایط شکننده‌ای است؛ بنابراین، اگر بخواهند فشار را بر ایران بیفزایند، این شکنندگی غیرقابل پیش بینی شدت خواهد یافت.
از طرفی برخی‌ها این موضوع را نیز مطرح می‌کنند که خریداران بزرگ نفت ایران نمی‌توانند در مدت کوتاه جایگزینی برای نفت ایران پیدا کنند، در نتیجه آمریکا مجبور است که معافیت‌های نفتی را تمدید کند. ایمان ناصری، مدیر بخش خاورمیانه شرکت مشاوران نفت و گاز FGE طی مصاحبه‌ای در این رابطه گفت: خریداران بزرگ ایران به صورت فنی می‌توانند نفت ایران را جایگزین بکنند، اما موضوع اصلی این نیست، موضوع این است که اصول پایه بازار ـ که همان عرضه و تقاضای نفت خام است ـ در حال پیشرفت به سمتی است که در ماه‌های پیش روی، به خصوص در نیمه دوم سال جاری میلادی، بازار به نفت ایران، به میزان معافیت‌ها و شاید بیشتر از آن احتیاج دارد؛ به این معنا که با حذف ۷۰۰ هزار تا یک میلیون بشکه نفت ایران از بازار ـ با توجه به شرایط سایر عرضه‌کنندگان و محدودیت‌هایی که در افزایش تولید دارند ـ بازار به شدت دچار کمبود عرضه و افزایش قیمت خواهد بود.
به هر صورت همان گونه که دیده می‌شود، چند عامل مهم در مسیر معافیت یا عدم معافیت کشور‌ها از خرید نفت ایران بر سر راه ترامپ و دولت آمریکاست و باید منتظر ماند و دید که دولتمردان آمریکا در نهایت چه تصمیمی خواهند گرفت؛ آیا با لغو معافیت‌های نفتی حاضر به تحمیل هزینه‌های بیشتر به حمل و نقل آمریکا و متعاقب آن مردم آمریکا خواهند بود یا اینکه ترجیح می‌دهند با اوضاع کنونی جهان و وضعیت قیمت نفت، شش ماه دیگر این معافیت‌ها را برای هشت کشور تمدید کنند؟