میدان مشترک گازی پارس جنوبی آنگونه که آیت‌الله هاشمی رفسنجانی در خاطرات خود می‌نویسد در سال 67 کشف شد: «ساعت 9 صبح به مقر ریاست جمهوری رفتم. پیش از تشکیل شورای بازسازی، درباره مسئله تمرکز اطلاعات مذاکره کردیم و در مسائل مورد نظر به تفاهم رسیدیم. در شورا با حضور وزیر مسکن، درباره سیاست شهرسازی مواردی را تصویب کردیم و با حضور وزیران نفت و نیرو، سیاست تأمین نیرو و انرژی و نفت و گاز و پتروشیمی تصویب گردید. (آقای غلامرضا آقازاده) وزیر نفت اطلاع داد که نظر اولیه شرکت لرزه‌نگاری هلندی بر این قرار گرفته که منبع عظیم گاز آب‎های مجاور قطر تا حدود بیست و پنج کیلومتر در آب‎های ایران امتداد دارد و اگر این نظر اثبات شود، حدود سه تریلیون بر ذخایر مکشوفه گاز ایران افزوده می‌شود.» حالا 30 سال از کشف میدان مشترک عظیم پارس جنوبی می‌گذرد.

میدان گازی پارس جنوبی یکی از بزرگ‌ترین منابع گازی مستقل جهان است که روی خط مرزی مشترک ایران و  قطر در خلیج فارس و به فاصله 100 کیلومتری ساحل جنوبی ایران قرار گرفته است. در سال 1369 با حفر نخستین چاه اکتشافی در این میدان و بر اساس نتایج حاصل از لرزه‌نگاری وجود گاز تایید شد. سهم ایران از این میدان 9700 کیلومتری، 3700 کیلومتر است و با ذخایر 14.2 هزار میلیارد متر مکعب حدود 8 درصد از ذخایر کل جهان را در خود جای داده است.

اصلاحات

9 سال پس از اکتشاف میدان عظیم پارس جنوبی، نخستین قرارداد توسعه‌ای این میدان برای فاز 2 و 3 پارس جنوبی در حالی امضا شد که قطر شریک ایران در این میدان مشترک کارش را از سال 1990 (1369) آغاز کرده بود. عملیات توسعه فازهای 2 و 3 در مهرماه 1376 به شرکت فرانسوی توتال با سهم 40 درصد، شرکت‎های ‌گازپروم‌ روسیه و  پتروناس مالزی هر یک با 30 درصد واگذار شد. کار توسعه پارس جنوبی در آن سال‎ها به این قرارداد ختم نشد. کمی بعد، در بهمن ماه همان سال قرارداد توسعه فاز یک پارس جنوبی با شرکت تمام ایرانی پتروپارس و توسعه فازهای 4 و 5 هم سال 79 به کنسرسیومی متشکل از شرکت‌های انی‌ ایتالیا به میزان 60 درصد، پتروپارس و نیکو به میزان 20 درصد، واگذار و قرارداد توسعه فازهای 6 تا 8  و 9 و 10 پارس جنوبی نیز تیر و شهریورماه 79 و 81 امضا شد.

توتال و دیگر شرکایش سال 81 کارشان را در فاز 2 و 3 پارس جنوبی به‌عنوان نخستین فاز تکمیل کردند و  بهمن ماه 1381 سرانجام ایران موفق به برداشت روزانه 50 میلیون مترمکعب گاز  از این میدان مشترک شد. عددکوچکی نبود. سیدمحمد خاتمی، رئیس جمهوری دولت اصلاحات این فازها را افتتاح کرد. افتتاح فازهای 1 و 4 و 5 پارس جنوبی نیز از دیگر فازهایی بود که در دولت اصلاحات و به ترتیب در آبان‌ماه 83 و فروردین ماه 84 افتتاح شد.

عدالت‌محور

توسعه فازهای پارس جنوبی در دولت عدالت‌محور محمود احمدی نژاد هم ادامه یافت. فازهای 6 تا 8 و 9 و 10 پارس جنوبی در این دولت تکمیل و  به ترتیب در مهرماه و اسفندماه 87 به بهره‌برداری رسید و از سوی رئیس دولت نهم به صورت رسمی افتتاح شد. پس از این افتتاح‌ها، خردادماه 1389 با حضور محمود احمدی‌نژاد، رئیس جمهوری وقت، قرارداد فازهای 13، 14، 19و 22 تا 24 پارس جنوبی موسوم به 35 ماهه با پیمانکاران داخلی از جمله تاسیسات دریایی، صدرا، قرارگاه خاتم الانبیا، اویک، پتروپارس و ایدرو به امضا رسید تا به‌عنوان یک رکورد در تاریخ پارس جنوبی ثبت شود؛ امضای 7 قرارداد در یک روز. 

اما اهمیت پارس جنوبی و ضرورت تسریع در برداشت از این میدان مشترک گازی سبب شد تا آیت‌الله خامنه‌ای، مقام معظم رهبری هشتم فروردین ماه 1390 به منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس سفر کنند و از نزدیک در جریان آخرین وضع پروژه‌های پارس جنوبی قرار گیرند. در این بازدید، مجموع برداشت روزانه گاز 210 میلیون مترمکعب و میعانات گازی 40 هزار بشکه به مقام معظم رهبری گزارش شد که این رقم در پایان سال 92 به 285 میلیون مترمکعب در روز رسید.

تدبیر و امید

توسعه فازهای پارس جنوبی با روی کار آمدن دولت یازدهم با سرعت بیشتری ادامه یافت. اولویت‌بندی فازها سبب شد تا یک سال پس از آغاز به کار دولت یازدهم، فاز 12 پارس جنوبی تکمیل شود و در اسفندماه 1393 با حضور حسن روحانی، رئیس جمهوری به بهره‌برداری برسد. پس از آن با تسریع در روند توسعه پارس جنوبی، فازهای 15 و 16 در دی‌ماه 1396 به بهره‌برداری رسید. فازهای 17و 18، 19 و 20 و 21 به صورت همزمان در 27 فروردین ماه 96 از سوی حسن روحانی، رئیس جمهوری دولت یازدهم به صورت رسمی افتتاح شد که از جهت افتتاح در یک روز،  رکورد به شمار می‌آید.

ایران هم اکنون روزانه 610 میلیون مترمکعب گاز و 600 هزار بشکه میعانات گازی از پارس جنوبی برداشت می‌کند و بدین ترتیب در برداشت روزانه گاز از قطر پیشی گرفته است. فازهای 13 و 22، 23 و 24 پارس جنوبی نیز در آستانه افتتاح قرار دارد. پارس جنوبی بدون تردید بخش مهمی از تاریخ صنعت ایران در آینده خواهد بود که تنه به تنه بزرگ‌ترین رویدادهای تاریخ صنعت نفت ایران در 100 سال گذشته خواهد زد. پیمانکاران و سازندگان زیادی در کلاس درس پارس جنوبی، بین‌المللی شدند.

افتخار ملی

برای پایان گزارش جمله‌ای بهتر از این سخن بیژن زنگنه، وزیر نفت همزمان با افتتاح همزمان 6 پروژه پارس جنوبی در 26 فروردین ماه 1396 پیدا نکردم؛ «این دستاوردها را باید فراتر از دولت‎ها دید، این یک دستاورد برای ملت ایران است؛ دستاورد ده‎ها هزار کارگر و متخصص و مدیرانی است که در دولت‎های مختلف زحمت کشیدند و کار کردند تا چنین موفقیتی در حوزه نفت، گاز و پتروشیمی به دست آید». پارس جنوبی به یک ملت تعلق دارد.

رویا خالقی