مثلث/ احمد معنوی: جمال خاشقچی مشاور سابق دولت عربستان بود که سال گذشته پس از انتقادهای تند از سیاست‌های «محمد بن‌سلمان»، ولیعهد این کشور و به‌خاطر نگرانی از بازداشت خود، به آمریکا نقل مکان کرد. وی پس از حضور در آمریکا شروع به نوشتن مقاله‌های انتقادآمیز برای روزنامه واشنگتن‌پست کرد. نگاهی به نوشته‌های او به‌‌خوبی بیان می‌کند که چرا خاشقچی باید هدف ترور و قتل از پیش طراحی‌شده حکومت آل‌سعود قرار می‌گرفت.
ماجرا زمانی شروع شد که جمال خاشقچی دو هفته پیش برای انجام کارهای مربوط به مدارکش وارد کنسولگری عربستان در استانبول شده و به گفته نامزدش که منتظر او بوده، دیگر از ساختمان بیرون نیامده است اما مقامات سعودی ادعا کرده‌اند که این نویسنده از کنسولگری خارج شده است، درحالی که این ادعای سعودی‌ها توسط رسانه‌های ترکیه رد شده و رسانه‌های ترکیه گزارش‌هایی مبنی بر به قتل‌رسیدن و تکه تکه‌شدن جسد او در کنسولگری عربستان منتشر کرده‌اند. همچنین دولت ترکیه بر این باور است که او در داخل ساختمان کنسولگری کشته و جسدش مثله شده است. این اتفاق موجی از واکنش‌ها را در قبال سیاست‌های سرکوب‌گرایانه محمد بن‌سلمان، ولیعهد جوان و ماجراجوی عربستان به دنبال داشته است؛ ولیعهدی که هیچ‌گونه انتقادی را علیه سیاست‌هایش بر‌نمی‌تابد و به بدترین شکل ممکن به هرگونه انتقادی واکنش نشان میدهد. توطئه کشتن جمال خاشقچی نشان‌دهنده اقدامات و سیاست وحشیانه‌ای است که ریاض برای ساکت‌کردن افراد جدا‌شده از نظام این کشور و ترساندن تمام مخالفان در پیش گرفته و اکنون آنچه در این یادداشت قابل بررسی است نوع برخورد هم‌پیمان استراتژیک عربستان یعنی دولت ایالات متحده آمریکا نسبت به این مساله است. ایالات متحده آمریکا هرچند دیرهنگام، اما سرانجام به خبر قتل این روزنامه‌نگار واکنش نشان داد؛ به‌طوری که یکی از سخنگویان وزارت خارجه آمریکا اعلام کرد که واشنگتن نمی‌تواند این خبر را مورد تایید قرار دهد و از طرفی، شماری از نمایندگان مجلس سنا و مجلس نمایندگان آمریکا نیز ضمن ابراز نگرانی نسبت به سرنوشت جمال خاشقچی، خواستار پاسخ روشن عربستان شدند.
اکنون دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا که روابط گسترده و نزدیکی با عربستان دارد، پس از ناپدید‌شدن خاشقچی با فشارهای داخلی و بین‌المللی زیادی برای کمک به کشف آنچه بر این روزنامه‌نگار گذشته، روبه‌رو شده است. مقامات آمریکا همچنین خواستار آن هستند که اگر تحقیقات در این پرونده حاکی از قتل خاشقچی به دست عربستان بود، ترامپ سیاست‌هایی را با هدف مجازات مقامات سعودی در پیش بگیرد. ضمن اینکه قانون‌گذاران آمریکا نیز گفته‌اند که در صورت اثبات اتهام عربستان در مورد خاشقچی، واشنگتن باید فروش تسلیحات به ریاض را متوقف کند. ترامپ اما مخالف سرسخت این اقدام است. او در کاخ سفید به خبرنگاران گفت: «من در واقع فکر می‌کنم اگر فروش‌های نظامی را متوقف کنیم، خودمان را مجازات کرده‌ایم.» دولت او سفارشی ۱۱۰ میلیارد‌دلاری برای تامین تجهیزات نظامی از عربستان گرفته و این قرارداد با تعهدات سعودی‌ها برای سرمایه‌گذاری‌های سنگین در آمریکا همراه است که صد‌ها هزار فرصت شغلی در آمریکا ایجاد می‌کند. ترامپ گفته است که احتمالا این هفته با ملک‌سلمان، پادشاه سعودی صحبت می‌کند «زیرا درخور آن هستم که از او بپرسم چه خبر است.» او در این راستا وزیر امور خارجه خود را برای بررسی شرایط و تصمیم‌گیری مناسب به عربستان فرستاد.
با این رفتارها برخی اعتقاد دارند واکنش سرد و احتیاط‌آمیز دولت ترامپ نسبت به ترور نشان میدهد که ایالات متحده تلاش می‌کند از شدت جنجال رسانه‌ای علیه شریک عربستانی‌اش بکاهد و حتی ممکن است این رفتار نشان دهد که مقامات آمریکایی از طرح ترور خاشقچی توسط ریاض خبر داشته‌اند. دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا و محمد بن‌سلمان، ولیعهد سعودی از زمان به‌قدرت‌رسیدن ترامپ روابط بسیار نزدیکی داشته‌اند. با این حال ترامپ طی هفته جاری هشدار داده است که اگر مشخص شود ریاض در قتل خاشقچی دست داشته است، با مجازات شدیدی روبه‌رو خواهد شد. اما در این شرایط باید دید با حضور وزیر امور خارجه آمریکا در عربستان که به نمایندگی از ترامپ برای بررسی شرایط پیش‌‌آمده به این کشور سفر کرده است، چه شرایطی بین دو کشور محتمل خواهد بود؟
سناریوی اول
کاهش فروش تسلیحات در صورت اثبات قتل
بسیاری از نمایندگان کنگره و سنا خواستار توقف فروش تسلیحات به عربستان شده‌اند؛ گرچه ترامپ ناپدید‌شدن خاشقچی را «یک اتفاق بد» ارزیابی کرده و قول داده است تا آن را پیگیری کند ولی رئیس‌جمهور آمریکا هفته گذشته اعلام کرد که روابط واشنگتن و ریاض عالی است و همان‌طور که در بالا اشاره شد حاضر به صحبت درباره اعمال تحریم‌ها و توقف فروش سلاح به عربستان سعودی
نخواهد شد.
سناریوی دوم
فشار اقتصادی بر عربستان در صورت تایید قتل و در نتیجه تضعیف سیاست‌های اصلاحی محمد بن‌سلمان
هرچند محمد بن‌سلمان، ولیعهد عربستان سعودی هفته گذشته در مصاحبه با رسانه‌های آمریکایی مدعی شده بود که خاشقچی مدت کوتاهی بعد از آنکه وارد کنسولگری عربستان سعودی در استانبول شده از آنجا خارج شده است اما گزارش‌های اطلاعاتی و جاسوسی آمریکا نشان میدهد که مقام‌های ارشد دولت سعودی از جمله محمد بن‌سلمان در ناپدید‌شدن خاشقچی دست داشته‌اند. اکنون با بازرسی‌های انجام‌گرفته توسط دو تیم بازرسی سعودی و ترکیه از ساختمان کنسولگری عربستان در استانبول یک منبع آگاه در دادستانی ترکیه نوشته است که تیم بازرسی ترکیه به شواهدی در کنسولگری دست یافته است که فرضیه قتل خاشقچی را تایید می‌کند. گرچه تلاش شده شواهد و مدارک قتل، حذف شود. سی‌ان‌ان هم به نقل از منابع آگاه گزارش داد: «دولت ریاض در حال آماده‌شدن برای پذیرش مرگ خاشقچی است.» بر این اساس، دولت سعودی احتمالا در بیانیه‌ای، مرگ او را در نتیجه بروز خطا هنگام بازجویی از او در محل کنسولگری اعلام خواهد کرد و اینکه بازجویان بدون داشتن مجوز، دست به این اقدام زده‌اند و با آنها برخورد خواهد شد. بنابراین در این شرایط به احتمال زیاد شاهد اعلام بیانیه‌هایی از سوی کشورهای اروپایی و آمریکا علیه اقدام سعودی‌ها و برخی رفتارهای مقابله‌ای از جمله تحریم کوتاه‌مدت عربستان در حوزه‌های اقتصادی خواهیم بود که نمونه آن تحریم کنفرانس تجاری ریاض است که به ابتکار محمد بن‌سلمان برگزار شد. این حرکت در فضای داخلی عربستان نیز منجر به تضعیف جناح وابسته به بن‌سلمان شده و مقاومت‌هایی را در برابر اهداف او در آینده به دنبال خواهد داشت؛ ضمن اینکه رقبای او نیز زمینه را مساعد دیده و شاهد افزایش رفتارهای مخالفان وی خواهیم بود.
همچنین رسانه‌های خبری از جمله بلومبرگ، سی‌ان‌بی‌سی، فایننشال‌تایمز و نیویورک‌تایمز اعلام کرده‌اند که به‌عنوان حامی مالی در این کنفرانس تجاری ریاض شرکت نخواهند کرد. شخصیت‌های رسانه‌ای نیز که قرار بود در این کنفرانس شرکت کنند، انصراف خود را اعلام کرده‌اند. تعدادی از سرمایه‌داران، شرکت‌ها و رسانه‌های غربی نیز اعلام کرده‌اند که در کنفرانس «ابتکار سرمایه‌گذاری آینده» شرکت نخواهند کرد. حتی واکنش و تحریم‌هایی در این سطح نیز بن‌سلمان را که در خصوص مسائل دیگری نیز تاکنون مورد هجمه قرار گرفته در موقعیت متزلزلی قرار خواهد داد اما مساله مهم این است که این واکنش‌ها تا کجا ادامه پیدا خواهد کرد و آیا با گذشت زمان مساله قتل خاشقچی و عاملان آن به فراموشی سپرده خواهد شد؟
∎