صاحب‌خبر - محمدرضا ستاری
ماه‌ها پس از اعلام تصمیم جنجال برانگیز دونالد ترامپ رئیس ایالات متحده آمریکا مبنی بر انتقال سفارت کشورش از تل‌آویو به قدس شریف، این اقدام رنگ واقعیت گرفت و روز گذشته طی مراسمی رسمی با حضور دختر و داماد ترامپ، سفارتخانه آمریکا در قدس شریف افتتاح شد. این امر در حالی صورت گرفت که رابرت جفرس کشیش جنجالی از ایالت تگزاس آمریکا که از طرفداران سرسخت دونالد ترامپ محسوب می‌شود، مراسم دعای افتتاحیه سفارت آمریکا را برعهده داشت. او به واسطه نظرات جنجالی خود در خصوص سایر ادیان و اعتقاداتی از این دست، که یهودیان رستگار نمی‌شوند و اینکه اسلام، بودیسم و هندوئیسم یک فرقه هستند، حتی از سوی کلیسای کاتولیک نیز مورد انتقاد و تقبیح قرار گرفته است.
صدها کشته و زخمی در تظاهرات اعتراضی فلسطینی‌ها
اما در مهمترین اتفاق در آستانه افتتاح سفارت آمریکا در قدس، هزاران نفر از فلسطینی‌ها در اعتراض به این اقدام دست به تظاهرات زدند که با به خشونت کشیده شدن این اعتراضات در مرز غزه تا لحظه تنظیم این گزارش دست‌کم 46 فلسطینی شهید و 2000 تن دیگر نیز زخمی شدند. این در حالی است که طبق آمارهای موجود شمار کشته شدگان فلسطینی از 4 ماه قبل تاکنون به بیش از 60 نفر رسیده است. در همین رابطه ارتش اسرائیل نیز تهدید کرده که در مقابل هرگونه حرکت اعتراضی به زور متوسل خواهد شد اما به گفته منابع خبری، فلسطینی‌ها از کرانه باختری در حال حرکت به سمت بیت‌المقدس بوده و همزمان ارتش رژیم صهیونیستی با ممانعت از ورود آنها به بیت‌المقدس با تظاهر کنندگان درگیر شده است. از سوی دیگر گفته می‌شود که بسیاری از میهمانان خارجی دعوت شده به این مراسم نیز از حضور در سفارت آمریکا خودداری کرده‌اند و تا دیروز تنها دولت‌های گواتمالا و پاراگوئه حاضر به شرکت در مراسم افتتاحیه شده‌اند.
حقوق بین الملل چه می‌گوید؟
آنچه مشخص است، این تصمیم ترامپ مغایر با اصول حقوق بین‌الملل و قطعنامه‌های شورای امنیت سازمان ملل است. پس از اشغال سرزمین‌های فلسطین، شورای امنیت سازمان ملل طی قطعنامه 181 در سال 1948، ضمن تقسیم سرزمین‌های اشغالی به دو قسمت شرقی و غربی تاکید کرد که هر کدام از مسلمانان و یهودیان می‌توانند در سرزمین‌های متعلق به خودشان حکومت تشکیل داده و قدس نیز به عنوان یک مرکز مهم مذهبی به صورت مشترک میان سه دین بزرگ الهی اداره شود. در همین رابطه، پس از جنگ 1967 اعراب و اسرائیل، علی رغم پیروزی صهیونیست‌ها در این نبرد، قطعنامه 282 شورای امنیت، علاوه بر محکوم کردن اسرائیل، آنها را ملزم به رعایت قطعنامه‌های سازمان ملل و همچنین خروج از سرزمین‌های اشغال شده در زمان جنگ کرد. با پیچیده‌تر شدن معادلات فلسطین در طول دهه 1970 میلادی، صهیونیست‌ها یکبار دیگر در سال 1980 اقدام به اشغال کامل قدس کردند که این بار نیز با مخالفت گسترده از سوی جامعه جهانی ناچار به عقب نشینی شدند. با این حال پس از تحولات صلح کمپ دیوید در اواخر دهه 1970 و پیگیری مذاکرات صلح در زمان ریاست جمهوری بیل کلینتون، یک سلسله گسترده از تخلف در اصول حقوق بین‌الملل و نادیده گرفتن قطعنامه‌های شورای امنیت سازمان ملل به نمایش گذاشته شد.
رژیم صهیونیستی در طول سال‌های اخیر علاوه بر بی‌توجهی به تمام اصول حقوقی، به محکومیت‌های گسترده در قبال شهرک‌سازی‌ها نیز اعتنایی نداشته است. این امر به خودی خود بیانگر نوعی ابهام در سرنوشت مردم سرزمین‌های اشغالی است و اقدام ترامپ به عقیده کارشناسان علاوه بر دامن زدن به این ابهام می‌تواند سرآغاز دور جدیدی از درگیری‌های گسترده در منطقه باشد.
چه در سر ترامپ می‌گذرد؟
به طور کلی با توجه به پیچیدگی‌های مساله قدس و حساسیت‌های منطقه خاورمیانه، در طول 60 سال گذشته علی رغم حمایت همه جانبه روسای ایالات متحده آمریکا از رژیم صهیونیستی، طرح انتقال پایتخت این کشور از تل‌آویو به قدس نوعی خط قرمز در راهبردهای ایالات متحده محسوب شده و تمامی آنها این اقدام را به تعویق انداخته‌اند. با این وجود ترامپ که از زمان روی کار آمدنش در طول یک سال گذشته، سعی وافری برای اجرای تمامی شعارهای انتخاباتی خود داشته، بدون در نظر گرفتن مصلحت‌های راهبردی آمریکا در خاورمیانه، وضعیت جدیدی را در منطقه خاورمیانه و روند صلح اعراب و اسرائیل رقم زده است. این امر با توجه به خروج آمریکا از برجام و مذاکرات صلح در شبه جزیره کره می‌تواند دارای یک برد سیاسی برای دولت ترامپ در میان گرو‌های حامی او باشد. مهدی مطهرنیا استاد روابط بین‌الملل و آینده‌پژوه سیاسی در خصوص دکترین دونالد ترامپ معتقد است که او یک تاجر سیاست و پست نومحافظه‌کاری عقیدتی است که در سیاست خارجی خود از مکتب جکسونیسم تبعیت می‌کند. جسکون معتقد بود که آمریکا باید برای امنیت بین‌المللی خود از قدرت نظامی استفاده کند و استراتژی ترامپ نیز بر همین مبنا در جهت تثبیت هژمونی امنیتی آمریکا حرکت می‌کند.
معامله قرن و جهان اسلام
با افتتاح سفارت آمریکا در قدس شریف که به معنای به رسمیت شناخته شدن این شهر به عنوان پایتخت اسرائیل از سوی آمریکا تلقی می‌شود، با توجه به هشدارهای مقامات بین‌المللی نسبت به عواقب این مساله، تنها کشورهای منطقه که به صورت جدی در مقابل این اقدام عکس‌العمل نشان داده‌اند ایران و ترکیه هستند. هر چند سایر کشورهای مسلمان نیز به نوبه خود این عمل را محکوم کرده‌اند، اما در واقع اکنون عربستان، اردن، بحرین، قطر و ... در حال تجربه نزدیکترین روابط خود با اسرائیل هستند.
در این میان گفته می‌شود که این اقدام آمریکا و خاموش بودن رهبران عرب در قبال این مساله که به معامله قرن نیز مشهور است، ممکن است باعث نارضایتی‌هایی در میان افکار عمومی و جوامع این کشورها شود که این امر به نوعی تهدید امنیتی برای آنها محسوب می‌شود. بنا به گفته یک دیپلمات ارشد غربی که چند ماه قبل با روزنامه الحیاه گفت و گو کرده بود، طبق این طرح جدید اسرائیل شهر قدس جدیدی را از طریق توسعه روستاها و تشکیل محله‌های جدید ساخته است که فلسطینی‌ها می‌توانند همان کار را کنند و قدس فلسطینی بسازند. این طرح، پیشنهادی مبنی بر تشکیل کشور فلسطین در ابتدا در حدود نیمی از کرانه باختری، تمامی نوار غزه و برخی محله‌های قدس از جمله بیت حنینا، شعفاط و اردوگاه آن، راس خمیس و کفر عقب مطرح می‌کند و در کنار آن، شهرک قدیمی و محله‌های اطراف آن همچون سلوان، الشیخ جراح و جبل الزیتون را برای اسرائیل باقی می‌گذارد. این دیپلمات همچنین تصریح کرد: از این رو ایده‌ای مطرح شد که بر اساس آن پایتخت فلسطین ابودیس باشد.
در این میان هر چند که برخی از مقامات آمریکایی به خصوص مقامات امنیتی این کشور تاکید دارند که در شرایط کنونی اقدام ترامپ می‌تواند با توجه به حساسیت‌های مسئله فلسطین برای مسلمانان به یک راهبرد ضد امنیتی برای واشنگتن طی سال‌های آینده تبدیل شود، اما هستند تحلیل‌گرانی که معتقدند صهیونیست‌ها به همراه آمریکا شرایط بحرانی منطقه خاورمیانه را بهترین زمان برای تسخیر کامل قدس قلمداد می‌کنند. این تحلیل‌گران معتقدند با توجه به بحران‌های پی در پی خاورمیانه که اکنون در جنگ‌های داخلی سوریه، یمن و لیبی در جریان است و امکان حل و فصل آنها نیز حداقل در کوتاه مدت وجود ندارد، بازیگران مسلمان منطقه آنچنان درگیر تنش‌های داخلی و منطقه‌ای هستند که دیگر ظرفیت‌های استراتژیک آنها برای مقابله با این طرح جوابگو نیست. در همین راستا تغییر و تحولات نظم جهانی نیز سبب شده تا برخی بازیگران قدرتمند منطقه مانند عربستان که داعیه رهبری جهان اسلام را نیز در سر می‌پروراند، منافع فعلی خود را نزدیک شدن به اسرائیل برای بهره‌گیری از فضای دو قطبی خاورمیانه قرار داده و به همین واسطه فعلاً بسیاری از صداهای مخالف را خاموش کرده است.
به همین دلیل است که علی شمخانی دبیرشورای عالی امنیت ملی کشورمان روز گذشته در واکنش به این اقدام آمریکا و پیوند خوردن آن با تصمیمات دیگری همچون خروج از برجام، جنگ تجاری، خروج از پیمان آب و هوایی پاریس و ... ترامپ را نمادی از هرج و مرج‌گرایی در عرصه جهانی توصیف کرد و گفت: باتوجه به تبعات امنیتی و سیاسی هرگونه تصمیم در مورد شهر قدس، مسئولیت بی ثباتی و ناامنی حاصل از این گونه اقدامات نابخردانه مستقیما بر عهده رژیم صهیونیستی و آمریکا خواهد بود.∎