امروز گستردهترین رقابت سیاسی در عراق با مشارکت 204 حزب و 27 ائتلاف به نمایش گذاشته میشود
نخستینانتخابات پساداعش
صاحبخبر - پویان شریعت : مرحله اصلی چهارمین انتخابات پارلمانی عراق پسا صدام و نخستین انتخابات پساداعش در این کشور، امروز در حالی برگزار میشود که از پنجشنبه گذشته، رایگیری ویژه و جداگانه از حدود یک میلیون نیروی امنیتی و نظامی عراق شامل نیروهای پیشمرگ کرد در تمام استانها به عمل آمد. طبق آمار کمیساریای انتخابات، میزان مشارکت امنیتیها در آن به بیش از ۷۸ درصد رسید. همزمان رایگیری از عراقیهای ساکن خارج در 21 کشور از جمله ایران انجام شد. در همین حال، حازم الردینی، عضو کمیساریای عالی انتخابات در عراق اعلام کرد حدود ۶۰ هزار ناظر بینالمللی و داخلی بر انتخابات پارلمانی در استانهای عراق که امروز شنبه ۱۲ مه برگزار میشود، نظارت خواهند داشت. کمیساریای انتخابات در عراق ۶۸۴ مرکز رایگیری را در داخل و خارج برای انتخابات پارلمانی آماده کرده است تا نامزدها برای رسیدن به ۳۲9 کرسی در پارلمان با هم رقابت کنند. انتخابات پارلمانی امروز دومین انتخابات در عراق از زمان عقبنشینی نیروهای آمریکایی از این کشور در سال ۲۰۱۱ و چهارمین انتخابات از زمان سقوط نظام صدام در سال ۲۰۰۳ برای انتخاب اعضای پارلمان عراق است. پارلمان عراق، نخستوزیر و رئیس جمهور را انتخاب میکند. امروز حدود 6 هزار و 904 نامزد از 204 حزب و 27 ائتلاف در 18 استان عراق برای دستیابی به 329 کرسی مجلس نمایندگان با همدیگر رقابت میکنند و واجدان شرایط رای دادن نیز بیش از 24 میلیون نفر هستند. دلایل اهمیت انتخابات 2018 نخستین بعد اهمیت این دوره از انتخابات این است که نخستین انتخابات پارلمانی پس از پایان تهاجم داعش به عراق محسوب میشود. دومین دلیل انتخابات پارلمانی آتی عراق این است که ائتلاف جدیدی با محوریت حشدالشعبی در این انتخابات مشارکت خواهد کرد. حشدالشعبی مهمترین نقش را در جریان مبارزه با تروریسم داعشی در عراق ایفا کرد و به همین دلیل محبوبیت زیادی در میان مردم عراق دارد. با این حال، حشدالشعبی یک نهاد امنیتی حکومتی است و طبق قانون نمیتواند در انتخابات شرکت کند. ولی نیروهای سیاسی وابسته به آن از طریق ائتلاف «الفتح» در این انتخابات شرکت خواهند کرد. سومین دلیل اهمیت انتخابات پارلمانی 2018 عراق این است که نخستین انتخابات پس از همهپرسی جنجالی جدایی کردستان از عراق نیز است. در پی این اقدام ناموفق، نیروهای حکومت فدرال کنترل کرکوک و مناطق مورد منازعه با کردستان را به دست گرفتند. افزون بر این، انتخابات پارلمانی عراق در حالی برگزار خواهد شد که اختلاف میان گروههای کردی و همچنین اختلاف میان اربیل و بغداد شدید است. این انتخابات محک جدی برای کردها در فضای جدید عراق و اربیل خواهد بود. چهارمین دلیل اهمیت این دوره از انتخابات این است که رقابت میان ائتلافها و نامزدها بیش از 3 دوره قبلی انتخابات در عراق است. این انتخابات ۶ ماه پس از همهپرسی استقلال کردستان عراق برگزار میشود، همهپرسیای که در آن ۹۳ درصد رأیدهندگان به استقلال این منطقه خودمختار از عراق پاسخ آری دادند. در اقدامی تلافیجویانه، دولت عراق بهرهبری حیدر عبادی، فرودگاه بینالمللی اربیل را تعطیل کرد، همه مرزهای کردستان عراق با دیگر کشورهای همسایه را تحت کنترل گرفت و با کمک بسیج مردمی عراق (حشدالشعبی)، مناطق مورد اختلاف همچون منطقه نفتخیز کرکوک را اشغال نظامی کرد. سیاستمداران عراقی خواستار مذاکره با دولت اقلیم کردستان عراق بودند و به این دولت فشار میآوردند که نتیجه همهپرسی را بهصورت رسمی باطل اعلام کنند. انتخابات در اصل برای سپتامبر ۲۰۱۷ برنامهریزی شده بود اما بهدلیل جنگ با داعش که در دسامبر ۲۰۱۷ با بازپسگیری مناطق اشغالشده پایان یافت، با ۶ ماه تأخیر برگزار میشود. بزرگترین ائتلاف عربهای سنی، یعنی متحدون، بهدلیل بازگشت آوارگان جنگی به خانههایشان، خواستار تأخیر 6 ماهه دیگری نیز بودند. یک نماینده عرب سنی در پارلمان عراق، برگزاری انتخابات در چنین شرایطی را همچون «کودتای نظامی علیه فعالیتهای سیاسی» میداند. با این وجود، دادگاه عالی قانون اساسی تصریح کرد تأخیر در انتخابات، غیرقانونی خواهد بود. شمار بیسابقه ائتلافها تا آخرین مهلت ثبتنام یعنی ۱۱ ژانویه ۲۰۱۸ مجموعاً ۲۰۴ حزب برای رقابت در انتخابات نامنویسی کردند که 143 مورد از این احزاب در قالب مجموعاً ۲۷ ائتلاف تقسیمبندی شده و بقیه احزاب نیز خارج از ائتلاف به رقابت میپردازند. طبق پیشبینیها ائتلافهای تحت رهبری نخستوزیران کنونی و پیشین عراق بیشترین کرسیهای پارلمان آینده این کشور را از آن خود خواهند کرد. به گزارش «بغداد الیوم»، آخرین نظرسنجیها در روز پنجشنبه همزمان با پایان زمان رسمی تبلیغات انتخاباتی، نشان میدهد ائتلاف «النصر» (اشاره به پیروزی بر داعش) به رهبری «حیدر عبادی»، نخستوزیر احتمالا برای کسب ۴۵ تا ۵۵ کرسی و ائتلاف «دولت قانون» به رهبری «نوری مالکی» برای کسب حدود ۴۵ کرسی در پارلمان آینده بخت دارند و ائتلافهای «الفتح» به رهبری «هادی عامری»، دبیرکل سازمان بدر و «الوطنیه» به رهبری «ایاد علاوی»، دیگر نخستوزیر پیشین این کشور نیز هر کدام میتوانند تا ۳۵ کرسی را به دست آورند. ائتلاف «سائرون» به رهبری «مقتدا صدر» و جریان «حکمت ملی» به رهبری «عمار حکیم» نیز به کسب به ترتیب ۳۰ و ۱۵ کرسی پارلمان امید بستهاند البته کارشناسان خاطرنشان کردهاند که با توجه به ساختار بورس مانند رقابتهای انتخاباتی این دوره بر اثر تحرکات مداوم گروههای رقیب، احتمال تغییر در میزان پیشبینی شده کرسیهای ائتلافهای مختلف بسته به وضعیت رایدهندگان وجود دارد و به همین دلیل ائتلافهای بزرگ حداقل کرسیها را برای خود پیشبینی کردهاند. ائتلاف «النصر» حیدر العبادی در ۱۸ استان از جمله در استانهای اقلیم کردستان حضور دارد. ائتلاف «الفتح» هادی العامری، دبیرکل سازمان بدر متشکل از گروههای حشدالشعبی مثل سپاه بدر، عصائب اهل حق، کتائب حزبالله و کتائب امام علی(ع) و مجلس اعلای اسلامی است که عمار حکیم ریاستش را برعهده داشت اما از آن جدا شد. این ائتلاف در حال حاضر دارای 22 کرسی است و قبلاً بخشی از ائتلاف دولت قانون بود که اواخر سال میلادی گذشته از آن خارج شد. اما در ائتلاف «دولت قانون» به رهبری نوری المالکی، دبیرکل حزب «الدعوه الاسلامیه» رهبرانی از حزب الدعوه حضور دارند. این ائتلاف که با تصاحب ۹۲ کرسی در انتخابات پیشین پیروز شده بود، این بار با 2 ائتلاف جداگانه شرکت خواهد کرد. ائتلاف «سائرون» از گرد آمدن جریان صدریها و حزب کمونیست عراق یا همان «اتحاد انقلابیون برای اصلاحات» به رهبری رائد فهمی و احزاب دیگری از جمله حزب الاستقامه و حزب الدوله و التجمع الجمهوری تشکیل شده است. ائتلاف صدرها با کمونیستها از سال ۲۰۱۶ که این دو جریان تظاهراتهایی در بغداد علیه فساد و فرقهگرایی در دولت سازماندهی کردند، مسبوق به سابقه است. جریان ملی الحکمه به رهبری عمار حکیم، رئیس سابق مجلس اعلای اسلامی عراق به عنوان یک ائتلاف شیعه مستقل در انتخابات شرکت میکند. او به عنوان رهبر ائتلاف مواطن، سومین ائتلاف بزرگ پارلمان عراق، تابستان گذشته اعلام کرد مجلس اعلا- که پس از مرگ پدرش عبدالعزیز حکیم، رهبر آن بوده است- را ترک خواهد کرد و یک «جنبش ملی غیراسلامی» جدید یعنی جنبش ملی الحکما را شکل خواهد داد که در پارلمان فعلی ۲۴ نماینده دارد. جریانهای موازی در مناطق سنینشین ائتلاف «القرار العراقی» با محوریت ائتلاف متحدون به ریاست اسامه نجیفی، معاون رئیسجمهور نیز گروهها و شخصیتهای عرب سنی عمدتا طایفهگرا بویژه در استانهای غربی را نمایندگی میکند البته برخی احزاب سنی از جمله «الحل» این ائتلاف بزرگ را ترک کرده و ائتلافهای جدیدی تحت عنوان استانهای حوزه انتخابیهشان ایجاد کردهاند، مانند «صلاحالدین هویت ماست» در استان صلاحالدین یا «انبار هویت ماست» در استان انبار و «ائتلاف بغداد» در بغداد. در ائتلاف «الوطنیه» به ریاست ایاد علاوی، معاون رئیسجمهور و دبیرکل جنبش «الوفاق الوطنی» نیز شخصیتهای سنی غیرفرقهای و سکولار جمع شدهاند که برجستهترین آنها سلیم جبوری، رئیس پارلمان و رهبر حزب اسلامی عراق است. حزب العربیه متعلق به صالح مطلک نیز به این گروه پیوسته است. این فهرست مشترک، الوطنیه نامیده خواهد شد. رنگ باختن احزاب سنتی اقلیم کردستان در میان احزاب کرد، با مرگ جلال طالبانی رهبر اتحادیه میهنی کردستان و رهبر اپوزیسیون، نوشیروان مصطفی، تغییرات مهمی نسبت به انتخابات پیشین رخ داده است. در سپتامبر ۲۰۱۷، برهم صالح، نخستوزیر پیشین اقلیم و جانشین رهبر اتحادیه میهنی کردستان این حزب را ترک کرد و حزب مخالف جدیدی به نام ائتلاف دموکراسی و عدالت را تشکیل داد که به نظر میرسد توانایی تغییر چهره سیاسی اقلیم را داشته باشد. صالح امیدوار است که بتواند دیگر احزاب مخالف همچون گوران (تغییر) و کومال (حزب اسلامی کردستان) را نیز گرد هم آورد و با حزب حاکم دموکرات کردستان عراق رقابت کند. هر 3 حزب یک ائتلاف بهنام نیشتمان (وطن) را تشکیل دادهاند. در استان کرکوک نیز اگر چه ائتلاف اتحادیه میهنی و حزب دموکرات ابتدا توافق کردند دوباره تحت یک لیست مشترک در انتخابات پارلمان شرکت کنند اما بارزانیهای حزب دموکرات مدعیاند مناطقی از کرکوک که تحت کنترل دولت بغداد باشد را تحریم خواهند کرد. السلام نام فهرست مشترک ائتلافی بین 2 حزب کلاسیک کرد یعنی حزب دموکرات کردستان به ریاست مسعود بارزانی و حزب اتحادیه میهنی کردستان به ریاست کوسرت رسول علی است. بعد از فوت جلال طالبانی، رئیسجمهور پیشین عراق، رسول ریاست اتحادیه میهنی را برعهده گرفت. گمانهزنیها درباره این بخش از صحنه سیاسی عراق نشان میدهد یک انتخابات پرقدرت و با مشارکت بالا و همچنین روی کار آمدن دولت جدید میتواند مسائل کردستان عراق را به مرور زمان حل کند. احزاب مدنی در میان احزاب مدنی که در تلاش برای تشکیل دولتی مدنی هستند، ائتلاف اصلی تشکیلشده «ائتلاف تمدن» است که توسط فائق شیخ علی رهبری میشود و در حال حاضر در پارلمان عراق ۴ کرسی دارد. این ائتلاف از 4 حزب ملی، غیرفرقهای و لیبرال به نامهای حزب مردم برای اصلاحات، حزب ملی الاتفاق، جنبش مدنی ملی و جنبش ملی عراق تشکیل شده است. احزاب آشوری از میان ۳۲۹ کرسی پارلمان عراق، ۵ کرسی به آشوریها تعلق دارد. هر کدام از این 5 کرسی در استانهای مختلفی شامل بغداد، دهوک، اربیل، کرکوک، و نینوا قرار دارند. در زمان انتخابات، تنها حدود ۲۰۰هزار نفر آشوری در عراق زندگی میکنند. در حال حاضر در پارلمان عراق، جنبش دموکراتیک آشوریان دارای ۲ کرسی، مجلس ملی کلدانی سریانی آشوری ۲ کرسی و حزب کمونیست عراق دارای یک کرسی هستند. سیستم انتخاباتی به نفع ائتلافهای بزرگ اعضای پارلمان عراق از طریق ارائه لیستهای فراگیر با حضور احزاب مختلف انتخاب میشوند و از 18 استان عراق بهعنوان حوزههای انتخابیه استفاده میشود. شبکه مطالعات سیاستگذاری عمومی، سیستم برگزاری انتخابات در عراق در این دوره براساس روش سنت-لاگه میداند که عدد 7/1 بهعنوان عدد مبنا در نظر گرفته شده است. این امر تا حدی به نفع ائتلافهای بزرگ خواهد بود. ۸ کرسی برای گروههای اقلیت در سطح ملی نگه داشته میشوند: ۵ کرسی برای مسیحیان، یک کرسی برای مندائیان، یک کرسی برای یزیدیان و یک کرسی برای شَبَکها. با این حال، پارلمان عراق در ۱۱ فوریه ۲۰۱۸ افزودن یک کرسی در استان واسط برای کردهای فیلی را تصویب کرد که مجموع کرسیهای پارلمان را به ۳۲۹ کرسی میرساند. در این انتخابات ۶۹۰۴ نفر برای تصاحب 329 کرسی پارلمانی متعلق به 18 استان مختلف عراق و همچنین شامل سهمیه اقلیتهای قومی و مذهبی از جمله کردهای ایزدی رقابت میکنند. در ژانویه ۲۰۱۸ دادگاه عالی قانون اساسی عراق رأی داد که تعداد کرسیهای یزیدیها باید افزایش یابد. استان مرکزی عراق یعنی بغداد به خاطر جمعیت غالبش با 69 کرسی بیشترین سهم را در پارلمان دارد. اهالی اقلیم کردستان نیز در قالب 3 استان اربیل، سلیمانیه و کرکوک به ترتیب با 15، 18 و 12 کرسی در این انتخابات شرکت میکنند. دخالتهای داعش،آمریکا و سعودی در انتخابات عراق اما یکی از مهمترین دلایل اهمیت انتخابات پارلمانی 2018 عراق، دخالتهای همسوی گروه تروریستی داعش، رژیم سعودی و آمریکاست. دشمنان خارجی، عراق یکدست و متحد را آن هم بعد از آن سرمایهگذاری کلان روی داعش و البته شکست تروریستها تحمل نمیکنند. تحرکات و تهدیدات داعش در بر هم زدن انتخابات و حملات تروریستی یکی از نشانههای مخالفت با برگزاری آرام و بازگشت ثبات و آرامش به صحنه سیاسی عراق است. در همین رابطه تحرکات داعش منجر به چند عملیات انتحاری در روزهای گذشته شده که به شهادت چندین نیروی نظامی عراقی منجر شده است. در واکنش به این تحرکات چند گروه نظامی از نیروهای مردمی عراق به مناطق متشنج اعزام شده تا بار دیگر آرامش را بر این مناطق بازگردانند که البته با توجه به تضعیف قدرت داعش این اقدام به سرعت انجام شد و با این حال تهدیدات داعش برای روز برگزاری انتخابات موضوعی است که باید با تدابیر امنیتی مورد توجه قرار گیرد. در کنار تحرکات داعش اقدامات آمریکاییها و سعودیها در جهت تضعیف این انتخابات نیز مشاهده میشود. در همین راستا سفارت آمریکا در عراق بشدت فعال شده که به دنبال جذب شخصیتهای سیاسی و رسانهای تحرکاتی جدی داشته است. به اعتقاد برخی کارشناسان، مسائل امنیتی مرتبطین و عناصر جذب شده از سوی سفارت آمریکا وظیفه دارند از طریق اختلافافکنی به برخی ائتلافها در آستانه انتخابات ضربه زده و مانع حضور آنها شوند که عموماً ائتلافهای شیعه هدف آنها بوده است اما شخصیتهای سیاسی عراقی در اظهارنظرهایی اقدام آمریکاییها را بینتیجه توصیف کردند. از سوی دیگر سعودیها که در صحنه نظامی و با اتکا به داعش هم نتوانستند عراق را به مدیریت و کنترل کامل خود درآورند به دنبال ایجاد بستری مناسب برای ایفای نقشی تاثیرگذار در این انتخابات هستند. عربستان و نوچههایش انتخابات پارلمان اول عراق در سال 2005 را تحریم کردند و همین پارلمان در سال 2009 به خروج آمریکا از عراق رای داد. حال سعودیها خوابهای زیادی برای جبران غیبت خود دیدهاند و در پوشش سیاست بهبود روابط با عراق سعی در دخالت دارند. این روند ابتدا با پروژه نفوذ در میان صفوف شیعیان در عراق با دعوت از مقتدا صدر کلید خورد که در ادامه با پاسخ محکم و منفی سید عمار حکیم در دعوت سعودیها با شکست مواجه شد. عمار حکیم در پاسخ دعوت بنسلمان پیششرط پایان کشتار مردم یمن، پایان حمایت از داعش در سوریه و پایان دخالت در عراق را مطرح کرد که در واقع راه را برای ادامه دعوتهای بنسلمان از شخصیتهای عراقی نیز بست. با این حال اکنون اظهارنظرهای متعدد از سوی حکام سعودی درباره انتخابات عراق شنیده میشود که همگی به دنبال تخریب چهره شیعیان در عراق و تضعیف آنها در انتخابات پیشرو هستند. در این میان حتی اخباری درباره احتمال سفر بن سلمان به بغداد نیز مطرح شد که با واکنشهای تند مردم عراق این سفر احتمالی در همان ابتدای برنامهریزی از دستور خارج شد. در مجموع آنچه در چند روز آینده تا برگزاری انتخابات عراق در صحنه سیاسی این کشور قابل مشاهده است، تلاشهای خارجی و دشمنیها برای ضربه به انتخاباتی است که میتواند فصل نوینی بعد از اخراج تروریستها برای عراق باشد. این مهم نیز با هوشیاری گروهها و جریانات سیاسی عراق قابل تحصیل است.∎
نظر شما