طرح احیای ۵۵۰هزار هکتار اراضی خوزستان و ایلام که مطالعات اولیه آن به پیش از انقلاب و حدود ۵۰ سال پیش باز می گردد، در سال ۱۳۷۵در سفر مقام معظم رهبری به استان خوزستان به تصویب رسید و ۱۷سال بعد در دولت یازدهم به طور ویژه به آن توجه شد و در دستور کار قرار گرفت.
در این طرح دولت قصد داشت اقدام مهمی برای توسعه کشاورزی استان خوزستان انجام دهد که پس از بررسی مقرر شد طرح احیاء اراضی فعال شود و در همین زمینه نامه ای به مقام معظم رهبری نوشته و از ایشان درخواست شد که ۵ر۱ میلیارد دلار از منابع صندوق توسعه ملی برای این منظور برداشت شود و ایشان هم با اختصاص این رقم برای احیای اراضی موافقت کردند.
امروز اما این مناطق به کارفرمایی و پیمانکاری شرکت جهادنصر به کارگاهی بزرگ مبدل شده است؛ چنانکه در منطقه ای مانند شلمچه اراضی که روزگاری در آن کشت و کار می شد و ‌در سال های پس از جنگ تبدیل به مناطق مملو از مین شده بود، هم اکنون برای نخستین بار این اراضی تسطیح و کانال کشی شده است تا کشاورزان این مناطق به زودی به اراضی خود بازگردند و این اراضی بار دیگر به جای جنگ و خونریزی شاهد کشت و کار باشد.
از مزایای دیگر این طرح تبدیل بخش زیادی از کانون های ریزگرد به عرصه کشاورزی است که با اجرای کامل آن سالانه ۵ر۱میلیارد متر مکعب آب در بخش کشاورزی صرفه جویی می شود.البته طرح احیای ۵۵۰هزار هکتار اراضی خوزستان و ایلام بدون کاستی هم نیست، چنانکه نیاز آبی این طرح حدود ۶ میلیارد مترمکعب است که با اوضاع فعلی تغییر اقلیم و نیاز روزافزون کشور به آب معلوم نیست این حجم بزرگ از حقابه چگونه به آن اختصاص خواهد یافت.
در سوی دیگر، بخشی از اراضی استان خوزستان به کانون های بحرانی ریزگرد تبدیل شده است که شرکت جهاد نصر با بکارگیری تمامی امکانات و انرژی خود و در طول فقط سه ماه موفق به حفر کانالی برای انتقال آب به این مناطق و آبیاری گونه های سازگار و مرطوب کردن اراضی برای جلوگیری از برخاستن غبار از اراضی خشک این منطقه شده است.
در جریان بازدیدی که شرکت جهادنصر فراهم کرد، خبرنگاران و مدیران مسئول جراید تخصصی کشاورزی پایتخت شاهد اجرای طرح در چند شهر و قطعات مختلف استان خوزستان بودند.
معاون وزیر جهاد کشاورزی در امور آب و خاک در این زمینه از احیا ۲۹۵ هزار هکتار از اراضی خوزستان از مجموعه ۵۵۰هزار هکتار خبر داده و
می گوید: این پروژه در فاز نخست در سطح ۳۱۲هزار هکتار کلید خورد و آب آن از سوی وزارت نیرو تخصیص یافت و موسسه جهاد نصر هم به عنوان مجری طرح به این پروژه ورود پیدا کرد؛ البته از سطح ۳۱۲هزار هکتار، ۱۷هزار هکتار به دلیل محدودیت آب کاهش یافت و به ۲۹۵هزار هکتار رسید.
علیمراد اکبری درباره فاز دوم این طرح می افزاید: برای اجرای فاز دوم پروژه احیای ۵۵۰هزار هکتاری خوزستان و ایلام در سطح ۲۳۸هکتار حدود ۱۲هزار میلیارد تومان برای شبکه های اصلی و فرعی آبیاری اعتبار نیاز است.
معاون آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی در حالی آب مورد نیاز این طرح را ۶میلیارد مترمکعب می داند
و معتقد است باید تامین شود که بر اساس آب قابل برنامه ریزی ابلاغ شده وزارت نیرو سهم استان خوزستان ۷ر۱۰ میلیاردمترمکعب است و این در حالی است که خوزستان در حال حاضر ۱۲ میلیارد و ۶۳۳ میلیون مترمکعب مصارف آب دارد که ۱۱ میلیارد و ۷۳۹ میلیون مترمکعب آن در بخش کشاورزی مصرف می شود و معلوم نیست این حجم زیاد جدید آب چگونه قرار است، تامین شود.
به اعتقاد مدیران وزارت نیرو، اگر آب مورد نیاز ۵۵۰هزار هکتار تامین شود بایستی ۵ر۵میلیارد مترمکعب آب تخصیص یابد و برای تامین آن باید در مصارف فعلی خوزستان صرفه جویی انجام شود زیرا آب قابل برنامه ریزی اعلام شده وفق تصمیم شورای عالی آب حدود کل مصارف را وزارت نیرو تعیین کرده است که حجم آن برابر ۹۸۵۷میلیون مترمکعب از آب سطحی و از آب زیرزمینی حدود ۸۷۷میلیون متر مکعب اعلام شده(مجموع ۱۰میلیارد و ۷۳۴میلیون متر مکعب) لذا هر تخصیص جدیدی باید در چارچوب ارقام ابلاغی باشد.
معاون وزیر جهاد کشاورزی به این نکته هم اشاره می کند که برای تسطیح اجرای پروژه با اجازه مقام معظم رهبری ۱۰۰ میلیون دلار از بودجه اختصاص یافته ۵ر۱ میلیارد دلاری را برای تکمیل شبکه‌های اصلی به وزارت نیرو دادیم.
وی همچنین به استفاده از ظرفیت بخش خصوصی برای پیشبرد کارهای احیای اراضی خوزستان اشاره می کند و می گوید: سه مدیر طرح که مؤسسه جهاد نصر بر آن نظارت دارند، فعالیت‌ها را انجام می‌دهند و با آنکه اجرای پروژه از سال ۸۷ تا ۹۲ به میزان ۶۶ هزار هکتار پیشرفت داشته اما از سال ۹۳ تاکنون ۲۱۲ هزار هکتار شبکه اصلی و شبکه‌های فرعی اجرا شده است.
معاون وزیر جهاد کشاورزی همچنین در زمینه دستاوردهای این پروژه تصریح می کند: با اجرای کامل این طرح و اجرای الگوی کشت در اراضی احیا شده خوزستان و ایلام ۱۰میلیون تن محصول از جمله گندم، چغندر قند، ذرت و یونجه تولید شود. همچنین از مزایای اجرای این پروژه می توان به افزایش تولیدات کشاورزی، اشتغالزایی مستقیم و غیرمستقیم، ساماندهی و جلوگیری از مهاجرت روستائیان و گسترش امنیت اجتماعی به همراه توسعه ساختار اجتماعی آن اشاره کرد.
اکبری درباره دستاورد اجرای طرح با اظهار اینکه در هر اراضی که کشت سبز صورت گیرد و پوشش گیاهی وجود داشته باشد، ریزگرد مهار خواهد شد و در مناطقی که پوشش گیاهی وجود ندارد، ذرات خاک با وزش باد از زمین برمی خیزد، می گوید: اکنون ۲۴۰هزار هکتار از این طرح کشت سبز دارد و اجرای این طرح علاوه بر پایداری تولید، موجب استفاده بهینه از منابع آب و خاک، افزایش تولیدات و درآمد کشاورزان، جلوگیری از مهاجرت روستاییان و امنیت اجتماعی خواهد شد.
وی درباره اقدامات صورت گرفته در چارچوب طرح احیای ۵۵۰هزار هکتاری اذعان می دارد: از سال ۹۳تاکنون سالانه ۵۳هزار هکتار شبکه های فرعی آبیاری، ۴۰هزار هکتار زهکشی زیرزمینی و ۳۱هزار هکتار تجهیز و نوسازی انجام شده است. جالب اینکه در جریان اجرای این طرح، رکورد اجرای شبکه های فرعی آبیاری و زهکشی در کشور شکسته شد.
در همین زمینه معاون وزیر جهاد کشاورزی با بیان این که طرح ۵۵۰هزار هکتاری می تواند به عنوان الگو برای خاورمیانه و دنیا باشد، می گوید: ما به سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو) پیشنهاد دادیم طرح مذکور و اجرای شبکه های آبیاری غرب و شمال غرب کشور و همچنین طرح آبیاری با لوله دشت سیستان را برای سایر کشورها الگو کند.
اکبری در ادامه با اشاره به اجرای پروژه شبکه های آبیاری و زهکشی غرب و شمال غرب کشور اظهار می دارد: این پروژه با توجه به میزان تخصیص آب از سوی وزارت نیرو در سطح ۲۲۷هزار و ۳۳۰هکتار هدف گذاری شده است و اعتبار آن ۵هزار میلیارد تومان است و در ۱۰استان ایلام، کرمانشاه، کردستان، آذربایجان غربی، آذربایجان شرقی، اردبیل، گلستان، خراسان رضوی، خراسان شمالی و خراسان جنوبی اجرا می شود. از ۲۲۷هزار و ۳۳۰هکتار سطح این پروژه در ۵ر۹۹درصد آن سیستم آبیاری تحت فشار و کم فشار اجرا خواهد شد.
وی پیشرفت فیزیکی این طرح را ۶۰درصد بیان و خاطرنشان می کند: این پروژه از دو سال پیش آغاز شده و دارای ۱۱۷زیر پروژه است و قرارداد ۴۴۰۰میلیارد تومانی برای اجرای این پروژه منعقد شده است. از ۲۲۷هزار و ۳۳۰هکتار این پروژه، اجرای ۷۸هزار هکتار آن پایان یافته و آماده بهره برداری است و سطح کشت سبز آن هم به ۳۰هزار هکتار رسیده است.
معاون آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی درباره سامانه گرمسیری به عنوان یکی دیگر از پروژه های آب و خاک کشاورزی خاطرنشان می کند: در این پروژه قرار است ۹۰۰میلیون مترمکعب آب با ۴۴۰کیلومتر خط انتقال که ۹۰کیلومتر آن تونل است، جابجا شود. با اجرای سامانه گرمسیری، آب از کردستان به کرمانشاه و ایلام منتقل خواهد شد و بیش از ۴۰هزار هکتار از اراضی کرمانشاه و ایلام را مشروب می کند.
وی همچنین از انعقاد قرارداد ۴۰۰تا ۵۰۰هکتاری با یک شرکت خصوصی ایرانی برای هوشمندسازی سیستم های آبیاری خبر داده و می گوید: ما با وزارت ارتباطات و فنآوری اطلاعات برای توسعه هوشمندسازی سیستم های آبیاری، برنامه اقدام مشترک تهیه کرده ایم.با اجرایی شدن این طرح کشاورز
می تواند با تلفن همراه از منزل اقدام به آبیاری مزرعه خود کند.
وی همچنین درباره طرح ۴۶هزار هکتاری انتقال آب با لوله به دشت سیستان هم می گوید: در این طرح تامین، انتقال و توزیع آب با لوله از چاه نیمه ها به میزان سالانه ۴۰۰میلیون مترمکعب به این اراضی صورت می گیرد و پیشرفت فیزیکی طرح ۵ر۶۲درصد است. در فاز نخست اجرای طرح مذکور ۵۰۰میلیون دلار از محل صندوق توسعه ملی تامین شد و در بودجه سال ۹۷هم ۳۵۰میلیون دلار برای تکمیل طرح پیش بینی شده است.
معاون آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی کل سطوح اجرایی سیستم آبیاری تحت فشار در کشور را یک میلیون و ۷۰۰هزار هکتار بیان کرد و اظهار داشت: ۷۰۰هزار هکتار آن در دولت تدبیر و امید اجرا شده یا در حال اجرا است.
احیای نخلستان ها
در همین زمینه رئیس روابط عمومی وزارت جهاد کشاورزی هم خاطرنشان می کند: در قالب طرح احیای ۵۵۰هزار هکتار اراضی کشاورزی خوزستان و ایلام ۳۲هزار هکتار از نخلستان های آبادان و خرمشهر احیاء می شود.
شاهرخ رمضان نژاد با اشاره به از دسترس خارج شدن اراضی کشاورزی این دو شهر به دلیل شرایط دوران دفاع مقدس و مسائل فنی، می گوید: در سفر سال ۷۶مقام معظم رهبری به استان خوزستان، مصوب شد که ۵۵۰هزار هکتار اراضی کشاورزی خوزستان و ایلام احیا و آماده کشاورزی شود.
وی با بیان این که در سال های گذشته، سرعت احیای این اراضی کند بود و با روی کار آمدن دولت تدبیر و امید، احیای این اراضی با سرعت بیشتری انجام و فاز اول آن اجرا شد، تصریح می کند: با اقدامات و تلاش های شبانه روزی مسئولان جهادی در موسسه جهاد نصر و برخورداری آنان از تجربیات دفاع مقدس و همچنین به کارگیری نیروهای متخصص و فنی، امروز این اراضی تسطیح، نوسازی و به شبکه های مدرن آبیاری و زهکشی تجهیز شده است.
رمضان نژاد خاطرنشان می کند: در کنار اقدامات فنی، در اراضی ۵۵۰هزار هکتاری، ارائه مشاوره های فنی برای الگوی کشت و بکارگیری بهترین و پربازده ترین نهال ها هم از برنامه های مدیریت طرح است که با اجرای آن فعالیت کشاورزی برای کشاورزان، فنی و اقتصادی شده و به افزایش تولید و بهبود درآمد و رفاه آنان می انجامد.
ریزگرد دستاورد سدسازی
از سوی دیگر،در این میان همانطور که گفته شد یکی از مزایای دیگر طرح احیای ۵۵۰هزار هکتار اراضی خوزستان و ایلام تبدیل بخش زیادی از کانون های
ریزگرد به عرصه کشاورزی است که علاوه بر آن اقدامات دیگری هم در جهت مهار کانون‌های بحرانی گردوغبار صورت گرفته است.
ناگفته نماند: بخش بزرگی از ریزگردهایی که به خصوص در نیمه دوم سال کشور را احاطه
می کند، منشاء داخلی دارد که براثر سوء مدیریت در بخش آب و خاک طی دهه های اخیر رخ داده است که از آن جمله می توان به احداث سدهای متعدد روی رودخانه های غرب کشور از جمله کارون
اشاره کرد.
احمد ابوعلی زاده مدیر مسئول هفته نامه «امید جنوب» در این زمینه به خبرنگار «اطلاعات» می گوید: قبل از احداث این تعداد سد وقتی رودخانه طغیان
می کرد، اراضی دچار آبگرفتگی شده و بذرهای موجود در خاک سبز می شدند. این واقعه علاوه بر این که چهره زیبایی به طبیعت می داد، مانع از تبدیل اراضی به کانون های ریزگرد می شد، اما پس از احداث بی رویه این تعداد سد، تمامی معادلات طبیعت برهم خورد تا امروز مجبور باشیم در چنین فضای غیر قابل تحملی زندگی کنیم.
گفتنی است: به منظور بازگرداندن شرایط به حال طبیعی خود،پروژه انتقال آب کارون از طریق کانال به کانون‌های ریزگرد خوزستان به دستور رئیس جمهوری از اسفند سال گذشته به مدت سه ماه به اجرا در آمد تا با کاشت گونه های مقاوم به خشکی و همچنین مرطوب کردن خاک کانون های فوق بحرانی واقع در جنوب شرق اهواز شرایط حاد منطقه به کنترل درآید. مدیرعامل مؤسسه جهاد نصر و مجری «طرح تأمین آب عرصه‌های بحرانی ریزگردهای استان خوزستان در جریان بازدید خبرنگاران از این منطقه و کانال می گوید:‌ فاز اول مهار کانون‌های بحرانی گردوغبار امسال به پایان می رسد و تا چهار سال آینده فاز دوم پروژه برای مهار تمامی کانون‌های گردوغبار خوزستان اجرایی خواهد شد.
یدالله شمایلی می افزاید: بحث مقابله با ریزگردها سالیان سال در خوزستان مطرح بود ولی به دلیل مشکلات دیگر توجه چندانی به آن نمی‌شد، اما با وقوع گردوغبار شدید در هشتم بهمن سال گذشته، رئیس جمهوری شخصاً دستور رسیدگی فوری داد.وی می افزاید: با بررسی‌های وزیر جهاد کشاورزی این مهم به مؤسسه جهاد نصر به عنوان بازوی اجرایی وزارتخانه محول شد که در ابتدا رضایت اهالی روستای منطقه برای استفاده از زمین‌ها کمی زمان برد و پس از توافق برای بازسازی نهرهای کشاورزی، تقبل خسارت محصولات کشت شده و پرداخت هزینه‌های زمین و خرید آن برای اجرای پروژه از دهم اسفند سال گذشته کار را آغاز کردیم.
شمایلی با اشاره به اینکه باید ۳۵۰ هزار هکتار از کانون‌های بحرانی ریزگردها را احیا کنیم، می افزاید: فعلاً مهار ۴۲ هزار هکتار از کانون‌های فوق بحرانی مانند منطقه جنوب و جنوب شرق اهواز انجام شده است که اولویت اول ما در سال ۹۶ بود.البته هفت کانون بحرانی گردوغبار در خوزستان شناسایی شده است که بزرگترین و خطرناک‌ترین آن کانون شماره چهار و معروف به جنوب شرق اهواز است.
مدیرعامل موسسه جهاد نصر با اشاره به این نکته که با توجه به محدودیت‌های آبی توانستیم یک کانال به طول ۴۷ کیلومتر حفر کنیم، می افزاید: دبی این کانال۲۰ مترمکعب بر ثانیه است که از اسفند سال گذشته با بسیج امکانات ظرف سه ماه توانستیم حدود ۶ میلیون مترمکعب عملیات خاکبرداری انجام دهیم.
وی در مورد جزئیات اجرای ۴۲ هزار هکتار طرح کنترل ریزگردها می گوید:‌ کشت نهال هایی همچون “گز″و “کهور” که جزو گیاهان مقاوم به خشکی هستند، قرق مرتع و مرطوب کردن زمین‌ها از جمله کارهایی است که طی یک سال اخیر انجام
شده است. مدیرعامل موسسه جهاد نصر احداث بی‌رویه سدها، کاهش بارندگی، تعلیف بیش از حد دام‌ها و گرمای زیاد را از عوامل اصلی ایجاد بحران‌های کانونی گردوغبار می داند که باعث شده پوشش گیاهی از بین برود و کانون‌های بحرانی گردوغبار شکل بگیرد.
وی هدف از احداث این کانال آب را مرطوب سازی اراضی در پاییز و زمستان و آبیاری نهال هایی که توسط سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری کشت شده است، بیان کرده و می گوید: احداث این کانال ۱۲۰میلیارد تومان هزینه داشته و بخشی از اعتبارات این پروژه توسط دولت پرداخت شده و امیدواریم بخش دیگر هم به زودی پرداخت شود و در اختیار پیمانکاران قرار گیرد.
وی در عین حال به اعتبار ۱۵۰میلیون دلاری برای مقابله با ریزگردهای استان خوزستان اشاره می کند و اظهار می دارد: با موافقت مقام معظم رهبری این مبلغ در بودجه سال ۹۷لحاظ شده که اعتبار خوبی است.
محمد داوود بیگی