حادثه برخورد و آتش سوزی کشتی ایرانی که با پرچم پاناما تردد می کرد، یکهفته مانده به سالروز فاجعه آتش سوزی ساختمان پلاسکو، بار دیگر ملت ایران را در غم و اندوهی بزرگ فرو برد. 

به گزارش اعتدال، برخورد دوکشتی ایرانی و یک کشتی باری چینی موجب خسارتی برای کشتی چینی نشد. اما در پی این برخورد که شنبه گذشته حدود ساعت 20 به وقت محلی (12 به وقت گرینویچ) روی داد، یک تانکر حامل 136 هزار تن نفت تغلیظ شده به طور کامل آتش گرفت و خدمه آن که 32 نفر شامل 30 ایرانی و دو بنگلادشی بودند، ناپدید شدند.

نفتکش ایرانی سانچی متعلق به شرکت ملی نفت‌کش ایران که از عسلویه حرکت کرده بود و قرار بود جهت تحویل میعانات گازی عازم داسان کره جنوبی شود، در راه با یک کشتی فله‌بر چینی با بار لوبیا به نام «کریستال»در سواحل چین برخورد کرد، محمولهٔ نفتکش سانچی نفت فوق‌سبک با درجهٔ اشتعال بسیار بالا بود که این موجب آتش‌سوزی فوق‌سریع کشتی شد. بر اثر برخورد این نفتکش با یک کشتی باربری در ۳۰۰ کیلومتری بندر شانگهای در سواحل شرقی چین، ۳۰ ایرانی و دو تبعه بنگلادشی ناپدید شده‌اند که بعد از چند روز جستجو جسد ۳ نفر از ایرانیان مفقود در این حادثه پیدا شد. نفتکش سانچی حامل ۱۳۶ هزار تُن نفت خام و میعانات سبک نفتی بود. 

روز یکشنبه ۲۴ دی ۱۳۹۶ (۱۴ ژانویه ۲۰۱۸) ساعت ۱۵ به وقت چین (۱۰:۳۰ صبح به وقت ایران) تیم جستجوی بندر شانگهای چین اعلام کرد که کشتی سانچی پس از یک هفته آتش‌سوزی بطور کامل غرق شد.

کشتی فله‌بر هنگ کنگی به نام «کریستال» با مالکیت یک شرکت لجستیکی در استان «جه جیانگ» چین حاوی ۶۴ هزار تن غله بود که از آمریکا به مقصد استان «گوانگ دونگ» در جنوب چین می‌رفت و در بین راه به کشتی برخورد کرد. این کشتی آسیب جزیی دید و ۲۱ خدمه آن که همگی اتباع چین هستند، نجات یافتند.

در این جا نگاهی خواهیم داشت به برخی ابهامات در حادثه نفت کش سانچی:

1- نقطه ای از نفتکش که کشتی چینی با آن برخورد کرده است، حداقل ۵۰ تا ۸۰ متر از موتور خانه و خوابگاه نفتکش فاصله دارد. محموله نفتکش، میعانات گازی پارس جنوبی بوده که حاوی گاز سمی هیدروژن سولفوره می باشد. ممکن است گفته شود انتشار گاز باعث خفگی آنی همه خدمه نفتکش شده است. اگر بپذیریم که همه سیستمهای ایمنی نفتکش از کار افتاده باشند، می توان پذیرفت که همه خدمه دچار گازگرفتگی شده اند. اما همه نفتکشها به نوعی طراحی و ساخته میشوند که اجازه ورود گاز به موتورخانه و خوابگاه داده نمی شود و به محض اینکه سنسورهای تشخیص گاز وجود گاز را در هوای ورودی تشخیص دهند کلیه دریچه ها و منافذ ورود هوا بسته می شوند. دستگاههای تنفسی هم به وفور در کشتی وجود دارد.

با این حال حق‌شناس، معاون سازمان بنادر و دریانوردی  با طرح این مثال که وقتی در آپارتمان انفجار رخ می‌دهد، اکسیژن از بین می‌رود، معتقد است: هر مخزن سانچی حدود ۲۰ هزار تن کاندنسیت داشته که در ضربه اول یک یا دو مخزن منفجر شده که شعله‌های آن از ۱ تا ۲ هزار متری مشخص بود. حتی اگر بگوییم انفجار هم رخ نداده نشست گاز محموله نمی‌گذاشت کسی تا شعاع ۱ هزار متری تنفس کند. در زمان برخورد هیچ علامتی از سانچی دریافت نشد و وقتی این اتفاق نیفتاده مشخص می‌شود زمان آنقدر کوتاه بوده که هیچ کسی نتوانسته کاری انجام دهد.

ضمن اینکه محل استقرار فرماندهی کاپیتان در بالاترین نقطه کشتی بوده که از امنیت بالایی برخوردار است و کاپیتان و پرسنل داخل بریج اگر حتی انفجار مهیب باشد، در امان هستند. 

به گفته رییس شرکت ملی ایران نفت کش کشتی سانچی نو بوده و به جدید‌ترین تجهیزات مجهز شده بود و بازرسی هم انجام شده پس نمی‌توان گفت این سانحه به خاطر تجهیزات بوده‌ است. کاپیتان  بهرامی نیز با اشاره به اینکه هر دو کشتی عمر زیر ۱۵ سال داشتند گفت: هر دو کشتی شرایط بسیار خوبی داشتند.

مشخص آنکه سیستم ایمنی کشتی به روز ترین تجهیزات را داشته و این سیستم های امنیتی در مورد کشتی های نفت کش چند برابر لحاظ می شود. کوچکترین جرقه و برخورد فیزیکی بدنه توسط حس گر ها سریعا به اتاق فرماندهی اطلاع داده شده و فرماندهی باید در این مورد تصمیم گیری کند. هم چنین اینکه کسی در عرشه و اتاق فرماندهی و بریج کاپیتان نبوده بر ابهامات حادثه سانچی افزوده است.

2- کشتی دارای دو قایق نجات است که در دو طرف کشتی و در نزدیکترین فاصله به خوابگاه نصب شده اند که بدون نیاز به برق امکان به آب اندازی آنها وجود دارد. این قایقها کاملا نفوذ ناپذیرند و می توانند از وسط آتش هم عبور کنند.علاوه بر این قایقها،تعداد زیادی قایق باد شونده هم در جای جای کشتی نصب است که می توان آنها را به آب انداخت و خود را نجات داد.  دهها جلیقه نجات هم در جای جای کشتی وجود دارند که می توان پوشید و خود را به آب انداخت. 

این در حالی است که سیروس کیان‌ارثی  مدیر عامل شرکت ملی نفتکش در روز 17 دی ماه گفته بود: یکی از قایق‌های نجات نفتکش حادثه دیده سانچی از این کشتی جدا شده و این خود امیدی است مبنی بر اینکه احتمال زنده ماندن خدمه وجود دارد. او در 18 دی ماه تاکید کرده بود یکی از قایق‌های نجات ناپدید شده است. بنا بر این احتمال این که  سوار آن قایق شده باشند، وجود دارد. با این حال در روزهای آتی خبری از قایق های نجات در نفت کش سانچی منتشر نشد.

ضمن اینکه همه کشتی ها موقع خطر آژیر های متفاوتی دارند که  آخرین مرحله هشدار ترک کشتی است که همه پرسنل باید در منطقه زون صفر جمع شده و سوار قایق های نجات شده که ذخیره ی غذایی یک ماه داخل آن ها تعبیه شده تا به خشکی برسند. 

3- سیستمهای ناوبری کشتی ها و رادارهای آنها وجود هر شی فلزی ثابت یا متحرک را از فاصله حداقل ۸۰ کیلومتری تشخیص میدهند. چگونه است که هیچیک از این دو کشتی غول پیکر وجود دیگری را متوجه نشده است؟ سرعت کشتی ها به ندرت به ۳۰ کیومتر در ساعت میرسد، آیا واقعا فرصتی برای تغییر مسیر نبوده است؟

نشریه وال استریت ژورنال نیز در گزارشی نوشت: "مشخص نیست که آیا تجهیزات سیستم شناسایی خودکار در دو کشتی روشن بوده یا به درستی کار می کرده است، ساعاتی قبل از سانحه مرگبار در نزدیکی سواحل چین، نفتکش ایرانی و کشتی باری چینی «سی اف کریستال» مخابره پیام در مورد موقعیت شان به سیستم های ردیابی دریایی را متوقف کردند. یکی از مسئولان بررسی کننده دلیل برخورد این دو کشتی بزرگ گفت: ما نمی دانیم که آیا سیستم ردیابی کشتی ها خاموش شده یا از کار افتاده است. اپراتورهای نفتکش سانچی و کشتی باری چینی می گویند نمی توانند در مورد روشن بودن یا فعالیت درست سیستم شناسایی خودکار دو کشتی اظهارنظر کنند. 

سیستم شناسایی خودکار توام با رادار نصب شده روی عرشه کشتی برای ناوبری کشتی و جلوگیری از برخورد با کشتی های دیگر مورد استفاده قرار می گیرد.  این سیستم همچنین برای انجام تحقیقات در مورد سوانح ضروری است و مسئولان تحقیق می توانند از این سیستم برای مرور کردن حرکات کشتی ها استفاده کنند.

«محسن بهرامی» سخنگوی شرکت ملی نفتکش ایران که مالکیت نفتکش سانچی را برعهده دارد، گفت: این حادثه حدود ساعت بیست شنبه (15 دی ماه) به وقت محلی روی داد. آنطور که وب سایت های ردیابی کشتی نشان می دهد، آخرین سیگنال سیستم ردیابی سانچی ساعت 10 و 46 دقیقه صبح و آخرین سیگنال کشتی چینی ساعت 3 و 58 دقیقه بعدازظهر همان روز مخابره شده است. شرکت ملی نفتکش ایران حدودا سه ساعت قبل از حادثه، یک ایمیل از نفتکش سانچی دریافت کرده است.

«ایونیس اسگوراس» ناخدای کهنه کار نفتکش های یونانی گفت: برخی ناخدایان برای انجام اموری مشکوک همچون انتقال بار غیرقانونی از یک کشتی به کشتی دیگر یا در صورت از کار افتادگی کشتی و عدم تمایل آنها به متهم شدن به تاخیر از سوی صاحبان بار، سیستم ردیابی را خاموش می کنند.

همچنین به گفته ناخدایان دریایی، می توان سیگنال های سیستم شناسایی خودکار را در زمان نزدیک شدن کشتی های جنگی از کار انداخت و در آن صورت، خدمه می توانند با استفاده از سیستم های رادار نصب شده روی عرشه همچنان به دریانوردی امن ادامه دهند."

محسن بهرامی کاپیتان اسبق کشتی نفتکش نیز با اشاره به اینکه اگر یک کشتی سنگین بخواهد مسیر خود را تغییر دهند ۴ الی ۵ دقیقه زمان نیاز دارد، خاطرنشان کرد: برخورد کشتی‌ها امر عادی و روزانه نیست اما در جهان اتفاق می‌افتد. هر حادثه ویژگی‌های خاص خود را دارد، سرعت کشتی‌ها اگر چه کم است، اما توان مانور دادن آن‌ها کند است. وی با اشاره به سیستم AIS قرار نیست این سیستم به عنوان یک سیستم حیاتی و اولیه برای جلوگیری از تصادف مورد استفاده قرار بگیرد.

4- مخازن کشتی به صورت جدا از هم هستند. چگونه است که کل محموله در حال سوختن است در حالی که فقط مخازن وسط کشتی دچار حادثه شده اند؟

ضمن اینکه بر اساس نظر کارشناسان انفجار حاصل از نفت به یک باره نیست و به مرور اتفاق می افتد. با این حال نفت کش ها به گونه ای طراحی شده اند که همه ی نفت در یک مخزن ذخیره نمی شود. بلکه مخازن به شکل ردیفی در کنار هم چیده شدند تا اگر اتفاقی برای یکی از مخازن افتاد، بقیه انبارها از انفجار و حادثه در امان باشند.

حال باید منتظر ماند تا جعبه سیاه کشتی باز شود و همه اطلاعات مربوط به کشتی سانچی بازخوانی ‌شود که روند حقوقی آن از یک ماه تا بیشتر به طول می‌انجامد. ضمن اینکه کشتی تحت پرچم پاناما است، جعبه سیاه باید توسط کشور صاحب پرچم باز شود. با این حال اعتبار شرکت پانامایی نیز از سوی کارشناسان همچنان مورد سوال است.