احمد محمدتبريزي
تأسيس موزه انقلاب اسلامي و دفاع مقدس فرصت مناسبي براي معرفي و نشان دادن دستاوردهاي دوران دفاع مقدس به عامه مردم است. با اضافه شدن بخش انقلاب اسلامي، اين موزه ظرفيت‌هاي بالايي براي آشنايي مردم با مباحث مربوط به انقلاب و دفاع مقدس ايجاد كرده است. در گفت‌وگو با دكتر علي اصغر جعفري، مديرعامل موزه انقلاب اسلامي و دفاع مقدس سعي كرديم با چند و چون اين مجموعه بيشتر آشنا شويم و آن را به خوانندگان صفحه ايثار و مقاومت معرفي كنيم.

موزه‌ها در كشور ما مهجور و غريب بوده‌اند و غريبي موزه‌هاي دفاع مقدس چند برابر است. براي آشنايي، معرفي و ايجاد جذابيت جهت جذب عموم مردم به موزه انقلاب و دفاع مقدس چه برنامه‌هايي در نظر داريد؟
متأسفانه بحث بازديد از موزه‌ها در سبد فرهنگي خانوارهاي ايراني جايگاه چنداني ندارد. شايد يكي از دلايلش اين باشد كه نتوانسته‌ايم اهميت و ضرورت موزه‌ها را براي مردم تبيين كنيم و بازديد از موزه‌ها جزئي از دغدغه مردم نيست. بر اساس هرم مازلو بازديد از موزه جزو اولويت‌هاي بعدي مردم است. در اين ميان موزه‌هايي كه از ظرفيت‌ها و المان‌هاي هنري استفاده كرده‌اند توفيقات بيشتري نسبت به ساير موزه‌ها داشته‌اند. هرچند در موزه‌هاي تمدني آثار، اشيا و تابلوهاي هنري متعلق به ادوار گذشته نشان داده مي‌شود كه تا حدودي براي مردم جذابيت دارد. در موزه‌هاي معاصر معمولاً هر موزه‌اي كه بتواند از ظرفيت‌هاي هنري استفاده كند بين مردم مقبوليت بيشتري پيدا مي‌كند.
موزه‌هاي دفاع مقدس در چارچوب موزه‌هاي جنگ در دنيا تعريف مي‌شوند و ما تا يك دهه گذشته اصلاً در اين حوزه كاري نكرده بوديم. موزه انقلاب اسلامي و دفاع مقدس سال 90 به بهره‌برداري رسيد. عمر موزه نزديك به شش سال است و شش سال زمان خيلي كمي تا رسيدن به بلوغ و شناخته شدن توسط گردشگران است. با اينكه 30 سال از جنگ مي‌گذرد به دلايل متعددي مثل مسائل مالي ما دير به جرگه موزه‌ انقلاب و دفاع مقدس پيوستيم و باز به نسبت اين زمان كوتاه و عدم معرفي درست، بازديدكنندگان كمي نداشته‌ايم ولي به نسبت ظرفيت، هزينه و سرمايه‌گذاري تا رسيدن به حد مطلوب كمي و كيفي بازديدكنندگان فاصله زيادي داريم.
در زمينه معرفي موزه انقلاب اسلامي و دفاع مقدس به گردشگران خارجي چه كارهايي انجام شده است؟
اسم موزه انقلاب اسلامي و دفاع مقدس در ليست مراكز پيشنهادي به گردشگران نبود و چون تعامل خوبي برقرار نشده بود دوستان فكر مي‌كردند ضرورتي براي ورود به اين حوزه نداريم. زماني كه گردشگران خارجي مي‌آيند و بازديد مي‌كنند متعجب مي‌شوند كه چرا موزه‌اي با اين عظمت در ليست گردشگري ايران نيست. خوشبختانه دوستان موفق شدند موزه را به گردشگران آلماني پيشنهاد كنند و ما الان مي‌بينيم بيشتر گردشگران خارجي‌مان آلماني هستند. پس يكي از نقايص كارمان نبودن نام موزه در ليست مراكز گردشگري بوده است. راهنمايان موزه به زبان‌هاي انگليسي، فرانسوي و عربي مسلط هستند و از اين جهت مشكلي نداريم. عمده مشكلمان بابت اين بوده كه نتوانسته‌ايم مجموعه را به خوبي معرفي كنيم و ظرفيت‌هايش را به مردم ديگر كشورها بشناسانيم.
واكنش گردشگران خارجي‌ كه به موزه مي‌آيند چيست و آيا اين بخش از تاريخ معاصر كشورمان براي آنها جذابيت دارد؟
موزه انقلاب اسلامي و دفاع مقدس يكي از مدرن‌ترين موزه‌هاي منطقه غرب آسياست. الان با مشكل دوگانه‌اي در رابطه با موزه مواجه هستيم. در داخل كشور مردم هنوز با كارهاي ديجيتالي و فناوري زياد ارتباط برقرار نمي‌كنند و تا اسم موزه مي‌آيد توقع دارند تنديس و نماد ببينند. وقتي مي‌بينند ما در اتاق بمباران فيلم بمباران پخش مي‌كنيم شايد خيلي در گام اول جذب نشوند. شايد مردم تصور كارهاي حجمي و ميداني دارند. از آن طرف خارجي‌ها كاملاً اين شرايط را درك و ارتباط برقرار مي‌كنند. در كل خوشبختانه زحماتي كه دوستان در سال‌هاي گذشته كشيده‌اند به گونه‌اي است كه گردشگران داخلي و خارجي نگاه مثبتي به مجموعه دارند. يك ماه پيش رئيس ارتش پاكستان و تركيه به موزه آمدند و تعريف‌هاي زيادي از موزه كردند و گفتند كه حماسه و مظلوميت مردم ايران به خوبي نشان داده شده است. حتي رئيس ارتش پاكستان از ما درخواست داشت تا از تجارب مجموعه استفاده كنند. كساني هم كه انفرادي مي‌آيند خيلي استقبال مي‌كنند و در مجموع ما تا حد زيادي با شرايط فعلي موزه موفق شده‌ايم تا بتوانيم بخشي از حماسه بزرگ دفاع مقدس را در قالب‌هاي همه فهم معرفي كنيم. هر چند چيزي كه اينجا ارائه كرديم بخشي بسيار ناچيز از دفاع مقدس است و هنوز نتوانسته‌ايم بخش‌هاي زيادي را معرفي كنيم.
براي معرفي بخش انقلاب اسلامي و تأمين محتواي مناسب اين بخش چه كارهايي انجام خواهيد داد؟
از اسفند 95 با تدبير رهبر معظم انقلاب بخش انقلاب اسلامي به اين موزه اضافه شد. اين مجموعه پيش از اين با نام باغ موزه دفاع مقدس فعاليت مي‌كرد منتها از اسفند به بعد بخش انقلاب اسلامي به مجموعه اضافه شد و ما راجع به انقلاب اسلامي هنوز كاري انجام نداده‌ايم. در بخش دفاع مقدس هم كارهاي زيادي انجام شده ولي اعتقادمان اين است که  اين بخش نياز به بازنگري دارد. در حال آسيب‌شناسي و طراحي يك نقشه جامع براي موزه انقلاب اسلامي و دفاع مقدس هستيم و هر آنچه بايد در موزه ارائه شود توسط تيم‌هاي علمي، طراحي مي‌شود تا بتوانيم متناسب با زمانبندي مدنظر اهدافمان را محقق كنيم. ما قطعاً بايد بخش انقلاب اسلامي را به موزه اضافه كنيم. بخش دفاع مقدس هم نياز به بازمهندسي دارد و نقاط عطفي از تاريخ دفاع مقدس را هنوز نداريم. يا بخش‌هايي را داريم كه اهميت چنداني ندارد. بخشي هم مربوط به فضاي بيروني موزه است كه شامل 17 هكتار فضاي بيروني موزه است. تجهيزات نظامي زيادي در محوطه بيروني است و مطالعات ما نشان مي‌دهد در اين فضا بايد به سمت فضاي واقعي دفاع مقدس حركت كنيم. بين موزه دفاع مقدس ما با موزه جنگ مسكو فرق است. اينجا تجهيزات نظامي حرف اول را نمي‌زند چون اين تجهيزات در جنگ براي ما پيروزي نياورد. روحيه، رشادت، ايثار و نوآوري‌ها براي ما پيروزي به دنبال داشت. روزي كه وارد جنگ شديم سيم خاردار هم نداشتيم ولي امروز موشك‌هايي با برد بالا داريم. اين عزت و عظمت بايد جايي خودش را نشان دهد و در فضاي بيروني حتماً اصلاحات فراواني داريم كه مطالعاتش در حال انجام است. 100 نفر از گروه‌هاي مختلف را جهت مشورت دعوت كرده‌ايم تا به ما مشورت دهند. عمليات اصلاحي‌مان احتمالاً از اول سال 1397 شروع خواهد شد.  
يكي از نكات جالب توجه دفاع مقدس روحيه رزمندگان و فرهنگ ايثارگري در جبهه‌ها بوده است. جامعه در طول سال‌ها از اين مفاهيم و ارزش‌ها فاصله گرفته و نشان دادن صرف تانك و موشك بيانگر مسائل دفاع مقدس نيست. براي انتقال اين ارزش‌ها و فكرها چه فكر و برنامه‌هايي در موزه داريد؟ از چه طريقي مي‌توان اين فرهنگ و ارزش را منتقل كرد؟
ما هرچقدر بتوانيم خودمان را به آن دوران نزديك كنيم و آيينه‌اي تمام نما از آن روزها شويم به مردم نزديك‌تر خواهيم شد. در حال حاضر بسياري از پيشكسوتان دفاع مقدس هنگامي كه به موزه مي‌آيند، مي‌گويند آن حس و حال جنگ به ما منتقل نمي‌شود چون خيلي به آن فضا نزديك نيست. اگر قرار باشد موزه دفاع مقدس را كنار موزه جنگ مسكو بگذاريم حرف‌هاي زيادي براي گفتن داريم منتها جنگ ما با هيچ‌كدام از جنگ‌ها قابل قياس نيست.  تعداد فرماندهان شهيد ما زياد است و دليلش اين است که فرماندهان شخصاً جلو مي‌رفتند و تا خودشان از جايي بازديد نمي‌كردند عمليات شروع نمي‌شد. در حالي‌كه در تمام دنيا فرمانده در اتاق فرماندهي مي‌نشست و سرباز مي‌جنگيد. اين همه به شهرهاي ما مثل تهران موشك زدند ولي ما يك موشك به مناطق مسكوني عراق نزديم. در سيستم راهبردي جمهوري اسلامي آسيب به مردم وجود نداشت. از آن طرف حضور مردم را داريم. گاهي از يك خانواده چهار يا پنج نفر در جبهه حضور داشتند. حضور زنان در پشت جبهه بسيار مهم است. اگر كسي پنج تخم‌مرغ در خانه داشت چهارتايش را به جبهه مي‌داد. مردم از گلوي خودشان مي‌زدند و به جبهه مي‌دادند و اين ايثار و فداكاري و تحمل مردم مثال زدني است. زني در گيلانغرب با يك تبر چند عراقي را اسير مي‌كند . بايد نماد اين كار نصب شود و راجع به اين شيرزن توضيح داده شود. به نظر مي‌رسد بخشي از اين حماسه، دستاورد و فداكاري‌ها را به خوبي براي مردم تببين نكرده‌ايم. عمليات آزادسازي خرمشهر بسيار پيچيده و بزرگ بود و در دانشگاه‌هاي نظامي دنيا تدريس مي‌شود. بايد اين مسائل را براي جوانان تبيين كنيم و بگوييم چگونه خرمشهر آزاد شد. صدام گفته بود اگر بتوانيد خرمشهر را آزاد كنيد كليد بصره را به شما مي‌دهم، يعني تصور آزادسازي شهر وجود نداشت. ساخت پل‌هاي ويژه در دوران جنگ يكي از ويژگي‌هاي دفاع مقدس است. اختراع و ابتكارات  دفاع مقدس باورنكردني است. ما نام اين موزه را موزه جنگ نگذاشته‌ايم و كشوري نبوده‌ايم كه با كسي بجنگيم. به كشور ما تجاوز شد و مردم از خاكشان دفاع كردند. بايد اين مظلوميت و صلح‌طلبي را به ديگران برسانيم. وقتي به بازديدكنندگان خارجي گفتيم سردشت را بمباران شيميايي كرده بودند و چه تعداد كودك و زن و مرد شهيد شدند مي‌گفتند ما از چنين موضوعي خبر نداشتيم. دنيا بايد بفهمد با مردم ايران در طول جنگ چه كردند.
بخشي از ناگفته‌هاي جنگ پس از گذشت سال‌ها در حال مطرح شدن است. اين ناگفته‌ها چقدر براي موزه اهميت دارد و آيا از اين ناگفته‌ها استفاده خواهيد كرد؟
اسناد دفاع مقدس تا چند سال گذشته جزو اسناد محرمانه بود و پنج، ‌شش سالي است كه ستاد كل نيروهاي مسلح اعلام كرد اسناد از طبقه‌بندي خارج شده است. تا وقتي ما احساس خطر مي‌كرديم نبايد اسرار و تاكتيك‌هاي دفاع را مي‌گفتيم و وقتي مطمئن شديم خطري تهديد‌مان نمي‌كند اعلام شد اسناد از طبقه‌بندي خارج شده است. رهبر معظم انقلاب در اسفند 95 فرمودند دليل ندارد فقط ما پيروزي‌ها را بگوييم. اين ملاحظه وجود دارد كه معني بيان پيروزي‌ها اين است كه نمي‌خواهيم عدم‌الفتح‌ها و شكست را مطرح كنيم. بالاخره يك ملت اگر مي‌خواهد به رشد و بالندگي برسد بايد شكست‌هايش را ببيند اما بايد پيروزي‌ها را مرتب به رخ بكشد و براي خودش بازتعريف كند. اگر مي‌خواهيم اين اعتماد به نفس و غرور ملي تقويت شود بايد از اين پيروزي‌ها بگوييم. در طول جنگ شكست‌هايي داشته‌ايم ولي خروجي جنگ برايمان پيروزي‌بخش بوده است. در همه جاي دنيا هر ملتي پيروزي‌ها و نقاط شكوهمندش را براي ايجاد انسجام، اتحاد و روحيه ملي بيان مي‌كند. منتها در جاي خود بايد شكست‌ها در مراكز علمي، نظامي و دانشگاهي  هم بيان شود.  
با موزه‌هاي انقلاب اسلامي و دفاع مقدس ديگر استان‌ها و موزه‌هاي جنگ كشورهاي ديگر ارتباط داريد؟
بنياد حفظ آثار دفاع مقدس در شش سال گذشته قدم‌هاي بلندي براي مراكز فرهنگي و موزه‌هاي دفاع مقدس برداشته است. در بهمن سال 96، 10 موزه دفاع مقدس در 10 استان كشور راه‌اندازي مي‌شود. حدود 11 استان ديگر هم اين موزه‌ها را دارند. اين موزه‌ها در استان‌ها بايد بتوانند اتعكاس‌دهنده ميزان حضور و نقش‌آفريني مردم آن استان و جايي براي استفاده نخبگان، هنرمندان و پژوهشگران از امكانات‌آنجا باشند. نسل جوان از طريق اين موزه‌هاي استاني بايد بداند پدران و برادرانشان در دفاع مقدس چقدر سهم داشتند؟ مجموعه‌ ما، موزه‌اي ملي و فراكشوري است و وظيفه داريم به عنوان مجموعه‌اي ملي مباحث كلي، راهبردي و مهم دفاع مقدس و انقلاب را بيان كنيم.
كشورهاي ديگر موقعيت‌هاي مكاني كه جنگ در آن اتفاق افتاده را حفظ كرده‌اند ولي متأسفانه ما به اين موضوع اهميت نداديم. آيا در اين موزه اين خلأ به نوعي جبران خواهد شد؟
بعد از جنگ غفلتي داشتيم و كساني كه مسئوليت داشتند حواسشان پرت شد و چنين فرصت‌هايي را از دست داديم. هرچند هنوز خيلي در اين جريان عقب نيستيم. بحث راهيان نور كه بازديدكنندكان كشورهاي ديگر از اين طرح تعريف مي‌كنند نمونه‌اي از همين كار است. سالي 6ميليون نفر مناطقي را كه عمليات‌ها اتفاق افتاده مي‌بينند. خوشبختانه بعضي بخش‌ها بكر و دست‌نخورده است و تداعي‌كننده آن روزهاست. از خليج فارس و خارك تا آذربايجان غربي مناطق بكري متعلق به دفاع مقدس داريم. با اين حال مي‌توانستيم خيلي از اماكن را نگه داريم. يادم مي‌آيد يكي از آقايان نقل مي‌كرد وقتي جنگ تمام شد حضرت امام فرمود بخش‌هايي از خرمشهر را نگه داريد و در محلات ديگري شهر را بسازيد كه متأسفانه اين كار صورت نگرفت. هر چند هنوز بازسازي خرمشهر تمام نشده ولي چيزي هم از دوران دفاع مقدس باقي نمانده است و اگر فضايي باقي مي‌ماند مي‌توانست زمينه‌هايي براي جذب توريست فراهم كند.
با اين حال در بخش خرمشهر موزه توانسته‌ايم بخش‌هايي از اين شهر را نمايش بدهيم ولي به نسبت پهنه كار كم است. اين بخش خيلي مورد استقبال گردشگران داخلي و خارجي قرار گرفته است. محله‌هاي بازسازي خرمشهر را داريم و بازديدكنندگان وقتي مي‌بينند برايشان خيلي لذتبخش است. يا اتاق‌هاي سرد و گرم داريم كه جبهه سرد و گرم را به بازديدكنندگان نشان مي‌دهد. نوجوانان و جوانان خيلي از اين بخش‌ها استقبال مي‌كنند. هر چقدر در موزه به واقعيت‌هاي دوران جنگ نزديك شويم استقبال مردم بيشتر مي‌شود.
دسترسي به اسناد دفاع مقدس چالش بزرگي براي پژوهشگران ، محققان و هنرمندان است. براي دسترسي راحت به اسناد دفاع مقدس چه كارهايي صورت گرفته است؟
سازماني با عنوان سازمان اسناد دفاع مقدس وجود دارد كه زيرمجموعه حفظ آثار كار مي‌كند. الان در مركز اسناد ملي در مجموعه عباس‌آباد فضا و امكانات داده شده و كل اسناد دفاع مقدس را به آنجا منتقل كرده‌اند و در حال آماده‌سازي و ترميم اسناد هستند تا امكان در دسترس قرار گرفتن داشته باشد. كاري حرفه‌اي در حال انجام است و تا اين اسناد در سيستم مورد بهره‌برداري قرار نگيرد نمي‌‌توان ارائه خدمات كرد. قرار شده است همه اسناد ديجيتالي شود و لينكي هم ما اينجا داشته باشيم تا كساني كه به ما مراجعه مي‌كنند بتوانند از اين سامانه استفاده‌كنند. در دو هفته گذشته توانستيم توافقي بين مجموعه مركز اسناد و موزه انقلاب داشته باشيم تا اين همگرايي را محقق كنيم.
در رابطه با بحث تاريخ شفاهي چه كارهايي انجام داده‌ايد؟
تاريخ شفاهي خيلي مهم است و يكي از غفلت‌هايمان همين است كه دير به دنبال آن رفتيم. خيلي از بزرگان و پيشكسوتان دفاع مقدس پيش ما نيستند و كاش زودتر به اين فكر مي‌‌افتاديم. باز هم كار خوبي انجام شده است. در موزه انقلاب و دفاع مقدس طي سه سال گذشته نزديك به 3 هزار جلسه تاريخ شفاهي ضبط تصويري شده است و در حال پياده‌سازي است. توافقي با سازمان تاريخ و اسناد دفاع مقدس داشتيم كه به عنوان موزه كل، سطح راهبردي نيروهاي مسلح را پيگيري كنيم. از فرماندهان ارشد تا سطح قرارگاه‌هاي مناطق را موزه انجام بدهد و شوراي راهبردي برايش ايجاد شود و تمام كساني كه بايد با آنها گفت‌وگو كنيم اسامي‌شان درآمده و كنترل مي‌كنيم چه تعدادي انجام شده و چه تعدادي انجام نشده است. از آن طرف اشكالي كه در كار بوده دوستان فقط ضبط مي‌كردند و خروجي وجود نداشت. اين را هم هماهنگ مي‌كنيم تا نواقص صحبت‌هاي فرماندهان را بگيريم و بعد براي چاپ و انتشار برود. در حال ساماندهي اين هم هستيم و اميدواريم توليداتمان در نيمه دوم سال 97 بيرون بيايد.
انتشارات موزه انقلاب اسلامي و دفاع مقدس تا به حال كتاب‌هاي مطرح و پرمخاطبي توليد نكرده است. براي رونق اين بخش چه كارهايي صورت خواهد گرفت؟
بله، بخش انتشارات خيلي تأثيرگذار نبوده است. شوراي تخصصي نشر ايجادكرده‌ايم و اولين جلسه‌مان هفته آينده با حضور 10 نفر از صاحب‌نظران اين حوزه برگزار مي‌شود تا سياست‌ها و شكل كار مشخص شود. بايد براي نخبگان، مؤلفان و اصحاب قلم ظرفيت و فرصت ايجاد كنيم تا آثار خوبي در زمينه دفاع مقدس توليد شود.