محمد صادقي
در روزي كه تهران لرزيد، در رسانه‌هاي مختلف از مردم خواسته شده بود براي اطلاع از آخرين وضعيت امداد‌رساني در مواقع بحراني چون زلزله، از راديوی همراه استفاده كنند. اين توصيه‌اي قديمي اما كاربردي امروزه چقدر با شرايط روز همخواني دارد؟ آيا در شرايطي كه استفاده از گوشي‌هاي تلفن همراه هوشمند، فراگير شده، انتخاب بهتري از يك راديو براي دريافت اطلاعات نيست؟ اين سؤال بهانه‌اي شد تا به تغييرات تكنولوژيك در عرصه رسانه نگاهي بيندازيم.
دو تن از اساتيد ارتباطات در گفت و گو با «جوان» درباره آنچه هنوز ما در فناوري رسانه به آن محتاجيم، توضيحاتي داده‌اند.
دكتر داوود زارعيان دكتراي ارتباطات و مدرس دانشگاه در گفت و گو با«جوان» مي‌گويد: به نظر مي‌رسد در 15 سال اخير يعني از سال 2003 ميلادي، بعد از اجلاس سران درباره جامعه اطلاعاتي كه در ژنو برگزار شد، روند كاربرد فناوري‌هاي نوين ارتباطي در عرصه‌هاي مختلف توسعه يافت. اين توسعه در بخش اطلاع‌رساني نسبت به ساير بخش‌ها گسترده‌تر بود. به عنوان مثال توسعه شبكه‌هاي اجتماعي، توسعه رسانه‌هاي اجتماعي، توسعه تلويزيون‌هاي تعاملي و توسعه روزنامه نگاري الكترونيك. همه اين موارد بخش هايي است كه عرصه اطلاع‌رساني را تحت‌تأثير قرار داده است. اگر كشوري بخواهد با روش‌هاي سنتي قبلي مسير توسعه اطلاع‌رساني و روند اطلاع‌رساني را ادامه دهد، به نظر مي‌آيد موفق نخواهد بود. امروزه همه اين ابزارها در اختيار مردم قرار گرفته است. صدا و سيما بايد تحركي بيشتر خصوصاً در حوزه فناوري و كاربرد فناوري نوين نشان دهد. در برخي از حوزه‌ها عقب‌ماندگي وجود دارد كه بايد جبران شود. به عنوان مثال موضوع اي پي تي وي از سال 1384 در ايران شروع شده و هنوز به مرحله عملياتي‌شدن نرسيده است.
بيش از 11 سال است اين بحث مطرح شده يا بحث تلويزيون تعاملي حدود 10 سال است از صدا و سيما مطرح مي‌شود، اما هنوز عملياتي نشده است. وي مي‌افزايد: هيچ‌وقت دانش‌ها و فناوري در عرصه رسانه در ايران جدي گرفته نشده است. اميدواريم با برگزاري اجلاس‌هايي با رويكرد علمي دست اندركاران و مديران رسانه در حوزه اطلاع‌رساني بيشتر آَشنا شوند. به نظر مي‌رسد داستان توجه مردم به رسانه‌هاي قديمي به ويژه راديو و تلويزيون در حال تغيير است، يعني مردم علاقه دارند برنامه‌هاي تلويزيون را تماشا كنند، اما برنامه‌اي را تماشا كنند كه از فناوري‌هاي تعاملي و دوسويه بيشتر استفاده مي‌كند يا برنامه‌اي برايشان جذابيت دارد كه با شبكه‌هاي اجتماعي و رسانه‌هاي اجتماعي پيوند دارد.
دكتر زارعيان مي‌گويد: به نظر مي‌آيد فناوري رسانه يك جبر تكنولوژيكي است كه خودش را به ما تحميل خواهد كرد، بنابراين ما بايد با برنامه‌ريزي پيش رويم و حركت كنيم تا دچار مشكلات فرهنگي نشويم. وي در پايان خاطر نشان مي‌كند: در آينده فناوري رسانه فراگير خواهد شد و آخرين فناوري‌ها به جامعه وارد مي‌شود و مردم هم از آن فناوري‌ها استفاده خواهند كرد، فقط بايد از نحوه مديريت آن مطلع و آگاه باشيم. قطعاً اگر بخواهيم در مديريت فناوري رسانه موفق باشيم بايد دانش اين كار را نزد مسئولان و مردم افزايش دهيم به ويژه بايد به سواد رسانه در اين حوزه توجه شود تا بتوانيم موفق شويم.
دكتر احسان پوري، دكتراي مديريت رسانه و مدرس دانشگاه نیز به «جوان» مي‌گويد: امروزه در بحث رسانه موضوع همگرايي رسانه‌اي مطرح است. تمام رسانه‌هاي سنتي و برودكست، راديو و تلويزيون و روزنامه‌ها براي اينكه در فضاي رقابتي و جذب مخاطب باقي بمانند، چاره‌اي جز استفاده از تكنولوژي ندارند. بر اين اساس بحث همگرايي ايجاد مي‌شود، يعني رسانه برودكست مثل راديو و تلويزيون بايد با تكنولوژي همراه شود و از اين تكنولوژي در قالب‌هاي مختلف استفاده كنند. به عنوان مثال رسانه‌هاي بزرگ بين‌المللي براي توليد محتوا نه تنها از تلويزيون بلكه وب سايت، كانال ارتباطي، شبكه ارتباطي موبايل و سايت اجتماعي و ساير ابزارهاي ارتباطي كه تكنولوژي در اختيار آنها گذاشته است، استفاده مي‌كنند و به توليد محتوا مي‌پردازند، از طرفي توليد محتوا، مالتي‌مديا و چند رسانه‌اي محسوب مي‌شود و نياز است از ابزارهاي مختلف استفاده شود.
دكتر احسان پوري با اشاره به آينده فناوري رسانه مي‌گويد: فناوري رسانه روز به روز دارد به سمت جلو حركت مي‌كند و لحظه به لحظه با سرعت بسيار زياد پيش مي‌رود. اصولاً ورود هر فناوري چند فايده براي هر مجموعه دارد. به صورت آكادميك مي‌گويد زماني كه فناوري اطلاعات وارد هر مجموعه‌اي مي‌شود چه سازمان رسانه‌اي، سازمان صنعتي و خدماتي و ... چهار ويژگي را به همراه خود دارد. اولين ويژگي آن بحث سرعت است. قطعاً سرعت اطلاع‌رساني افزايش پيدا مي‌كند كه در حال حاضر نمونه‌هاي واضح آن ديده مي‌شود. دومين ويژگي قابليت اطمينان و اعتبار است. زماني كه منابع مختلف خبري و رسانه‌اي در دست باشد، قابليت اطمينان و اعتبار بيشتر مي‌شود. سومين ويژگي ثبات و اطمينان در بحث خبر است. ويژگي چهارم بحث تعاملي بودن است و امروزه به مدد تكنولوژي‌ها فضاي تعاملي ارتباطي ايجاد شده است و مخاطبان و گيرندگان خودشان هم مي‌توانند توليد‌كننده خبر و هم اهل يك رسانه باشند. اين موارد با تكنولوژي به عرصه رسانه ورود پيدا كردند، هر چقدر رسانه‌هاي بزرگ مانند صدا و سيما و راديو بتوانند در جهت همگرايي استفاده كنند، از فضا سود بيشتري خواهند برد.
وي در پايان خاطر نشان مي‌كند: فناوري به عنوان يك ابزار شناخته مي‌شود. اين ابزار هم فرصت و هم تهديد است. بنابراين بايد به نحوي برنامه‌ريزي شود تا بتوان از اين فناوري در جهت پيشبرد اهداف استفاده كرد. فناوري به خواست خود و به تنهايي قادر به انجام كار محتوايي نيست چراكه يك ابزار است، مهم اين است فناوري با چه اهدافي در اختيار چه افرادي باشد. نكته مهم اين است كه آيا اهداف ما مبتني بر توانايي‌ها و فرصت‌هايي است كه تكنولوژي ايجاد مي‌كند يا خير؟ در واقع در حوزه رسانه نقطه ضعف داريم و آن اين است كه محتواي توليد شده مناسب ارتباط شفاهي است يا مناسب ارتباط تصويري و تلويزيون است.
با اين توضيحات جا دارد در توصيه‌هاي ايمني درباره آمادگي براي مقابله با بلاياي طبيعي بازنگري شود و در اينكه چه وسايلي بايد در دسترس باشد، مي‌توان تصميم بهتري اتخاذ كرد! آيا هنوز يك راديوی ساده بهترين گزينه است؟!