سمیرا حسینی: آلوده‌ترين پاييز پايتخت در چهار سال اخير به ايستگاه پاياني رسيد. پاييزي که بي‌باد‌وباراني و آلودگي‌اش نفس‌كشيدن را براي پايتخت‌نشينان سخت و آنها را خانه‌نشين كرده بود. روزهاي آخر اين فصل، ديو سياه آلودگي چنان تنوره کشيد که به گفته سخنگوي اورژانس کشور، آمار سکته‌هاي قلبي در تهران به نسبت قبل دو برابر شد. از بيمارستان‌هاي و اورژانس‌هاي شهر هم خبر مي‌رسد مراجعه مردم به‌تنگ‌آمده از آلودگي بيشتر شده است. نگاهي به آمارهاي سازمان بهشت‌زهرا و شرکت کنترل کيفيت هواي تهران، نشان مي‌دهد ماه‌هاي آذر و دي، هم آلوده‌ترين ماه‌هاي سال هستند و هم ازقضا پرمرگ‌و‌ميرترين‌ها؛ البته يافتن ارتباطي مستقيم ميان اين دو، چندان آسان نيست. روز گذشته شاخص کيفيت هواي پايتخت به 168 رسيد؛ اين عدد يعني ثبت آلوده‌ترين روز سال 96 تا امروز. براي اين گزارش، صبح روز چهارشنبه هم سري به بهشت‌زهرا زديم و هم سراغي از چند بيمارستان در تهران گرفتيم. 
اول آبان گذشته بود که سرپرست گروه سلامت هواي وزارت بهداشت اعلام کرد آمار سال 2016 سازمان بهداشت جهاني از مرگ سالانه 33هزارو 500 نفر ايراني بر اثر آلودگي هوا در کلان‌شهرها خبر مي‌دهد. هرچند چندي پيش مجيد فراهاني، عضو شوراي شهر تهران، گفت: «امروز در تهراني زندگي مي‌کنيم که هفته‌اي ۵۰۰ نفر به خاطر آلودگي هوا کشته مي‌شوند»؛ اما به صورت دقيق معلوم نيست آلودگي شديد روزهاي گذشته چند نفر را به کام مرگ کشانده است؛ اما هر چه هست، ارتباط مستقيم آلودگي و سفر آخرت اثبات شده است. 
از چند روز پيش که شدت آلودگي بيشتر شد، مسئولان از مردم خواستند از ترددهاي غيرضروري پرهيز كنند و گروه‌هاي اورژانس هم در ميادين اصلي شهر مستقر شدند. آلودگي قصه‌اي تكراري است كه گويي قرار نيست به اين زودي‌ها راه‌حلي براي آن پيدا شود و مسئولان هر سال نسخه‌اي تكراري براي آن مي‌پيچيند؛ آن‌هم بيرون‌نيامدن مردم از خانه و استفاده از وسایل نقليه عمومي. در روزهايي که آلودگي هوا آسمان چندين شهر کشورمان از تبريز و اروميه تا اصفهان و تهران را تيره‌و‌تار کرده، رئيس سازمان حفاظت محيط زيست از انتخاب گزينه «بد» براي پرهيز از گزينه «بدتر» سخن مي‌گويد و دست آخر آرزومند است «باد» بوزد.
سخنگوي شركت كنترل كيفيت هواي تهران روز گذشته را آلوده‌ترين روز سال اعلام كرد. ليلا نظري در‌اين‌باره گفت: «پايداري و سکون هواي تهران در هفته اخير باعث شده همه آلودگي ای که از اگزوز وسايل نقليه در روزهاي اخير توليد شده، در آسمان تهران انباشته شود و اين آلودگي که از پنجشنبه (دوم آذر) تا امروز ادامه داشته، در هفت روز متوالي ۱۴ هزار تن گازها و ذرات آلاينده را در هواي پايتخت حبس کرده است». 
مراجعه به بيمارستان
هرچه به اورژانس بيمارستان رجايي نزديك مي‌شويم، تعداد كساني كه به صورتشان ماسك دارند، بيشتر مي‌شود. داخل اورژانس پر از بيمار است. از كودك تا سالمند. يكي از كمك‌پرستاران بيمارستان به «شرق» مي‌گويد: اينجا هميشه مريض دارد؛ اما چند روزي است كه تعداد بيماراني كه به اينجا مراجعه مي‌كنند، بيشتر شده». كمي آن‌طرف‌تر دختر جواني روي صندلي نشسته است. او كه همراه يكي از بيماران اينجاست، مي‌گويد: «پزشك مدت‌هاست به پدرم مي‌گويد انتقالي بگيرد و از تهران با اين همه آلودگي برود؛ اما مگر مي‌شود همين‌طور گذاشت و رفت. وقتي آلودگي هوا شدت پيدا مي‌كند، پدرم كمتر از خانه بيرون مي‌رود؛ اما نمي‌شود همه‌اش خانه بود. آدم كار و زندگي دارد؛ اگر در خانه بنشينيم پس چطور كارمان را نجام دهيم و به مشكلات زندگي‌مان برسيم».
زن ميان‌سالي يك صندلي آن‌طرف‌تر نشسته و با تسبيحي كه در دست دارد، در حال دعاكردن است. او به «شرق» مي‌گويد: «چند روز پيش يكي از رگ‌هاي اصلي قلب شوهرم بسته شد. به همين خاطر از كرج به اينجا آمديم. اگر مجبور نباشم از خانه خارج نمي‌شوم؛ به خاطر اينكه هوا خيلي آلوده است. من و همسرم هميشه وقتي هوا آلوده مي‌شد به شهر ديگري سفر مي‌كرديم؛ اما اين‌بار قبل از اينكه بخواهيم سفر كنيم، حالش بد شد و به بيمارستان آمديم». مردي که جلوي ما نشسته است، با شنيدن صحبت‌هاي ما سرش را به عقب برمي‌گرداند و مي‌گويد: «خانم همه كه امكان اين را ندارند كه وقتي هوا آلوده شد به شهر‌هايي كه هوايش سالم است، سفر كنند. مسافرت هزينه دارد؛ تازه اگر بتواني چند روزي بدون نگراني مرخصي بگيري».
در اين روزها فقط بيمارستان‌هاي تهران شلوغ نيست؛ روز گذشته فرماندار شهرستان ري گفت: تاکنون صد نفر به علت نفس‌تنگي به بيمارستان‌ شهرري مراجعه کرده‌اند. بر اساس اظهارات معاون نظارت و پايش حفاظت محيط زيست استان تهران، دو روز گذشته شهرري آلوده‌ترين بخش استان تهران بود و شاخص آن به ۱۸۴رسيد. هدايت‌الله جمالي‌پور، فرماندار شهرستان ري، گفت: تاکنون صد نفر به علت نفس‌تنگي به بيمارستان فيروزآبادي در شهرري مراجعه کرده‌اند و همه به صورت سرپايي درمان شده‌اند؛ اما تاکنون گزارشي مبني بر فوت شهروندان ري‌ به علت آلودگي هوا داده نشده است. جمالي‌پور علت آلودگي شهرستان ري را موقعيت جغرافيايي آن دانست و تصريح کرد: به علت آنکه از نظر جغرافيايي اين بخش استان در پايين‌ترين نقطه قرار دارد، آلودگي به علت سنگيني در مکان‌هاي گود جمع مي‌شود.
او در پاسخ به اين پرسش که چرا با توجه به شرايط خاص شهرستان ري، ادارات و دانشگاه‌ها تعطيل نمي‌شود، گفت: ما نمي‌توانيم شرايط جغرافيايي را تغيير دهيم. درجه آلايندگي بايد کاهش يابد و اين در گرو تغيير در استفاده از خودرو است. اين معضل دائمي بوده و به‌خصوص در مرکز شهر هميشه وجود داشته و ناشي از آلاينده‌های هواي شهر تهران است. با تعطيل‌کردن ادارات مشکل حل نمي‌شود و بايد فکر اساسي در موضوع آلايندگي صورت بگيرد و برنامه‌اي جامع در اين زمينه تهيه شود.
فرماندار شهرستان ري با تأکيد بر اينکه استاندار تهران به شدت به دنبال تهيه يک برنامه جدي براي کاهش و کنترل آلودگي هواست، افزود: مشکل ما اين است که مسائل آلايندگي تهران، ري و شميرانات به يکديگر وابسته است و وقتي شهر تهران آلوده مي‌شود، آلودگي به جنوب و شهر ري منتقل مي‌شود، شرايط بايد ابتدا در تهران اصلاح شود، چراکه خودِ ري آلايندگي ندارد، ترافيک نداشته و کارخانه آنچناني هم در اين منطقه وجود ندارد، ما از تهران آسيب مي‌پذيريم و اين آلايندگي ناشي از رفتارهاي ترافيکي شهر تهران است.
مرگ بيماران قلبي
خط پايان قربانيان آلودگي اينجاست؛ بهشت‌زهرا. خيل عظيمي از سياه‌‌پوشان جلوي غسالخانه جمع شده‌اند. صداي گريه زنان و مردان عزادار در هم گره خورده و هر چند دقيقه يك بار با خروج جنازه‌اي از غسالخانه جيغ و فرياد تعدادي از افراد آنجا بالا مي‌رود و بعد از چند دقيقه لااله‌الاالله‌كنان به راه مي‌افتند. چند متر‌ آن‌سوتر چند زن با صداي بلند در حال گريه‌كردن هستند و زنان ديگر دور آنها جمع شده‌‌اند و گريه مي‌كنند. يكي از زنان كه چادر سياه به سر دارد و اشك صورتش را تر كرده، مي‌گويد پدرشان كه 55 سالش بود، فوت كرده است. «آدم سالمي بود اما يهويي فوت كرد. چند سال پيش قلبش را عمل كرده بود اما حالش خوب شده بود، داشت زندگي مي‌كرد اما بدون دليل وقتي از بيرون برگشت حالش بد شد و مُرد». وقتي مي‌پرسم علت فوت مشخص شده يا نه، مي‌گويد «نمي‌دانم شايد قلبش گرفته باشد در اين آلودگي‌ هوا اما هنوز پزشكي قانوني علت دقيق فوت را به ما نگفته است».
چند متر آن‌ طرف‌تر خانواده‌ ديگري عزيزشان را از دست داده‌اند. مردي 70ساله كه سابقه بيماري قلبي داشت اما هيچ يك از افراد خانواده‌ انتظار مرگش را نداشتند. به نظر آنها پدرشان وضعيت جسماني خوب و كنترل‌شده‌اي داشت. نزديكانش از بس گريه كرده بودند صدايشان به سختي از ته گلو بيرون مي‌آمد. زن ميان‌سالي كه از بستگان‌شان بود، مي‌گويد «حالش خوب بود اما در اين چند روز بدون هيچ دليلي حالش بد شد و او را به بيمارستان رجايي منتقل كردند اما پزشكان هم نتوانستند كاري برايش انجام دهند و مُرد». 
شدت آلودگي که اوج مي‌گيرد، يکي از اصلي‌ترين گروه‌هایي که مخاطب پيام‌هاي ايمني قرار مي‌گيرد، بيماران با مشکلات قلبي و عروقي هستند. در همين رابطه دکتر مسعود قادي‌پاشا مديرکل پزشکي قانون تهران روز گذشته در اظهارنظري گفت «موردي که صرفا مرگش به دليل آلودگي هوا بوده و تحت اين عنوان به پزشکي قانوني ارجاع شده باشد، نداريم اما ممکن است فردي در بيمارستان فوت شده و داراي بيماري‌هاي مزمن قلبي و ريوي باشد که آلودگي هوا آن را تشديد کند که پزشکان ما در بيمارستان براي اين فرد جواز دفن صادر مي‌کنند اما دليل مرگش صرفا آلودگي هوا نيست. البته مرگ به علت آلودگي هوا را در بسياري از اوقات با کالبدگشايي نيز نمي‌شود انجام داد اما ممکن است فرد به بيماري‌هايي مبتلا باشد که آلودگي هوا آن را تشديد کند، مانند بيماري‌هاي قلبي و ريوي که در اين صورت نيز فوت ناشي از آن بيماري خواهد بود نه عامل تشديد‌کننده».