به گزارش خبرگزاری بینالمللی قرآن(ایکنا) از خراسانجنوبی، انسان در هر زمانی به زندگی در اجتماع نیاز دارد چرا که اجتماع، مشکلاتش را رفع و شادی را برای او به ارمغان میآورد.
یلدا آخرین شب پاییز و آغاز فصل سرما و زمستان است، ایرانیان از دیرباز این شب را که طولانیترین شب سال است با یکدیگر به شادی گذرانده و این شب را نوید شادی میدانستهاند.
هرچند که زندگی ماشینی و گرفتاریهای روزمره، موجب ایجاد فاصله میان مردم ایران با سنتها و آیینهای گذشته شده است، اما هنوز هم جلوهها و نمادهای از سنتهای ویژهای از ایران باستان در ایامی مانند شب یلدا و نوروز به چشم میخورد.
در این آخرین شب فصل خزان، نباید از نظر دور داشت که اسراف و تجملگرایی نه تنها به شادی این شب کمکی نمیکند؛ بلکه باعث ایجاد فاصله بیشتر آدمها از یکدیگر میشود.
مردم خراسانجنوبی نیز این شب را همانند مردم دیگر استانها در جای جای این سرزمین کهن، به شادی و با هم بودن میگذرانند. کفزنی، بازیهای دستهجمعی، شاهنامهخوانی و هدیه به خانه عروس بردن، از رسومی است که مردم این استان از دیرباز در شب یلدا انجام میداند و هنوز هم این سنتها باقی مانده است.
تبلور مفهوم همدلی در بازیهای دستهجمعی شب یلدا
محمد حسن قلندری، محقق و نویسنده خراسانجنوبی نیز در گفتوگو با ایکنا گفت: شب چلَه در آداب و رسوم مردم خراسانجنوبی جنبه دیگری نیز دارد که این کار را در اصطلاح «شب چلَگی» میگویند.
وی افزود: مراسمی که هنوز هم با شور خاصی برگزار میشود، این مراسم مخصوص پسرانی است که با دختری نامزد کردهاند و دختر هنوز در خانه پدرش است.
این محقق و نویسنده خراسانجنوبی بیان کرد: در این مراسم، خانواده داماد هدایای مرسومی را از جمله کفش و لباس زمستانی، میوه و شیرینی به شکلهای زیبا بستهبندی میکنند و به همراه بزرگان فامیل برای عروس میبرند، به علاوه اینکه هر خانواده به تناسب بضاعت خود ممکن است یک النگو یا انگشتر طلا نیز برای عروس خود در شب چله ببرند.
قلندری اظهار کرد: بازیهای دسته جمعی همچون گل یا پوچ، طرح معما و چیستان و بازگویی قصه و داستانهای قدیمی توسط سالخوردگان و بزرگان فامیل و گرفتن فال حافظ از دیگر مراسم شب یلدا در بیرجند و سایر شهرستانهای خراسانجنوبی است.
وی ادامه داد: در برخی از مناطق خراسانجنوبی شب یلدا شکوه خاصی داشته و همواره در تمام خانوادههای مورد احترام بوده است.
این محقق و نویسنده خراسانجنوبی بیان کرد: مردم هنگام برداشت محصولاتی نظیر انار، انگور، خربزه و هندوانه مقداری از این میوهها را برای مصرف در شب یلدا در مکانهای سرد و در خانههای قدیمی و گنبدی نگهداری کرده تا در شب یلدا در کنار خانواده و اقوام از این میوهها تناول کنند.
قلندری خاطرنشان کرد: در پایان شب به رسم دیرینه خانوادههای ایرانی، میهمانان با آجیل، میوه و شیرینی پذیرایی میشوند، در گذشته برای پذیرایی از برگه زردآلو، هلو، چغندر، تخمه خربزه، هندوانه و شاهدانه به جای آجیل، میوه و شیرینی امروز استفاده میشد.
وی با بیان اینکه مردم عقیده دارند با خوردن هندوانه شب یلدا در طول سال احساس تشنگی نخواهند کرد، تصریح کرد: امروزه مشکلات کاری، روحی، روانی، اقتصادی، چشم و همچشمیها یلدا را کم رنگ کرده است.
این محقق و نویسنده خراسانجنوبی بیان کرد: در گذشته بسیاری از معذوریتهای امروزی را نداشتند و به داشتههای خود قانع بودند و برپایی این گونه مراسم، سرمایهای نمیخواست.
قلندری یادآور شد: امروزه چشم وهمچشمیها، رقابتهای غلط و گرانی به مراسم یلدا لطمه زده است و باید سعی کنیم این موارد را در صله رحم دخالت ندهیم.
نگاهی به گاه شمار شب یلدا
فریبا کاهنی، کارشناس مردم شناسی ادارهکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسانجنوبی نیز در گفتوگو با ایکنا اظهار کرد: شب آغاز فصل زمستان که به شب یلدا یا چله معروف است، در نزد مردم خراسانجنوبی همانند سایر ایرانیان گرامی داشته میشود.
وی افزود: براساس گاه شماری بومی و قدیمی چله بزرگ زمستان از فردای این شب یعنی از اول دی ماه شروع شده و تا 40 روز (دهم بهمنماه) ادامه دارد که به این چله « چله کلو یا چله بزرگ » گفته میشود.
کارشناس مردم شناسی ادارهکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسانجنوبی ادامه داد: «چله خرد یا چله کوچک» از 11 بهمنماه آغاز شده و در پایان این ماه به پایان میرسد.
کاهنی با بیان اینکه همانند چلههای زمستان، سابق در تابستان و ماههای تیر و مرداد نیز چلههای تابستان قرار داشتهاند، تصریح کرد: این گاه شماری براساس طبیعت و آب و هوای ایران تنظیم شده و مورد توجه کشاورزان و دامداران است.
تاریخچه شب چله
وی اظهار کرد: در قدیم، اهالی خراسانجنوبی نیز مانند بقیه مردم به این گاه شماری اهمیت فراوانی داده و تابستان و زمستان واقعی را همین دوچله میدانستند، ماه اسفند را جزء زمستان به حساب نیاورده و آن را «ماه نوروز» میخوانند.
کارشناس مردم شناسی ادارهکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسانجنوبی ادامه داد: شب چله چون بلندترین و طولانیترین شب سال است، از بین شبهای دیگر سال متمایز و خاص بوده؛ به این علت که از فردای این روز، روزها بلندتر شده و شبها کوتاهتر میشود و همچنین به تدریج تاریکی کاهش و روشنایی و نور افزایش مییابد.
کاهنی با بیان اینکه از روزگاران بسیار دور مردم خراسانجنوبی همچون سایر هموطنان این شب را گرامی داشته و به جشن و سرور میپردازند، افزود: فامیل و خویشاوندان در این شب به خانه بزرگترها رفته و صاحب خانه از آنان با انواع شیرینی، آجیل و میوه پذیرایی میکند.
وی ادامه داد: میوه شب چله بیشتر هندوانه و انار است و آجیلهای مخصوص شب چله نیز بیشتر میوههای خشک شده و محصولات باغی است و مردم براین عقیدهاند که اگر در شب چله زمستان هندوانه بخورند، از گرمای چله تابستان در امان خواهند بود.
کارشناس مردم شناسی ادارهکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسانجنوبی بیان کرد: شاهنامه خوانی، حافظ خوانی و برگزاری مراسم و آیین کفزنی از دیگر مراسم شب چله خراسانجنوبی است و مردم از روزگاران قديم اين شب را گرامي داشته و جشن ميگيرند و اقوام و خويشان دور یکدیگر در خانه بزرگتر فاميل جمع شده و به شادي ميپردازند.
کاهنی با بیان اینکه بعضي نيز خود را با دايره زدن و خواندن چهار بيتي مشغول ميكنند، تصریح کرد: از جمله برنامههاي محلي خاصي كه در اين شب برگزار ميشود كف زني است.
وی ادامه داد: هر چند در شبهاي ديگر زمستان نیز برخي از مردم براي تفريح و سرگرمي كف ميزنند اما كف زني در شب چله مهمتر از ساير زمانهاي ديگراست.
کارشناس مردم شناسی ادارهکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسانجنوبی اظهار کرد: در حال حاضر در برخي از نقاط استان به مناسبت شب چله براي تازه عروسها، شب چلهاي كه شامل مجموعهاي از هدايا براي عروس و در كنار آن انواع ميوهها و آجيل و تنقلات است؛ ميبرند.
کاهنی بیان کرد: آیین و مراسم شب چله به شماره 807 در تاریخ چهارم بهمنماه 91 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.
پرهیز از اسراف در بزرگترین شب سال
حجتالاسلام سیدحسن سیدی، مسئول نهاد نمایندگی ولی فقیه در دانشگاه علوم پزشکی بیرجند نیز در گفتوگو با ایکنا گفت: از جمله سنتهای باستانی و قابل قبول فرهنگ ایرانیان، شب یلدا است که بهانهای برای بیشتر دور هم بودن است.
وی با بیان اینکه مردم در این شب از احوال یکدیگر باخبر شده و صله رحم را به جای میآورند، افزود: این مراسم از قدیم در فرهنگ ایانی حاکم بوده است و در زمان حال که برخی مشغلهها باعث کم توجهی به دید و بازدیدها و صله ارحام شده است؛ اهمیت این شب نمایانتر است.
مسئول نهاد نمایندگی ولی فقیه در دانشگاه علوم پزشکی بیرجند بیان کرد: این صله رحم فرصتی است تا دیدارها تازه شود و با نشستن در کنار بزرگترها از آنان عبرت بگیریم.
سیدی با بیان اینکه در این مراسم چند نکته حائز اهمیت است که باید به آن توجه کنیم، تصریح کرد: باید سعی کنیم به بهانه گرامیداشت این شب بزرگ، با اعمال خود دچار گناه نشویم.
وی با بیان اینکه باید در مراسم شب یلدا از اسراف کردن بپرهیزیم و این مسئله را جدی بگیریم، یادآور شد: آنچه مشهود است این است که گاهی در این مراسم در خورد و خوراک اسراف میشود که این امر گناهی بسیار بزرگ است و همگان باید به آن توجه کنیم.
شب یلدا فرصتی مغتنم برای باهم بودن و از بین بردن کدورتها است. چه خوب است با همدلی این شب را به صبح زمستانی که نوید بخش فصلی نو در آفرینش است، پیوند دهیم.
گزارش از زهرا حمیدی