به گزارش جام‌جم، این روزها بحث آلودگی هوا در بیشتر نقاط کشوردر صدر اخبار سایت‌ها و رسانه‌هاست؛ از شمال غرب و غرب کشور گرفته تا جنوب و شرق و استان‌های میانی و مرکزی. البته صدای این اخبار پیش از آن‌که از سایت‌ها و رسانه‌ها به گوش برسد، از لابه‌لای سرفه‌های بی‌امانی شنیده می‌شود که سینه‌های پردود، آنها را به بیرون پرتاب می‌کند. برای همین است که مسئولان استان‌های مختلف اعلامیه پشت اعلامیه می‌دهند که اگر ضرورتی نیست از خانه‌های خود بیرون نیایید. مسئولان هرکاری از دستشان برآمده انجام داده‌اند؛ مثل تعطیلی مدارس و اجرای طرح‌های زوج و فرد خودروها در شهرهای تبریز و ارومیه و تهران، اما باز هم از آسمان کشور دود می‌بارد و چشم‌ها سرخ می‌شود و سینه‌ها می‌سوزد.
این روزهای پاییزی زشت و نفسگیر، تجربه مشترکی است که بخش اعظمی از مردم ایران در استان‌های مختلف آذربایجان شرقی و غربی، تهران، البرز، مرکزی و اصفهان و خراسان رضوی آن را پشت سر می‌گذارند؛ برخی از اوایل هفته جاری و برخی دیگر از هفته گذشته. البته فعلا هم گریزی از این روزهای گرفته و پردود نیست و آن‌طور که سازمان هواشناسی کشور پیش‌بینی کرده است، روزهای آلوده تداوم دارد و آلاینده‌ها تا پایان هفته مهمان کشورمان خواهند بود.
تبریز سیاه‌تر از همه‌جا
تبریز؛ یعنی شهر برف و باران، شهر سرما در زمستان و هوای معتدل در بهار و تابستان. این تصویر زیبا که از هزاران سال پیش تا همین چند سال اخیر معرف تبریز بود، اما دیگر درخصوص این شهر صدق نمی‌کند. تبریز که از سمت شمال و شمال شرق و شرق و جنوب به بن بست کوهستان می‌رسد و فقط از سمت غرب راهی به زمین‌های هموار دارد و عنوان صنعتی‌ترین مرکز غرب و شمال غرب کشور را به خود اختصاص داده، با جمیعت 5/1 میلیون نفری اش چند سالی است در میان دود بی امان کارخانجات و صنایع متعدد و خودروهای پردود بی‌شمار به اسارت درآمده و هر سال حالش بدتر و نفسش تنگ‌تر می‌شود؛ آنقدر که امسال و برای اولین بار طی روزهای گذشته عنوان آلوده‌ترین شهر کشور را به خود اختصاص داد؛ تصاویر ثبت شده از آسمان این شهر هم گویای حال وخیم آن است. این حال خراب، مدارس تبریز را برای چند روز متوالی به تعطیلی کشاند و بهانه‌ای شد برای اجرای طرح زوج و فرد در این شهر. گرچه رحیم شهرتی‌فر، معاون سیاسی امنیتی استاندار آذربایجان شرقی در گفت‌وگو با جام‌جم یادآور شد که در اجرای این طرح هیچ اجبار و جریمه‌ای برای شهروندان درکار نیست و مردم اگر سلامت خود را می‌خواهند، بهتر است طرح زوج و فرد را رعایت کرده و خودروهای خود را کمتر به خیابان‌ها بیاورند.
اما زهرا ساعی، نماینده مردم تبریز در مجلس معتقد است که این طرح‌های موقت دردی از آلودگی هوای تبریز دوا نمی‌کند و به همین دلیل وی همراه سایر نمایندگان آذربایجان شرقی نامه‌ای را خطاب به رئیس‌جمهور و وزیر کشور نوشته و درخواست کرده‌اند چاره‌ای اساسی برای وضعیت نگران‌کننده هوای این شهر اندیشیده شود.
ساعی به جام‌جم می‌گوید: هوای تبریز همیشه به این آلودگی نبوده و در روزگاری نه‌چندان دور بهترین آب و هوا در تابستان و زمستان را داشته، اما چند سالی است که دود صدها هزار خودرو در سطح شهر و صدها کارخانه اطراف تبریز، امان این شهر را بریده است و تنها راه چاره، کاستن از تردد خودروهای شخصی از طریق گسترش حمل‌و‌نقل عمومی و همچنین فرهنگسازی میان مردم است تا دست‌کم خودشان هم تلاشی کرده و در روزهای ناسالم، تردد با وسایل نقلیه عمومی را جایگزین وسایل شخصی کنند، گرچه این هم خود نیازمند توسعه حمل‌و‌نقل عمومی (چون اتوبوس، مترو و قطار برقی) است.
ارومیه نفس نمی‌کشد
ارومیه هم به لحاظ جغرافیایی وضعی شبیه تبریز دارد؛ یعنی محصور شده از چند جهت میان ارتفاعات و از یک سمت به دریاچه ارومیه.
این شهر هم که مدت‌هاست با بحران خشکی دریاچه ارومیه و ریزگردهای نمکی‌اش دست به گریبان است، فقط از حدود چهار تا پنج سال پیش آلودگی هوا در فصل پاییز و زمستان را تجربه می‌کند که البته امسال و تاکنون حادترین وضع ممکن را پشت‌سر گذاشته، زیرا از هشت روز گذشته تاکنون یکسره هوای پردود و آلوده استنشاق کرده است. شدت آلاینده‌های هوا در این شهر به حدی رسیده که مدارس آن برای چند روز متوالی تعطیل اعلام شد و مردم از ترددهای بی‌مورد در کوچه و خیابان برحذر شده‌اند.
ارومیه حدود یک میلیون و صدهزار نفر جمعیت دارد و نزدیک به 300 هزار خودرو درخیابان‌های آن تردد می‌کنند؛ یعنی به‌ازای هر سه نفر یک خودرو. اینها را هادی بهادری، نماینده مردم ارومیه در مجلس به ما می‌گوید و در عین حال تاکید می‌کند پایش‌ها نشان می‌دهد میزان منواکسیدکربن در هوای ارومیه بسیار اندک و ذرات ریز 2/5 میکرونی زیاد است و این یعنی منشأ آلودگی هوای شهر، خودروها نیست و مقصر اصلی سیستم گرمایشی خانه‌ها و نقص سوخت و ساز آنهاست. بهادری در عین حال خودروها را هم بی‌تقصیر ندانسته و از دولت می‌خواهد به ارومیه هم بنزین یورو چهار بدهند تا شاید اوضاع این شهر کمی بهتر شود.گرچه به عقیده او شرایط حاد دریاچه ارومیه از یک‌سو و احاطه شدن در میان سلسله کوه‌ها از دیگرسو، حالت سکون هوا در این شهر را پایدارتر و راه گریز آلاینده‌ها را مسدود کرده است.
سیستم پرفشار هم بی‌تقصیر نیست
تهران، اصفهان، اراک، مشهد و کرج هم از جمله شهرهای دیگر کشور هستند که طی روزهای گذشته هوای آنها با دود و دم سروکار داشته و شرایط حضور مردمانشان در فضای آزاد توام با هشدارهای پیاپی ادارات هواشناسی و محیط‌زیست و بهداشت و درمان بوده است. برخی از این شهرها مثل تهران حتی مدارس خود را هم تعطیل و طرح‌های زوج و فرد از در منزل را اجرا کردند تا شاید حریف دیو سیاه هوای سنگین و آلوده شوند.
کارشناسان اما معتقدند در شرایط موجود تا هوای پرفشار جای خود را به هوای کم‌فشار و ناپایدار ندهد، وضع همین است که هست.
بهلول علیجانی، استاد جغرافیای طبیعی (اقلیم‌شناسی) دانشگاه خوارزمی تهران یکی از این کارشناسان است که به جام‌جم می‌گوید: اکنون شرایط جوی پرفشار و پایدار بر آسمان کشورمان حاکم است، این یعنی خبری از باد و باران نیست و در چنین شرایطی آلاینده‌ها از سطح زمین خارج نمی‌شوند و در لایه‌های پایین هوا باقی می‌مانند.
علیجانی اضافه می‌کند، در فصول پاییز و زمستان بادهای غربی از سمت مدیترانه وارد کشورمان شده و سیستم کم فشار و ناپایدار یا به عبارتی باد و باران می‌آورند، اما این سیستم گاهی جای خود را به سیستم جوی پرفشار و پایدار می‌دهد که آلاینده‌ها را در سطح زمین نگه می‌دارد و کاری از دست انسان نیز ساخته نیست. اما دست‌کم می‌توان در چنین شرایطی تولید آلاینده‌ها (خودروها، کارخانجات و سیستم گرمایشی منازل) را کم کرد تا از میزان آلودگی هوا کاسته شود.
به گفته وی، سیستم پرفشار گاهی پهنایی به وسعت هزار کیلومتر دارد و آسمان بسیاری از استان‌ها را فرامی گیرد، به همین دلیل است که این روزها شاهد استقرار هوای آلوده در بسیاری از نقاط کشور هستیم.
قاسم عزیزی، دانشیار دانشکده جغرافیای دانشگاه تهران هم مثل علیجانی استقرار سیستم جوی پرفشار را در آسمان کشورمان، عامل آلودگی هوای استان‌های مختلف دانسته و به جام‌جم می‌گوید هر روز مقداری از آلاینده خودروها و وسایل گرمایشی منازل وارد هوا می‌شود و وقتی هوا ساکن است، این آلودگی‌ها روی هم انباشته شده و هوا را آلوده و آلوده‌تر می‌کند، درحالی که اگر هوا حرکت کند به عبارتی باد بوزد، این آلاینده‌ها به سمت مناطق غیرشهری حرکت داده شده و تراکم آنها در آسمان شهرها کم می‌شود.
عزیزی گرچه بارش ابرها را چندان در بهبود این شرایط دخیل نمی‌داند، درعین حال یادآور می‌شود پاییز امسال کم بارش تر از سال‌های گذشته بوده و شرایط را پیچیده‌تر کرده است.
این استاد دانشگاه، 80 درصد آلودگی هوا را نتیجه تردد خودروها، 12درصد را منابع خانگی مثل بخاری و 8 درصد هم را هم فعالیت صنایع دانسته و تاکید می‌کند این شرایط قابل تغییر است، البته درصورتی که فناوری ساخت خودروهای داخلی تغییر کند، زیرا اکنون خودروهای دنیا در صد کیلومتر چهار لیتر سوخت مصرف می‌کنند، در حالی که خودروهای ما در همین مسافت، ده لیتر سوخت یعنی 2/5 برابر مصرف می‌کنند، ضمن این‌که خود سوخت هم از کیفیت لازم برخوردار نیست.
این شرایط جوی فعلا مهمان ماست
آلودگی هوا هست و تا آخر هفته هم خیال رفتن ندارد. این را احد وظیفه، مدیرکل پیش‌بینی و هشدار سریع سازمان هواشناسی کشور می‌گوید و توضیح می‌دهد که با توجه به پایداری شرایط آرام جوی در کلانشهرهای تهران، اصفهان، تبریز، ارومیه و اراک تا روزهای پایانی هفته، آلاینده‌ها هم در این شهرها باقی خواهد ماند، گرچه شاید بارش‌های ضعیف آخر هفته کمی به داد این شهرها بویژه استان‌های آذربایجان شرقی و غربی برسد و هوای پاک را جایگزین هوای آلوده کند، اما فعلا نه خبری از باد و باران هست و نه امیدی به تمیز شدن هوا در شهرهای دودزده و نفس گرفته.
فاطمه مرادزاده