شصت و یکمین روز آلوده سال در تهران در حالی از راه رسیده که دو روز است، اقدامات تکراری برای مقابله با آن در دستور کار مسئولان قرار گرفته؛ اقداماتی که موجب شده فراموش کنیم آلودگی چقدر گسترش یافته و خطرناک‌تر شده!

به گزارش «تابناک»؛ ساعاتی پیش کمیته اضطرار آلودگی هوای تهران در نشستی که با افزایش آلودگی هوا در پایتخت تشکیل می‌شد، برای دومین روز متوالی رأی به تعطیلی مهدهای کودک و مدارس ابتدایی و همچنین افزایش محدوده طرح ترافیک به محدوده طرح زوج و فرد دادند؛ تصمیمی بسیار تکراری و مسبوق به سابقه که پیش از برگزاری این دست نشست ها هم می‌شود آنها را حدس زد.

سال هاست، با شدت گرفتن آلودگی هوا در تهران و شهرهای دیگر، مسئولان طرح هایی از این دست را به اجرا درمی‌آورند و از ممنوعیت ورزش در اماکن روباز تا تعطیلی کلیه مدارس در کلیه مقاطع تحصیلی و حتی اجرای طرح زوج و فرد از در منازل، می‌کوشند با اعمال محدودیت های مختلف، غول آلودگی هوا را به پستویش پس بزنند و اوضاع را عادی کنند.

این محدودیت ها در حالی برای کنترل آلودگی تجویز می‌شوند که بر اساس برخی پژوهش‌های تاریخ گذشته و قدیمی، وسایل نقلیه مهم ترین عامل آلودگی هوای تهران هستند و از این روی، با کنترل تردد خودروها، می‌کوشند آلودگی را مهار کنند؛ اما آیا کسی می‌تواند سهم خودروها را مشخص کند یا به تفکیک بگوید، کدام خودروها آلاینده ترند و یا تأکید کند، خودروها مقصرترند یا اشکال از سوختی است که می‌سوزانند؟

همه این پرسش ها در حالی مطرح می‌شوند که به فرض صحت تمامی ادعاهای مسئولان، باز این پرسش باقی است که چگونه بعد از این همه سال، هیچ تغییری ایجاد نشده و همچنان خودروهای آلاینده با همان استانداردهای ناقصِ قدیمی تولید و عرضه می‌شوند و تردد خودروهای فرسوده و آلایندگی بسیار شدید ناوگان حمل و نقل عمومی نیز چاره نشده است؟ سوالاتی که ممکن است کنکاش برای یافتن پاسخشان، به نتایجی ناامید کننده منجر شود. نتایجی از این دست؛

«زوج و فرد» آلودگی را افزایش داد نه کاهش!

شاید بر خلاف این تصور کنید و انتظار داشته باشید که از فایده اجرای طرح زوج و فرد، ولو به میزان اندک بشنوید؛ اما برخلاف تصورتان، تحقیقی که با استفاده از سامانه سیاهه انتشار و پیش بینی آلودگی هوا توسط شرکت کنترل کیفیت هواي تهران به انجام رسيده و به عنوان مقاله در ژورنال معتبر Transportation Research منتشر شده،‌ حکایت از آن دارد که طرح زوج و فرد در دوره بلند مدت، 2 درصد تولید ذرات معلق خودرویی تهران را افزايش داده است.

حسين شهبازي، مدير واحد پيش بيني شركت كنترل كيفيت هواي تهران در اين باره گفت: بنا بر نتایج این تحقیق، اجرایی شدن طرح ترافیکی زوج و فرد به صورت بلند مدت باعث کاهش حجم تردد خودروهای سواری در شهر تهران تا میزان 11درصد شده؛ اما به دلیل تقاضای سفر موجود در محدوده، کاهش تردد خودروهای سواری سبب افزایش تردد سایر ناوگان ها از جمله تاکسی، مینی بوس و اتوبوس واحد به ترتیب به میزان 16، 8 و 8 درصد شده است.

وی افزود: محاسبات انجام گرفته با استفاده از سامانه سیاهه انتشار شهر تهران نشان می‌دهد که اجرایی شدن طرح زوج و فرد، سبب کاهش انتشار خودرویی آلاینده های مونوکسیدکربن، اکسیدهای نیتروژن، هیدروکربن ها و اکسیدهای گوگرد در شهر تهران به ترتیب به میزان 4، 2.5، 5 و 2 درصد شده است. این در حالی است که اجرای بلند مدت طرح ترافیکی زوج و فرد، منجر به افزایش انتشار ذرات معلق ناشی از خودروها، به عنوان مهمترین آلاینده شهر تهران، به میزان 2 درصد در کل شهر شده است. علاوه بر آن نتایج مدل سازی کیفیت هوا در یک دوره بحرانی آلودگی هوای شهر تهران نشان داده که اجرای طرح زوج و فرد سبب کاهش میانگین غلظت مونوکسیدکربن و اکسیدهای نیتروژن به میزان 4 و 2 درصد در طول دوره شده است.

«طرح کاهش»، میکس و خنثی سازی نظریات مسئولان مختلف!

اینکه طرح زوج و فرد، طرحی شکست خورده و بی فایده بوده، البته پیشتر نیز برخی مسئولان خبر داده بودند؛ اما کمتر کسی می‌دانست این طرح زیان بار هم بوده است. زیانی همه جانبه و کلی، به گونه‌ای که از یک سو افزایش آلودگی هوا را موجب شده و از سوی دیگر، شمار بسیاری از مردم را از استفاده از وسایل نقلیه شان محروم کرده یا جریمه های راهنمایی و رانندگی را متوجه ایشان کرده و به جیبشان خسارت وارد آورده است.

از این خسارت‌ها مهم‌تر، اثبات بی اعتبار بودن سخنان مسئولان در خصوص معضلی است که با جان و مال ایشان در ارتباط است. درباره طرحی که قرار بوده آلودگی هوا را بکاهد، پیش از اجرا در بسیاری از نهادها مطرح شده و بی کمترین مخالفتی مجوز اجرا را دریافت کرده و دست آخر برای اجرایش همه مسئولان دست به دست هم داده‌اند، تا اینکه امروز بشنویم از بیخ اجرایش غلط بوده است!

وضعیتی به غایت نومید کننده و زجر آور که در اجرای طرح جایگزین آن نیز تکرار شد. در «طرح کاهش» که ابتدا «LEZ» نامیده می‌شد و قرار بود بر اساسش، خودروها به چند دسته بر اساس میزان آلایندگی شان تقسیم شوند و بر اساس این تقسیم بندی‌، مجوز تردد در محدوده های شهر را دریافت کنند؛ اما در نتیجه اشکالات بزرگی که در طراحی داشت و مخالفت پلیس را موجب شد، به طرحی تبدیل شد که هیچ کس نمی‌داند چه چیز را کاهش داده که نامش کاهش است؛ طرحی که حتی نتوانست نام زوج و فرد را برچیند و تنها منحصر به الزام خودروها به دریافت معاینه فنی و جریمه خودروهایی که معاینه فنی ندارند، ماند!

«کربن سیاه»؛ از این ترکیب شوم در آینده بیشتر خواهید شنید!

اگر از طرح های مختلف و به نوعی، صدتا یک غاز مسئولان برای کنترل آلودگی هوای تهران عبور کرده و به دیگر مباحث مربوط به آلودگی هوای تهران بپردازیم، مسائلی جلب توجه خواهد کرد که کمتر مرد توجه عموم قرار گرفته اما به غایت ترسناک جلوه می‌کند. از جمله میزان منوکسید کربن موجود در هوا و تأثیراتی که تنفس این گاز به مرور و در دراز مدت بر سلامت افراد می‌گذارد.

این در حالی است که علاوه بر این گاز، مدتی است، درباره آلاینده دیگری سخن به میان آمده که به طور خاص شب ها غلظت آن در شهر تهران افزایش می‌یابد و عموم از آن بی اطلاعند. کربن سیاه (یا همان Black Carbon) که یکی از اجزاي مهم ذرات ریز معلق در هوا با قطر کمتر از 2.5 میکرون (PM2.5) است و از انواع فرآیندهای احتراق و بیشتر از احتراق ناقص سوخت‌های فسیلی، سوخت های زیستی و زیست‌توده ساطع می‌شود. ترکیبی که می‌تواند در بروز برخی بیماری‌ها و مرگ زودرس تأثیر زیادی داشته باشد.

اما چرا شب ها؟ شاید جالب باشد بدانید این هم نتیجه طولی طرح های ترافیکی است که با اسامی مختلف به اجرا درمی‌آیند و برخلاف آنچه تصور می‌کنیم، بیشتر آزار و اذیت به دنبال دارند تا کارکرد واقعی در مهار آلودگی. این را می‌شود از نتايج اندازه گيري کربن سیاه در شش ايستگاه كنترل كيفيت هواي تهران دریافت که نشان مي ‌دهد، شب‌ها با آغاز مجوز تردد وسايل نقليه ديزلي، غلظت كربن سياه به شدت شروع به افزایش یافتن می‌کند و در مواردی تا مرز 40 میکروگرم بر متر مکعب می‌رسد که مقدار بسیار و زيان‌باريست؛ یعنی اجرای طرح های مختلف برای کنترل آلودگی هوا در ساعات مشخصی از روز و سپس رها کردن همه آلاینده ها در سطح شهر در ساعات باقی مانده از شبانه روز!

واقعیت تلخی که نه تنها ناکارآمدی و عدم یکپارچگی اقدامات مسئولان برای کنترل و کاهش آلودگی هوا را فریاد می‌زند و همه چیز را به برنامه ای مبنتی بر آزمون و خطا جلوه می‌دهد که در آن مردم جان می‌بازند، که ثابت می‌کند، هنوز اطلاع دقیقی از آلودگی هایی که نفس می‌کشیم و می‌بلعیم و با این کار، به مرگ نزدیک تر می‌شویم، نداریم؛ واقعیتی که کربن سیاه و غلظت آن نشانمان می‌دهد و خدا می‌داند چند آلاینده دیگر مشابه آن هست که هنوز درباره شان نمی‌دانیم!