به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، دو فصلنامه علمی تخصصی پژوهشنامه حج و زیارت به صاحب امتیازی حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت و مدیر مسؤولی سیدعلی قاضی عسکر را پژوهشکده حج و زیارت منتشر شده است.
در دومین شماره این فصلنامه می‌خوانیم:
بررسی فقهی مکان نماز در کنار قبول معصومین علیهم‌السلام، تحلیلی بر عوامل تأثیرگذار در مناسبات صفویان و اشراف حجاز، درآمدی بر چیستی شبهه در علم کلام، حکم فقهی پیاده‌روی برای زیارت قبور و اولیای الهی و اماکن مقدس، بیوت مرفع اهل بیت علیهم‌السلام و امکان‌سنجی احرام از ادنی الحل.
بررسی فقهی مکان نماز در کنار قبول معصومین علیهم‌السلام
رضا عندلیبی
چکیده: حرم‌های مطهر معصومین علیهم‌السلام، از صدر اسلام تاکنون، مورد استقبال مسلمانان بوده است. در فقه امامیه، اقامه نماز در اطراف ضریح‌های مطهر حضرات معصومین علیهم‌السلام دارای احکام خاصی است و در برخی از حالات، حکم آن، هم از جهت وضعی (صحت یا بطلان) و هم از جهت تکلیفی (حرمت یا جواز) مورد اختلاف فقها قرار گرفته است. علت این اختلاف فتوا، اختلاف برداشت فقها از روایت است که با دقت در مضمون مهم‌ترین این روایات (صحیح حمیری)، مشخص می‌شود که اقامه نماز، پشت به قبور معصومین علیهم‌السلام، فی الجمله حرام است، ولی باطل نیست و نماز در طرفین قبور ایشان – نه از جهت تکلیفی و نه از جهت وضعی – اشکالی ندارد و حرمت و بطلان نماز رو به قبور معصومین علیهم‌السلام نیز قابل اثبات نیست؛ هر چند بهتر است با توجه به روایات، نمازگزار رو به قبر نایستد. بلکه در سمت راست یا چپ آن قرار گیرد تا توهم غلو و پرستش قبر پیش نیاید. به هر حال اقامه نماز در بالای سر، افضل است.
تحلیلی بر عوامل تأثیرگذار در مناسبات صفویان و اشراف حجاز
سیدمحمود سامانی
چکیده: هم‌زمان با حکومت صفویه (۹۰۷-۱۱۴۸ ق.) در ایران، اشراف (سادات حسنی و حسینی) از سده‌های پیش در حرمین شریفین، امارت داشتند. روابط صفویه با این دو کانون معنوی و امارت اشراف حاکم بر آنها، هم به دلایل مذهبی و هم استقلال نسبی اشراف، و نیز به دلیل مسئله حج، اجتناب‌ناپذیر بود. به رغم وجود زمینه‌ها برای توسعه مناسبات، از جمله همسویی مذهبی برخی از خاندان اشراف با صفویه و نیز تلاش صفویان برای توسعه مناسبات، روابط میان آنان چندان گسترده نبود که می‌توان آن را متأثر از تحولات سیاسی – نظامی، تنش و رقابت میان عثمانی و صفویان و سیادت عثمانی بر حرمین دانست. در این جستر مناسبات صفویه با اشراف حاکم بر حجاز و عوامل تأثیرگذار در این عرصه مورد بررسی قرار می‌گیرد. فرضیه تحقیق حاضر این است که وابستگی اقتصادی اشراف حجاز به دولت عثمانی و قدرتمندی این دولت در مقایسه یا صفویه که می‌توانست به حفظ موجودیت سیاسی و تداوم امارت اشراف بینجامد، سیاست آنان را با عثمانی همسو ساخته بود. هدف این تحقیق، که به صورت کتابخانه‌ای انجام شده است، شناسایی عوامل مؤثر بر روابط سیاسی صفویان با اشراف حاکم بر حجاز و سیر مناسبات آنان با یکدیگر است. از دیدگاه این مقاله مهم‌ترین عامل خارجی مؤثر بر روابط آنان، عثمانی بود که ادعای خلافت نیز داشت و مهم‌ترین عامل داخلی برای اشراف، تأمین نیازمندی‌های مادی و بهره‌مندی از حمایت‌های دولت‌های قدرتمند بود.
درآمدی بر چیستی شبهه در علم کلام
سیدمهدی علیزاده موسوی
چکیده: شبهه در لغت در معانی مختلفی مانند شباهت و همانندی، و پیچیدگی و ابهام به کار رفته است؛ اما کاربرد اصطلاحی آن، در فقه و کلام، متفاوت است. شبهه در علم فقه به معنای شک به کار می‌رود؛ در حالی که در علم کلام، استدلالی اعتقادی است که با اختلاط یا ایجاد مشابهت میان حق و باطل یا صحیح و غلط، تشخیص حق را دشوار می‌کند و خواسته یا ناخواسته، باورهای اعتقادی یک مذهب را به چالش می‌کشد. همچنین شبهه ویژگی‌هایی دارد؛ از قبیل استفاده از نظام استدلالی به ظاهر بسیط و ساده، پایان نیافتن با پاسخ منطقی، بهره‌برداری از شذوذات و نوادر، استناد به رفتار عوام، تأثیرگذاری بیشتر بر توده‌ها، رشد در محیط‌های غیرپاسخ‌گو و قدرت گسترش و رشد سریع. این ویژگی‌ها سبب شده است که شبهه، از نگاه متکلمین، بسیار خطرناک باشد؛ تا آنجا که برخی، پاسخ‌گویی به شبهه را یکی از اهداف علم کلام دانسته‌اند.
حکم فقهی پیاده‌روی برای زیارت قبور و اولیای الهی و اماکن مقدس
مهدی درگاهی
چکیده: هر چند فضیلت پیاده‌روی برای زیارت قبر امام علی علیه‌السلام و امام حسین علیه‌السلام در برخی نصوص روایی منعکس گردیده و فقهای مذهب جعفری با تکیه بر آن به استحباب پیاده‌روی برای زیارت آن دو امام همام علیهاالسلام حکم کرده‌اند، ولی استحباب آن برای زیارت سایر قبور معصومان علیهم‌السلام و امامزادگان علیهم‌السلام و اماکن مقدس، از منظر فقه، چندان هویدا نیست؛ زیرا تحقیقی موسع و یکپارچه در این‌باره صورت نگرفته است. از این‌رو پرسش از حکم تکلیفی پیاده‌روی برای زیارت قبور مطهر اولیای الهی علیهم‌السلام و اماکن مقدس، نیازمند پاسخی درخور است. توجه به برخی وجوه و مبانی در شناسایی فضیلت پیاده‌روی برای زیارت، نشان از بدعت نبودن آن و استحباب و فضیلت پیاده‌روی برای زیارت تمام قبور مطهر و اماکن مقدس است. این تحقیق با هدف شناخت حدود و ثغور ادله و تبیین حکم پیاده‌روی برای زیارت قبور اولیای الهی علیهم‌السلام و اماکن مقدس انجام شده و نیل به این مقصد در سایه تحلیل گزاره‌های فقه اسلامی، با گردآوری داده‌های کتابخانه‌ای، میسر است که نتیجه آن، حکم به فضیلت و استحباب پیاده‌روی برای زیارت قبور حضرات معصومین علیهم‌السلام و فرزندان ایشان علیهم‌السلام و اماکن مقدس است.
بیوت مرفع اهل بیت علیهم‌السلام
غلامرضا رضایی
چکیده: ابن تیمیه و به تبع او وهابیان، ادعا کرده‌اند که به اجماع عالمان مسلمان، از واژه «بیوت» در آیه شریفه «رفع بیوت»، فقط مساجد اراده شده است و هم ردیف دانستن فضیلت عبادت در بیوت و مراقد مطهر پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و اهل بیت علیهم‌السلام با مساجد، بدعت و شرک است. در حالی که اولا ادعایی اجماع، خلاف واقع است؛ ثانیا، بنابر تحقیق، مراد اصلی از بیوت در آیه یاد شده، بیوت و مراقد مطهر پیامبران علیهم‌السلام، به ویژه بیوت و مراقد مطهر پیامبر اکرم و اهل بیت علیهم‌السلام است و شمول آیه بر مساجد و بیوت مؤمنان که واجد ویژگی‌های یاد شده در آیه می‌باشند، از طریق تنقیح مناط است؛ زیرا در کتب لغت، معنای بیت غیر از معنای مسجد است و در آیات قرآن نیز این تفاوت معنایی مشهود می‌باشد. وجود احادیث مستفیض که صریحا آیه شریفه را به بیوت یاد شده تفسیر کرده‌اند، دلیل مهم دیگر است. آیه ۷۳ سوره هود و ۳۳ سوره احزاب نیز قرینه است.
امکان‌سنجی احرام از ادنی الحل.
روزبه برکت رضایی
چکیده: تبیین موضوع‌شناسی ادنی الحل و امکان‌سنجی حکم تکلیفی احرام از آن، مسئله‌ای است که کمتر بدان پرداخته شده است. احرام، نخستین منسک در حج و عمره بوده که دارای ابعاد مختلفی است که تعیین فقهی مکان‌های احرام، از مهم‌ترین آن است. در مجامع روایی اهل بیت علیهم‌السلام و اهل سنت به روشنی بر احرام، در مکان‌های پنج‌گانه ویژه، تصریح شده است. افزون بر این موارد، به استناد صحیح عمر بن یزید، صحیح جمیل بن دراج و دیگر رویات، از ادنی الحل نیز در چند صورت می توان برای حج و عمره احرام بست. این مرز فرضی مکه مکرمه که از دیرباز در ۴۵ کوه محیط بر مکه علامت‌گذاری شده، یکی از مواقیت است که در برخی موارد خاص یا اضطراری، می‌توان از آنجا احرام بست. مشهود فقیهان امامیه، حداقل در چهار مورد، حکم به صحت جواز احرام از ادنی الحل نموده‌اند: عمره‌گزاران ساکنان مکه، عمره‌گزاران زائر و مجاور مکه، کسانی که از میقات‌های اصلی یا هم‌راستای آنها عبور نکرده‌اند و کسانی که به سبب وجود مانع، فراموشی یا جهل، از میقات‌ها گذشته و امکان بازگشت ندارند.
شایان ذکر است که دومین شماره دو فصلنامه پژوهشنامه حج و زیارت به صاحب امتیازی نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت و مدیر مسؤولی سیدعلی قاضی عسکر در قطع وزیری و 180 صفحه منتشر و روانه بازار پژوهش شده است./۹۲۰/ن ۶۰۱/ش