حکیم عمر خیام نیشابوری، شخصیت بی‌بدیلی است که به واقع دستاوردهای بی نظیرش در ریاضیات، ستاره شناسی، موسیقی و فلسفه بدون چون و چرا اثبات شده است ولی شهرت حکیم در میان اکثریت مردم به واسطه رباعیات اوست که برخی از آن رباعیات به خیام نسبت داده شده است.

به گزارش ایسنا، آرامگاه خیام نیشابوری در باغی قرار دارد که مقبره امامزاده محروق در آن واقع شده، باغ آرامگاه خیام از باغهای دیدنی در ایران است و شامل کتابخانه و موزه است. همچنین تندیسی از حکیم عمرخیام در محوطه ورودی باغ نصب شده، طراح و معمار این آرامگاه و محوطه پیرامونی آن مهندس هوشنگ سیحون است.

درباره آرامگاه این حکیم بزرگ که شهرت او در خارج از مرزهای ایران بیش از داخل است روایت های جالبی وجود دارد، طبق آخرین پژوهشهایی که دو دانشمند روس و هندی درباره تولد و وفات خیام داشته‌اند اثبات شده که وفات خیام در سال 526 هجری قمری است، در حالی که در روی سنگ قبر وفات وی به سال 517 است.

خیام پس از مرگ در گورستان «حیره» نیشابور که گورستان عمومی شهر بوده است دفن می‌شود و نظامی عروضی سمرقندی که یکی از دوستان خیام بوده و عشق و علاقه خاصی به او داشته به نیشابور می‌آید و از خیام پرس‌وجو می‌کند و وقتی متوجه مرگ وی می‌شود بسیار متاثر شده و به آرامگاه خیام ‌می رود و آرامگاه را غرق در شکوفه می‌بیند.

آرامگاه اولیه در ضلع شرقی امامزاده محروق در داخل یک اتاقک ایوان مانند قرار داشت و تا سال 1313 شمسی به همین شکل بود تا اینکه گروهی از مسئولان، مستشرقان و خاورشناسان برای افتتاح آرامگاه فردوسی قصد عزیمت به توس می‌کنند و تصمیم می‌گیرند در بین راه به مقبره خیام نیز بیایند، آن زمان دولت ایران به خاطر نامناسب بودن آرامگاه خیام تصمیم به ساخت یک بنای یاد بود می‌کند که هم اکنون این بنای اولیه در میدان خیام واقع شده است.

سالها این بنای یادبود می‌ماند تا اینکه به این نتیجه می‌رسند این بنای یادبود مناسب شان خیام نیست اما از آنجایی که آرامگاه اولیه خیام در کنار امامزاده محروق بود امکان نداشت دو بنای بزرگ کنار هم باشند در نتیجه در سال 1338 احداث آرامگاه کنونی شروع می‌شود و در سال 41 به پایان می‌رسد، بنای یادبود قبلی خیام به نقطه دیگر شهر به نام میدان خیام انتقال داده می‌شود. پس از نبش قبر آنچه از اسکلت خیام مانده بود که البته چیز زیادی نبوده و گزارش شده که بزرگترین استخوان از بند انگشت هم تجاوز نمی‌کرده را در داخل پارچه و سپس صندوقچه فلزی می‌گذارند و آن را به آرامگاه کنونی انتقال می‌دهند؛ بالاخره این آرامگاه در سال 42 توسط پهلوی دوم افتتاح می‌شود.

این بنا الهام گرفته از نام خیام که مانند خیمه‌ای خودش را بالا کشیده و تخصص وی و همچنین معماری دوره سلجوقیان است.