پژوهش خبری صدا وسیما:اوايل ماه مارس امسال بود که تنش در روابط ترکيه و آلمان به شدت افزايش يافت و بدنبال دستگیری یک روزنامه نگار ترک تبار آلمانی در استانبول و لغو برنامه سخنرانی دو وزیر ترکیه در جمع ترک تبارهای مقیم آلمان،آنکارا و برلين تنشي را تجربه کردند که تاکنون تجربه نشده بود. جدال لفظي ميان دو کشور به سرعت بالا گرفت و مولود چاووش اوغلو، وزیر امور خارجه ترکیه به برلين تاخت و گفت: اگر آلمان خواهان همکاری با ماست باید یاد بگیرد که چگونه با ما رفتار کند. رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری ترکیه هم پا را فراتر نهاد و مقامات آلمانی را به مشارکت در تروریسم متهم کرد. « دنیز یوجل» روزنامه نگار آلماني که ملیت دوگانه دارد ماه فوریه گذشته پس از انتشار گزارشی در خصوص هک شدن ایمیل شخصی «برات آلبایراک»، وزیر انرژی ترکیه و داماد رجب طیب اردوغان دستگیر شد. اردوغان اين روزنامه‌نگار ترک تبار را جاسوس آلمان و نماینده «پ ک ک» خواند و معترضانه گفت مقامات آلمانی بخاطر پناه دادن و نگاهداری او به طول یکماه در کنسولگری آلمان در استانبول و تعلل در تحویل وی، باید محاکمه شوند. با وجوديکه پس از بحران مهاجرت و تنش‌هاي بعد از آن، اختلافات در روابط آنکارا و اتحاديه اروپا افزايش يافت و ماه عسل آنکارا و بروکسل به پايان رسيد و اميدها براي پذيرش ترکيه در اين سازمان اروپايي به حداقل کاهش يافت اماحجم انتقادات مقامات ترک نسبت به همتايان آلماني بي‌سابقه و خارج از عرف ديپلماتيک بود.گذشت زمان نيز به بهبود روابط دو کشور منجر نشده و اين سوال مطرح است که روابط اردوغان و آلمان که موثرترين کشور در اتحاديه اروپا است چه سرانجامي خواهد يافت؟آيا ترک‌ها همچنان مشتاق ورود به اتحاديه اروپا هستند و يا سياست نگاه به شرق را جايگزين سياست‌هاي سنتي خود کرده‌اند؟

الف) بحران مهاجرت

بحران مهاجرتی اروپا که از آغاز جنگ داخلي سوريه آغاز شده بود در سال ۲۰۱۵ اروپا و با افزایش تعداد پناهندگان و مهاجران اقتصادی به اوج خود رسيد.پديده تروريسم داعش که از سوي غرب و با مساعدت ترکيه بوجود آمد به سرعت به يک بحران عظيم انساني در عراق و سوريه تبديل شد و صدها هزار آواره را راهي کشورهاي ديگر از جمله مرزهاي اروپا کرد. در آفريقا هم ناامني، فقر و خشکسالي هزاران آفريقايي را روانه کشور بحران زده ليبي کرد تا از طريق دريا خود را به جزاير ايتاليا و اروپاي جنوب شرقي در مديترانه برسانند.در ميان کشورهاي اروپايي بيش از هر کشوري نام دو کشور آلمان و ترکيه در قضيه مهاجرت پر رنگ شد. ترکيه از اين جهت که گذرگاه اصلي ورود آوارگان به اروپا بود و آلمان از اين منظر که به علت سياست‌هاي دولت خانم مرکل بيشترين پناهجويان را پذيرا شد. بحران مهاجرت نشان داد تداوم این امر در بلندمدت می‌تواند نه‌تنها کشورهای اروپایی را از درون در معرض تهدید قرار دهد، بلکه اختلاف‌نظرها دربارۀ این موضوع سبب خواهد شد اساس اتحاد در میان دولت‌های اروپایی نیز با خطر مواجه شود.گذشت زمان نشان داد شمار زیاد پناهجویان و مقاومت برخی کشورها از پذیرش پناهجو، از مهم‌ترین زمينه هاي اختلاف در اتحادیه اروپاست.تجربه بحران مهاجرت نشان داد انگلیس، فرانسه و ایتالیا اساساً در موضوع پذیرش مهاجرت نگرانی‌های امنیتی و اجتماعی دارند و لذا موضع سختی را اتخاذ کردند. ازطرفی آلمان خواهان پذيرش مهاجران بود زيرا معتقد بود اروپائيان با رشد منفی جمعیت و کاهش شدید زاد و ولد در کشورش های خود به تدريج دچار ضعف اقتصادي خواهند شد و بازارها را به قدرتهاي اقتصادي نوظهور واگذار خواهند کرد لذا بايد متقاعد شوند تعدادی از مهاجران خارجی را بپذیرند.سياستي که آلمان براي آن بهاي سنگيني را پرداخت و اين سياست عاملي مهم در راي مثبت مردم انگليس براي خروج از اتحاديه اروپا بود.

آلمانها بر اين باور بودند که در جريان بحران مهاجرت دولت آنکارا وظايف خود را براي جلوگيري از ورود سيل مهاجران به اروپا انجام نداده و خواهان امتيازگيري از اروپائيان هستند زيرا در جریان گفتگوها با ترکیه درباره بحران مهاجرت، موضوع پیوستن این کشور به اتحادیه اروپا و یا لغو ویزای اروپا برای شهروندان ترکیه ای هم مطرح گرديد. آنکارا همچنين خواهان دريافت تعهدات مالي اروپا و دستيابي به میلیاردها یوروی کمک برای مهار و ساماندهی پناهجویان شد.

در ماه مارس سال2016، کشورهای عضو اتحادیه اروپا قراردادی را با ترکیه برای توقف سیل مهاجران به کشورهای عضو اتحادیه امضا کردند که بر اساس آن اتحادیه اروپا متعهد شد تا به مذاکرات الحاق ترکیه به این اتحادیه سرعت دهد و برخی محدودیت های مربوط به صدور روادید برای اتباع ترک را بردارد.

از دیگر موضوع‌هایی که در بطن این توافق‌نامه مطرح شد، درج عنوان « یکی در برابر یکی» است که قرار شد در برابر هر مهاجری که از اروپا به ترکیه پس فرستاده می شود، یک آواره سوری از کمپ‌های ترکیه به اروپا منتقل شود که تعداد این افراد نهایتاً ۷۲ هزار نفر تعیین شده است.

اين مذاکرات در حالي صورت گرفت که اتحادیه اروپا به رهبری « بانوی آهنین» هیچ‌گاه مایل نیست کشوری مانند ترکیه که پس از بحران سوريه به جولانگاه تروريست‌ها تبديل شد و بطور بالقوه کریدوري براي ورودی تهديدات امنيتي ارزیابی می‌شود و ممکن است تروریست‌های زیادی از غرب آسيا به داخل خاک اروپا ورود کند را در زمره کشورهای اتحادیه اروپایی به حساب بیاورد.

به هر حال در حالی که این توافق به میزان قابل ملاحظه از سیل مهاجران به اروپا کاسته است ، دولت رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه بارها و بارها بروکسل را به نقض تعهدات و ندادن این بودجه متهم کرده است.اما کریستین برگر، سفیر اتحادیه اروپا در ترکیه اعلام کرد بسته 3 میلیارد یورویی این اتحادیه برای کمک به آوارگان در ترکیه به طور کامل تا پایان سال 2017 میلادی اختصاص داده خواهد شد.[1] 

با وجود وعده ­هاي اروپا « عمر چلیک» وزیر امور اتحادیه اروپای ترکیه در رويکردي انتقادي گفت: کشورهای اروپای در خصوص مساله پناهجویان سوری عملکرد مناسبی نداشته اند و متاسفانه در خصوص ارسال کمک‌ های مالی وعده داده شده به ترکیه پیشرفت چندانی مشاهده نمی‌شود. متاسفانه در خصوص ارسال کمک‌ های مالی وعده داده شده به ترکیه پیشرفت چندانی مشاهده نمی‌شود. کمک های مالی اتحاديه اروپا در اختیار دولت آنکارا قرار نگرفته و ترکیه با پذیرش بیش از سه میلیون پناهجوی سوری و عراقی، بالغ بر 26 میلیارد دلار برای ساماندهی امور این پناهندگان هزینه کرده است.[2]

نکته قابل تامل اينکه توافقي که در خصوص مهاجران بدست آمد همزمان با رويارويي تمام عيار مرکل و اردوغان حاصل شد. هنگاميکه روند مشاجره سیاسی میان اتحادیه اروپایی و به خصوص آلمان با ترکیه ادامه داشت، ناگهان اولین اخطار جدی برلین به آنکارا داده شد که تا به این لحظه اثرات آن بر پیکره سیاسی ترکیه پابرجاست و آن چیزی نبود جز به رسمیت شناختن نسل‌کشی ارامنه توسط دولت عثمانی در سال ۱۹۱۵ میلادی. بدون تردید باید این موضوع را نه تنها اهرم فشار پارلمان آلمان بر ترکيه بلکه سفارش ویژه مرکل برای تحت تاثیر قرار دادن افکار عمومی در سطح بین‌المللی قلمداد کرد تا نهایتاً برایند و خروجی آن بر دولت آنکارا بار شود.[3]  

ب)تغييرات قانون اساسي در ترکيه

 پیش از سال 2014 رییس جمهور ترکیه منصبی تشریفاتی بود که برای یک دوره 7 ساله از سوی پارلمان ترکیه انتخاب می شد؛ اما با تغییرات قانون اساسی از سوی حزب حاکم عدالت و توسعه ترکیه رجب طیب اردوغان توانست برای نخستین بار در تابستان سال 2014 با آرای مستقیم مردمی به عنوان دوازدهمین رییس جمهور ترکیه  و نخستین رییس جمهور منتخب با آرای عمومی  به مقام ریاست جمهوری برسد. از ديد کشورهاي اروپايي تغییر قانون اساسی ترکیه گام نهایی حزب حاکم «عدالت و توسعه» و شخص اردوغان برای ایجاد سازوکارهای لازم به منظور کسب حداکثر قدرت سیاسی در این کشور است.

رجب طیب اردوغان بعد از افزایش قدرت با کسب عنوان ریاست جمهوری در سال 2015 به این نتیجه و عزم رسید که با تغییر قانون اساسی ترکیه، سیستم سیاسی این کشور را از سیستم پارلمانی به یک سیستم ریاست جمهوری تبدیل کند. تغییر قانون اساسی یکی از محوری‌ترین اقداماتی بود که اردوغان به شدت آن را پیگیری می‌کرد و اعتقاد داشت که  سیستم قوه مقننه و مجریه در ترکیه با توجه به مشکلاتی که در تعریف وظایف نخست‌وزیری و ریاست جمهوری وجود دارد نمی‌تواند جوابگوی نیازهای شرایط امروز ترکیه باشد. پارلمان ترکیه در تاریخ ۲۰ ژانویه ۲۰۱۷ با ۳۳۹ رأی موافق به این همه‌پرسی رأی داد و همه‌پرسی قانون اساسی ترکیه در ۱۶ آوریل ۲۰۱۷ برابر با ۲۷ فروردین ۱۳۹۶ برگزار و51درصد مردم به آن راي مثبت دادند.

در پي موفقيت اردوغان مقامات اتحادیه اروپا در واکنش به نتایج همه پرسی اصلاح قانون اساسی و در پی پیروزی ضعیف هواداران اردوغان در این همه‌پرسی با بیان اینکه تحولات ترکیه را بسیار دقیق زیر نظر دارند، اعلام کردند منتظر گزارش ناظران بین المللی درباره این همه پرسی هستند. مقامات اتحادیه اروپا تصريح کردند با در نظر گرفتن نتیجه نزدیک همه‌پرسی و تغییرات عمیق قانون اساسی، ما از مقامات ترکیه می‌خواهیم که در سطح ملی به دنبال بیشترین اجماع ممکن و یک توافق ملی و سازش گسترده بر سر این تغییرات باشد.

کشورهای اروپایی که رای آری به اردوغان را به منزله سوق دادن ترکیه به پرتگاه سقوط در خودکامگی تلقی کردند، با بدبینی به نتیجه این همه پرسی را زير نظر گرفتند. سیاستمداران بلند پایه اروپا در واکنش به نتیجه همه  پرسی قانون اساسی ترکیه خواستار توقف مذاکرات عضویت این کشور در اتحادیه اروپا و بازنگری در مناسبات با آنکارا شدند. بعد از رای «آری» ترک ها به طرح اصلاح قانون اساسی مد نظر اردوغان، سیاستمداران بلند پایه اتحادیه احزاب متحد مسیحی، چپ ها و لیبرال دموکرات ها در آلمان خواستار توقف مذاکرات عضویت ترکیه در اتحادیه اروپا شدند و «منفرد وبر»، معاون رئیس حزب سوسیال مسیحی آلمان در «ZDF» آلمان گفت:عضویت کامل ترکیه در اتحادیه اروپا دیگر نمی تواند هدف ما باشد.«کلایدیا رات»، معاون رئیس پارلمان آلمان بعد از اعلام نتیجه همه پرسی در ترکیه خواستار یک تغییر مسیر واضح و قاطعانه در روابط بین آلمان و ترکیه شده و گفت: مناسبات ما با ترکیه حالا به بازنگری های اساسی نیاز دارد. تقویت نیروهای طرفدار دموکراسی در ترکیه باید اولویت ما هم در روابط دو جانبه و هم در سطح اروپایی باشد.با اين حال دولت آلمان با توجه نتایج بحث برانگیز و اختلاف کم جبهه مخالفان و موافقان همه پرسی اصلاح قانون اساسی ترکیه موضع محتاطانه ای را در قبال نتایج آن اتخاذ کرد «آنگلا مرکل» صدراعظم آلمان و «زیگمار گابریل» وزیر خارجه آلمان در واکنش به اعلام نتیجه همه‌پرسی اصلاحات قانون‌اساسی ترکیه اعلام کردند:مردم ترکیه برای رای دادن به منظور تغییر قانون اساسی دعوت شدند و دولت آلمان تابع نتیجه همه‌پرسی است و به حق مردم در زمینه تعیین قانون اساسی احترام می‌گذارد.[4]

صدور اين بيانيه به اين معنا نبود که دولت آلمان نسبت به تحولات ترکيه بي تفاوت خواهد ماند و صدراعظم و وزیر خارجه آلمان در بیانیه مشترکی به مناسبت برگزاری همه‌پرسی قانون اساسی ترکیه خواستار گفت‌وگو و تعامل میان همه نیروهای سیاسی و اجتماعی در ترکیه شدند. دولت آلمان اعلام کرد نزدیکی آرای مخالفان و موافقان در همه‌پرسی قانون اساسی ترکیه را نشانه وجود شکاف‌های عمیق در این کشور ارزیابی کرده است و اصلاحات قانون اساسی ترکیه با توجه به تعهدات این کشور به عنوان یکی از کاندیداهای عضویت در اتحادیه اروپا ارزیابی خواهد شد. 

ج)کودتاي نافرجام

کودتای نافرجام ۲۰۱۶ در ترکیه تلاشی بود توسط گروهی از نظامیان که در آن بخشی از ارتش ترکیه در تاریخ ۱۵ و 16ژوئیه ۲۰۱۶تلاش کردند تا حکومت را در دست گيرند. در پي کودتا جت‌های جنگی در آسمان استامبول و آنکارا پرواز کردند و ارتش پل‌های بسفر و سلطان محمد فاتح در استانبول را بوسیله تانک و سربازها مسدود کرد. طی این عملیات، بسیاری خطوط تلفن و اینترنت قطع بودند. حکومت ترکیه برای مبارزه با کودتاگران از پلیس و همچنين مردم درخواست کمک کرد.حضور مردم در مقابل کودتاگران برگ برنده دولت بود که خيلي زود کودتا را با شکست مواجه کرد.وزارت امورخارجه ترکیه در بیانیه ای اعلام کرد که شمار کشته شدگان کودتای نافرجام در این کشور به بیش از 290 نفر افزایش یافته است و بیش از 1400 نفر نیز زخمی شده اند.

به گفته رسانه ها برخی منابع داخلی ادعا کردند این کودتا توسط نیروهای وابسته به «فتح‌الله گولن» روحاني ناراضي ترک انجام گرفته است در حالی که وی در پیامی کودتا را محکوم کرد و گفت که کودتا کار اردوغان است.مهم‌ترین حزب مخالف دولت در ترکیه «حزب جمهوری‌خواه خلق» اعلام کرد حزب حاکم «عدالت و توسعه» از کودتای نافرجام مطلع بوده و آنکارا این کودتای هدایت‌شده را با هدف بهره‌برداری از پیامدهای آن انجام داده است. منتقدانِ اردوغان تاکيد کردند، دولت آنکارا در وضعیت اضطراری اعمال‌شده پس از کودتا، مخالفان و منتقدان را سرکوب می‌کند.

کودتاي ترکيه تبعات بسياري داشت و زندانی کردن ۱۵۰ هزار نفر از جمله ۱۱۸ روزنامه‌نگار، تعطیلی ۱۳۹ رسانه و اخراج ۱۰۰ هزار نفر از بخش‌های دولتی از جمله ۳۳ هزار معلم، ۸ هزار نیروی نظامی، ۵ هزار استاد دانشگاه و ۵۳ شهردار، از جمله اتفاقات پساکودتا در ترکیه بود.[5]

با توجه به رويکرد قاطع اردوغان و هوادارانش در مقابل کودتاگران،رويکرد مخالفان دولت در کوتاه ترين زمان مورد توجه محافل سياسي و رسانه اي اروپا قرار گرفت.روزنامه محافظه کار آلمانی «دی ولت» می‌نویسد: اکنون سوال‌های بسیاری بی پاسخ مانده‌اند. از قرار معلوم، تنها سودبرنده این کودتا که به شکل ناشیانه‌ای به وقوع پیوست، شخصِ اردوغان است. اردوغان با عجله گفت: «این کودتا هدیه خدا است» و سریعاً فرمان دستگیر کردن هزاران نفر را صادر کرد که گویی لیست آنها از قبل آماده بود. لیست ۲۷۴۵ قاضی و دادستان، یک باره طی چند ساعت از کجا سر درآورد و این‌ها با ارتش و کودتا چه ربطی دارند؟ روزنامه محافظه کار آلمانی «بیلد تسایتونگ»، بزرگترین «روزنامه زرد» اروپا، در مقاله‌ای درباره بازتاب یک تاک شوی معروف در تلویزیون کانالِ یکِ آلمان (ARD) تأکید بر غیرواقعی بودنِ کودتای ترکیه دارد و کنایه‌وار در تیتر مقاله می‌پرسد: "آیا کودتای تُرکی جعلی بود؟[6] 

روابط آلمان و ترکیه پس از کودتای نظامی نافرجام ژوئیه با سرعت بيشتري رو به وخامت گذاشت زيرا آلمان منتقد دستگیری‌های گسترده و پاکسازی در نهادهای دولتی پس از کودتا در ترکيه بود. فرانک والتر اشتانمایر، وزیر خارجه وقت آلمان به انتقاد از واکنش دولت ترکیه به کودتای اخیر این کشور پرداخت و عنوان کرد: ما از ابتدا به روشنی نظرمان را درباره بازداشت معلمان، قضات و خبرنگاران ابراز کردیم و به این کار ادامه می‌دهیم. اشتانمایر ضمن محکوم کردن کودتا ادامه داد:معتقدیم تغییرات سیاسی و مجازات کیفری باید در این اوضاع در نظر گرفته شود اما تمامی این رویدادها باید براساس اصول مبتنی بر قانون اساسی باشند.[7] 

همچنين بر اساس اطلاعات وزارت خارجه آلمان از بعد از کودتای نظامی نافرجام در ترکیه حدود ۲۷ تبعه آلمانی با اتهامات سياسي در این کشور دستگیر شد‌ند. دستگیری اتباع آلمانی در ترکیه با انتقادهای زیادی از طرف مقامات این کشور مواجه شد و روابط بین آنکارا-برلین را بسیار متشنج کرد.چندی پیش وزارت خارجه آلمان به دلیل این رویکرد آنکارا سطح هشدارهای امنیتی برای سفر به این کشور را برای شهروندان بالا برد.ترکیه نیز در اقدامي تلافي جويانه آلمان را حامی تروریست خواند و این انتقاد را به برلین وارد کرد که حامیان تروریست (کردها، شبه نظامیان چپ افراطی و عوامل مرتبط با کودتای نافرجام) را به ترکیه تحویل نداده و از آن ها حمایت می کند.[8]  

د)معماي فتح الله گولن

 «محمد فتح الله گولن» واعظ، نویسنده و مدرس علوم اخلاقی و الهیات اهل ترکیه خوانده که در تبعیدی خودخواسته در پنسیلوانیای آمریکا زندگی می‌کند. گولن در طول عمر خود مشغول تدریس نسخه‌ای از اسلام با عنوان «اسلام آناتولیایی» بود که مبتنی بر آموزه‌های یک عالم اسلامی به نام «سعید نورسی» بوده است. در تفکر گولن که عمیقاً معتقد به مدارا و تسامح است؛ هرگونه تروریسم شدیداً محکوم است و او معتقد به گفت‌وگوی بین ادیان الهی و پیروان کتاب‌های آسمانی است و خود او برای چنین گفتمان‌هایی با واتیکان و برخی مراکز مذهبی یهودی بارها پیشقدم شده است. گولن با تمکن مالی شخصی اقدام به راه اندازی سرویسی برای «خدمت عمومی و آموزشی به همه مردم» از دهه 70 میلادی کرده است که افراد بسیاری برای خدمت در این سرویس به تدریج جذب شده‌اند و در طی سالها با کمک مالی و پشتیبانی خود بنیادی عظیم برای این تشکل فراهم کردند. امروزه این مجموعه بسیار بزرگ که به «جنبش گولن» معروف است، با همکاری افراد بسیار زیادی از مسلمانان دنیا که عمدتاً ترکیه‌ای هستند اداره می‌شود. گمانه زنی در مورد تعداد افراد حاضر در این بنیاد بزرگ متفاوت است، اما چند صد هزار تا 4 میلیون نفر به عنوان همکاران این پروژه بزرگ بین‌المللی ذکر شده است. افراد همکار در این بنیاد عمدتاً دانش آموزان، معلمان، تجار، روزنامه نگاران و افراد تحصیل کرده در زمینه‌های مختلف هستند.[9]

فتح الله گولن در گذشته تلاش زيادي کرد تا حزب عدالت و توسعه قدرت را در ترکيه بدست گيرد و قرائت مورد نظر وي از اسلام را در عمل به اجرا درآورد اما در ادامه به تدريج با اردوغان اختلاف پيدا کرد زيرا اصلاحات سیاسی و اجتماعی اردوغان منجر به پررنگ‌تر شدن اسلام در زندگی اجتماعی این کشور شد که سنخيتي با تمايلات گولن نداشت. وی اگرچه اعلام می‌کند اسلام و دموکراسی منافاتی با یکدیگر نداشته و می‌توانند با هم همزیستی داشته باشند اما هیچگاه به صورت علنی از پایه‌ریزی یک مردمسالاری دینی سخنی به میان نیاورده است. گولن معتقد است که یک رهیافت سکولار که ضدیتی با دین ندارد و اجازه آزادی مذهبی را می‌دهد هیچ مغایرتی با اسلام ندارد. در حقیقت وی را می‌تواند منادی اسلامی نامید که اصول و اعتقادات دینی را تا حد شخصی تقلیل می‌دهد.[10]

نام فتح الله گولن پس از کودتاي نافرجام ژوئيه بيش از گذشته در رسانه ها مطرح شد. اين روحانی ترک ساکن پنسيلوانيا در آمریکا می گوید اطمینان دارد که رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری ترکیه خود پشت کودتای نافرجام اخیر در این کشور است  

و البته اردوغان هم ، گولن را متهم کرده است که برای کودتا در این کشور تلاش کرده است و مدارکي در اين خصوص در اختيار دارد، اتهامی که فتح الله گولن آن را رد می کند.گولن در مصاحبه ای با هفته نامه «دی تسایت» گفت کودتای نظامی اخیر ترکیه خیانت به اصول دولت ترکیه و جنبش جهانی او بود که با نام «خدمت» شناخته می شود.[11]

براي کشورهاي غربي اين باور وجود ندارد که گولن در کودتا نقش داشته است.بطور مثال رئیس سازمان جاسوسی آلمان در اظهاراتی ادعای دولت اردوغان درباره عامل و طراح اصلی کودتای نافرجام ترکیه را رد کرد.«برونو کاهل» در گفتگو با مجله اشپیگل آلمان تصریح کرد که دولت ترکیه پس از کودتا به شیوه‌های گوناگون تلاش کرده که ما را متقاعد کند که فتح‌الله گولن طراح اصلی کودتای نافرجام 15 ژوئیه سال گذشته است اما تاکنون نتوانسته شواهد و مدارک قابل قبولی ارائه دهد. «ابراهیم کالین» سخنگوی دولت ترکیه در واکنش به اظهارات برونو کاهل گفت: اظهارات رئیس سازمان جاسوسی آلمان شاهدی است بر اینکه دولت آلمان از سازمان تروریستی فتح الله گولن پشتیبانی می‌کند که طراح اصلی کودتای نظامی در ترکیه است.[12] 

به نوشته نشریه آلمانی اشپیگل روابط آنکارا و برلين زماني تيره تر شد که ترکیه در بهار امسال درخواست ضبط دارایی‌های هواداران فتح‌الله گولن، روحانی مخالف رجب طیب اردوغان، را به آلمان ارائه کرده اما این درخواست از سوی مقام‌های آلمانی رد شد.

و) بحران در روابط با ناتو

 ترکيه با وجوديکه عضوي مهم و کليدي در پيمان دفاعي آتلانتيک شمالي(ناتو) محسوب مي شود اما مدتي است به عضو دردسر ساز آن هم تبديل شده است و بدنبال اتخاذ سياستهاي مستقل از آمريکا و شرکاي اروپايي خود است.اين در حالي است که اروپا حداقل در سه جبهه به کمک ترکيه نيازمند است و آنکارا در تامین امنیت اروپا نقشی کلیدی دارد.

 در دو سال گذشته ترکیه به خاطر تنشهايي که با آلمان و اتریش داشته با انتقاد شدید کشورهای قاره سبز روبروست. بعضی از کشورهای پرنفوذ عضو ناتو به رهبری آلمان، فرانسه، هلند و دانمارک در ماه مي سالجاري مخالفت خود را با برگزاری نشست ناتو در ترکیه اعلام کردند و خواستار برگزاری این نشست در مقر جدید ناتو در بروکسل شدند.ترکیه مدت‌هاست با برخي از کشورهای اروپایی درگیر شده است. آلمان بر سر دیدار نمایندگان پارلمان این کشور از پایگاه هوایی اینجرلیک با مقامات ترکیه درگیر شد و دوهفته به ترکیه مهلت داد تا در صورت صادرنشدن مجوز برای این دیدارها، پرسنل و هواپیماهای ارتش آلمان را از پایگاه اینجرلیک خارج و به کشور دیگری منتقل کند.ترکیه همچنین با اتریش درگیر است، زیرا اتریش خواستار توقف مذاکرات اتحادیه اروپا با ترکیه برای عضویت این کشور در اتحادیه اروپا شده است. دولت ترکیه در این رابطه در صدد تلافی‌جویی برآمده و تلاش کرد اتریش را از همه برنامه‌های مهم پیمان دفاعی ناتو محروم سازد.[13]

زیگمار گابریل، وزیر امور خارجه آلمان،در قبال رفتار ترکيه اعلام کرد ارتش آلمان باید به دنبال بدیلی برای پایگاه اینجرلیک ترکیه برای استقرار سربازان خود باشد.ديري نپاييد که دولت آلمان انتقال سربازان، هواپیماها و تجهیزات نظامی خود را از پایگاه انجیرلیک ترکیه به اردن آغاز کرد. اشپیگل آنلاین ۹ ژوئیه گذشته نوشت نیروهای ارتش آلمان برنامه خروج از پایگاه هوایی اینجرلیک به اردن را آغاز کرده‌اند. طبق گزارش اشپیگل ابتدا هواپیماهای سوخت‌‌رسان  اینجرلیک را به مقصد اردن ترک خواهند کرد و در گام‌بعدی قرار است هواپیماهای تجسسی "تورنادو" و تجهیزات آن به اردن انتقال یابند. انتقال تجهیزات آلمان از انجیرلیک بوسیله ۲۰۰ کانتینر دریایی انجام شد. اين جابجايي در حالي صورت گرفت که به رغم خروج ۲۶۰ سرباز از اینجرلیک بخشی از ارتش آلمان تحت ماموریت پیمان ناتو در قونیه ترکیه باقی ماندند. هواپیماهای آواکس ناتو در پایگاه قونیه مستقرهستند و خدمه این هواپیماها از کشورهای مختلف عضو ناتو به قونیه آمده‌اند و  ۳۰ درصد خدمه این هواپیماها از سوی آلمان تأمین می‌شود.در پایگاه قونیه نیروهای ارتش آلمان مشکلی ندارند زيرا آنها ازسوی ناتو ماموریت گرفته‌اند و نمایندگان پارلمان آلمان حق دارند بدون اجازه رسمی دولت ترکیه از این پایگاه دیدار کنند.[14]

اما سياست ترکيه در مقابل جبهه اروپا يافتن متحدين جديد براي پيشبرد اهداف راهبردي اش مي باشد.يکي از اين سياست‌ها نزديک شدن به روسيه و فاصله گرفتن از متحدان سنتي خود در ناتو بود. تصمیم روسیه برای فروش سامانه های دفاعی اس 400 به ترکیه شوک بزرگ به ناتو بود و می تواند این سازمان را با چالش جدی روبه رو سازد. اين اقدام آنکارا در حالي صورت گرفت که تاکنون سابقه نداشته است که یک عضو ناتو اقدام به خرید جنگ‌افزارهایی بکند که با سامانه نظامی کشورهای عضو ناتو ناهمخوان باشد و نکته مهمتر اينکه خرید این سامانه دفاع ضد موشکی به معنی آن خواهد بود که برای آموزش نحوه استفاده از این سامانه، پای نیروهای نظامی روسیه به خاک ترکیه باز شود که براي اعضاي ناتو نگران کننده است.

حقيقت اين است که روابط ترکیه با ناتو که در ابتدا بر اساس اصل منافع مشترک طراحی شده بود این روزها با تنش و واگرايي همراه است. تركيه كه خط مقدم ورود ناتو به منطقه آشوب زده غرب آسياست و به عبارتي پياده نظام اين سازمان در منطقه به شمار مي رود، اخيرا از سوي متحدان غربي ناديده گرفته شده است و اكنون آمريكا و اروپايي ها تركيه را به عنوان متحد استراتژيك به حساب نمي آورند و از اين كشور به عنوان متحد ناسازگار در ناتو نام مي برند. اتحاديه اروپا هم اکنون گفتگوها بر سر عضويت تركيه در اين اتحاديه را تعليق كرده است. اگرچه آمريكا و كشورهاي اروپايي در مقابله با دولت سوريه و حمايت از گروه هاي تروريستي در يك جبهه واحد با تركيه قرار داشتند اما در سال هاي اخير برخي اختلاف نظرها موجب شده تا تركيه و ناتو در مقابل يكديگر صف آرايي كنند. حمايت تسليحاتي آمريكا و كشورهاي اروپايي از كردهاي سوريه و تلاش براي استقلال كردها در شمال اين كشور، خشم تركيه را به همراه داشته است. تركيه كه پيش از اين در بحران سوريه دوشادوش كشورهاي غربي ايستاده بود، پس از حمايت واشنگتن از كردها، راه خود را از ناتو جدا كرد و در بحران سوريه به سمت روسيه و ايران متمايل شد.اين حرکت آنکارا نشان داد مقامات ترک تمايل ندارند ديگر براي پيشبرد سياستهاي منطقه اي خود متکي به ناتو باشند و فصل متفاوتي را در تعامل با کشورهاي اروپايي گشوده اند. 

نتيجه گيري

دولت ترکيه هيچگاه در تعامل با شرکاي اروپايي خود و بخصوص آلمان داراي موضع برابر نبوده و اين موضوع بدبيني شديدي را در هيات حاکمه اين کشور ايجاد نموده است.اين کشور برای دهه ها با سد مخالفت کشورهای عضو اتحادیه اروپا برای پذیرش درخواست عضویت ترکيه مواجه بوده است. موضوعي که تاکنون پيشرفتي نداشته و آلمان اخيرا بطور علني عنوان کرده که مانع عضويت ترکها در اتحاديه اروپا خواهند شد.آلمان و ديگر کشورهای عضو اتحادیه مدعي هستند مسائلي چون فقدان دموکراسي و آزادي، مساله كردها، عدم ثبات اقتصادي، موضوع لاينحل قبرس، رابطه ترکيه با يونان، ساختار فرهنگي اجتماعي، تركيب جمعيت شناختي تركيه،فقدان آزادي و نقض حقوق بشر مانع عضويت ترکها در اتحاديه اروپا شده است.اين سرخوردگي زماني افزايش مي يابد که دولت آنکارا متوجه شد اتحاديه اروپا از جمله آلمان در قبال کودتای ناموفق ژوئيه 2016 در ترکیه رويکردي خصمانه اتخاذ کرده اند.رسانه هاي آلماني از بازداشت گسترده نظامیان، روزنامه نگاران و فعالان مدنی و سیاسی و اخراج کثیری از کارمندان دولت به اتهام همراهی با کودتاگران انتقاد نموده و سیاست های اردوغان را پس از شکست کودتا به دیکتاتوری تشبیه کردند.همين ياس و سرخوردگي بود که منجر به واگرايي اروپا و ترکيه و اتخاذ سياست نگاه به شرق از سوي آنکارا شد.بر اساس این رویکرد جدید، ترک ها به دنبال متحدان جديد و مناطق نفوذي در غرب آسيا هستند و از روی کار آمدن دولت های متحد با خود در شرق حمایت می کنند آنها همچنين در شرايط جديد متوجه روسيه، آسیای مرکزی و قفقاز شده اند و تلاش مي کنند منافع خود را در آنجا جستجو نمايند. به عبارت ديگر ترک ها به دنبال منافع بلند مدت اقتصادی و سیاسی در این حوزه جدید به جای اتحادیه اروپا هستند.تلاش براي حل بحران سوريه با مشارکت روسيه و ايران،گسترش روابط با کشورهاي عربي و اسلامي نشان مي دهد دولت ترکيه به اين واقعيت نزديک شده است که قادر نيست پيوندهاي مستحکمي با کشورهاي اتحاديه اروپا از جمله آلمان برقرار کند و شايد زمان آن فرارسيده که منافع خويش را بايد در شرق جستجو نمايد.

پژوهش خبری // علی ظریف 

 --------------------------------------

[1] . خبرگزاري صداوسيما،17/3/1396

[2] . خبرگزاري ايرنا،28/4/1396

[3] . خبرگزاري ايلنا،10/6/1395

[4] . روزنامه اطلاعات،29/1/1396

[5] . خبرگزاري ميزان،25/3/1396

[6] . دانشنامه ويکيپديا

[7] . خبرآنلاين19/5/1395

[8] . خبرگزاري تسنيم،1/8/1396

[9] . خبرگزاري فارس،7/10/1392

[10] . مشرق نيوز،26/4/1395

[11] . سايت انتخاب،9/7/1395

[12] . خبرگزاري ميزان،29/12/1395

[13] . دويچه وله،2017/05/31

[14] . دويچه وله،2017/07/09