حسن روحانی، لایحه بودجه ۱۳۹۷ را به مجلس ارائه کرد. این ششمین بودجه دولت‌های آقای روحانی است. در این گزارش به شش نکته کلیدی بودجه سال آینده اشاره شده است.
۱ - حجم بودجه نسبت به سال‌های قبل چه تغییری کرده است؟
پاسخ: حجم بودجه در لایحه پیشنهادی دولت حدود ۱۰ درصد یا ۱۰۹ هزار میلیارد تومان زیاد شده است. بودجه امسال هم نسبت به پارسال همین حدود افزایش پیدا کرده بود که با توجه به تورم زیر ۱۰ درصدی، می‌توان برآورد کرد که حجم بودجه مقدار کمی افزایش یافته است.
حق نشر عکس AFPتوضیح: نمودار زیر نشان می‌دهد که چرا حجم بودجه در سال‌های اخیر بحث برانگیز بوده است. همانطور که می‌بینید، حجم بودجه در ۱۰ سال حدودا پنج برابر شده و از حدود ۲۳۶ هزار میلیارد تومان در سال ۱۳۸۷، امسال به حدود یک هزار و ۱۹۵ هزار میلیادر تومان رسیده است.
این درحالی است که در ایران، رشد اقتصادی چشمگیر و با ثباتی رخ نداده و بیشتر این افزایش بودجه، یا بر اثر تورم بوده، یا پرداخت‌های سنگین یارانه‌های نقدی.
همانطور که در نمودار می‌بینید، درسال‌های ۱۳۸۹ و ۱۳۹۰، حجم بودجه به ترتیب ۳۰ درصد و حدود ۴۲ درصد افزایش یافته است که برابر با آغاز پرداخت‌های یارانه‌های نقدی است. در سال ۱۳۹۲ هم در اوج تحریم‌ها بودجه دولت حدود ۴۳ درصد افزایش یافت. از سال ۱۳۹۳ تا امسال، بودجه با روندی آهسته‌تر رشد کرده که تقریبا با افزایش تورم همخوان است.
با آنکه دولت در ایران حجیم است، اما ترجمه کاهش یا افزایش حجم بودجه به تغییر مستقیم وضع معیشت مردم، ساده انگارانه است. همانطور که افزایش بودجه در سال‌های اخیر باعث بهتر شدن وضعیت معیشت نشده است و بیشتر منعکس کننده بحرانی اقتصادی بوده است.
۲- بودجه یارانه‌های نقدی چه تغییر کرده است؟
پاسخ: بودجه پیشنهادی برای پرداخت یارانه‌های نقدی و غیر نقدی، تقریبا نصف شده است و از حدود ۴۲ هزار میلیارد تومان، به ۲۳ هزار میلیارد تومان رسیده است.
حق نشر عکس AFPتوضیح: در سال‌های اخیر، بودجه قانون هدفمندی یارانه‌ها ۴۸ هزار میلیارد تومان بود که ۴۲ هزار میلیارد تومان آن صرف پرداخت یارانه‌های نقدی می‌شد.
طبق بودجه امسال، بودجه قانون هدفمندی یارانه‌ها ۳۷ هزار میلیارد تومان در نظر گرفته شده است که از آن تنها ۲۳ هزار میلیارد تومان برای پرداخت یارانه‌های نقدی در نظر گرفته شده است. یعنی بر اساس پیشنهاد دولت، امسال باید حدود ۳۴ میلیون نفر از تعداد مشمولان یارانه نقدی کم شوند.
| سال | کل بودجه یارانه‌های نقدی | تعداد مشمولان یارانه نقدی |
|---|---|---|
| ۱۳۹۶ | ۴۲ هزار میلیارد تومان | ۷۷ میلیون نفر |
| ۱۳۹۷ (لایحه بودجه) | ۲۳ هزار میلیارد تومان | ۴۲ میلیون نفر |
با آنکه دولت در سال‌های اخیر از تلاش برای کم کردن تعداد مشمولان گفته، اما هنوز راه حلی برای انتخاب افراد پر درآمد ارائه نکرده است.
۳- دولت درآمد از نفت را چقدر برآورد کرده است؟
پاسخ: ۱۰۱ هزار میلیارد تومان، که حدود ۱۰ هزار میلیارد تومان از پارسال کمتر است.
حق نشر عکس AFPتوضیح: در بخش درآمدها، دولت انتظار دارد حدود ۱۰۱ هزار میلیارد تومان از صادرات نفت، میعانات گازی و گاز طبیعی درآمد کسب کند. پارسال برآورد درآمد حدود ۱۱۱ هزار میلیارد تومان بود. دلیل کاهش برآورد دولت، شاید فروش کمتر از انتظار نفت در ماه‌های اول امسال باشد. در حالی که دولت پارسال هم قیمت را ۵۵ دلار برآورد کرده بود، اما خبرهایی از فروش نفت ایران با قیمت زیر ۵۰ دلار منتشر شد.
در حال حاضر اگرچه قیمت نفت اوپک به بالای ۶۰ دلار رسیده است، اما قیمت نفت سنگین ایران، کمتر از متوسط سبد اوپک است.
با این حال، لایحه بودجه ایران نشان می‌دهد که وابستگی بودجه، دستکم روی کاغذ، به نفت کمتر شده است. قمیت نفت، برآورد دولت از دلار را هم نشان می‌دهد که حدود ۳۵۰۰ تومان برآورد می‌شود.
۴- دولت چقدر از مالیات درآمد دارد؟
پاسخ: حدود ۳۰ درصد کل درآمدهای دولت یا حدود ۱۳۱ هزار میلیارد تومان، از انواع مالیات است که البته بخشی از پول نفت هم از طریق مالیات بر شرکت نفت و شرکت‌های دیگر نفتی وارد بودجه می‌شود.
حق نشر عکس EPAتوضیح: دولت ایران تلاش کرده وابستگی خود را به نفت کاهش دهد، اگرچه همچنان نفت بخش عمده درآمدهای دولت را شامل می‌شود. باید در نظر گرفت که صادرات محصولات پتروشیمی که محصول مستقیم صنعت نفت و گاز است، جزو صادرات غیر نفتی محاسبه می‌شود و بخشی از پول نفت هم از مجرای مالیات وارد بودجه می‌شود. با این حال دولت برآورد کرده که نسبت به پارسال، درآمدهای مالیاتی حدود ۱۷ هزار میلیارد تومان افزایش داشته باشد. نمودار دایره‌ای زیر انتظار دولت از درآمد در بخش‌های مختلف را نشان می‌دهد.
بیشتر بخوانید:
باید درنظر گرفت که این برآوردها، معمولا خوشبینانه است و به عنوان مثال درآمدهای مالیاتی به اندازه‌ای که انتظار می‌رود به دست نمی‌آید. همین مسئله اهمیت نفت را به عنوان منبع درآمدی با ثبات بالا می‌برد و در عمل وابستگی دولت به نفت فراتر از درصد بالاست و در سال‌های آینده با بررسی عملکرد بودجه محاسبه می‌شود.
۵- بودجه نهادهای نظامی و امنیتی چه تغییری کرده است؟
پاسخ: در مجموع بودجه نیروی انتظامی حدود ۳۰ درصد و بودجه وزارت اطلاعات ۹ درصد افزایش یافته است.
حق نشر عکس EPAتوضیح: بودجه نهادهای نظامی و امنیتی ایران، در لایحه بودجه، در مجموع حدود ۵۰ هزار میلیارد تومان است. ستاد مشترک سپاه پاسداران، با ۱۶ هزار میلیارد تومان، حدود ۳۳ درصد کل بودجه را در اختیار دارد.
جدول زیر سهم نهادهای مختلف را به درصد نشان می‌دهد. با این توجه که این رقم‌ها بدون احتساب بودجه بعضی از دانشگاه‌ها و نهادهای مطالعاتی که معمولا در مقایسه ناچیز هستند محاسبه شده است.
بیشتر بخوانید:
بودجه نهادهای نظامی در ایران چقدر است؟
| سهم از کل بودجه نظامی ۱۳۹۷ | تغییر نسبت به لایحه پارسال | |
| وزارت اطلاعات | ۸.۱۵ درصد | ۹.۲۸ درصد |
| نیروی انتظامی | ۲۳.۸۷ درصد | ۳۰.۸۲ درصد |
| وزارت دفاع | ۸.۷۸ درصد | منفی ۶.۳ درصد |
| ستاد مشترک ارتش | ۱۹.۵۵ درصد | ۶.۲۰ درصد |
| ستاد مشترک سپاه | ۳۳.۸۳ درصد | ۶.۸۵ درصد |
| ستاد کل نیروهای مسلح | ۳.۴۳ درصد | منفی ۴۴.۱۳ درصد |
| بسیج | ۲.۳۹ درصد | منفی ۶.۴۴ درصد |
*در جدول فوق تملک دارایی‌های سرمایه‌ای در نظر گرفته نشده است
۶- آیا دولت پول کم می‌آورد؟
پاسخ: طبق برآورد مرکز پژوهش‌های مجلس، بله.
حق نشر عکس EPAتوضیح: مرکز پژوهش‌های مجلس ایران، برآورد کرده، که دولت در سال آینده، ۲۸۰ هزار میلیارد تومان هزینه دارد، که نمی‌تواند از زیرش شانه خالی کند. از طرفی کل درآمدهای عمومی دولت، براساس شرایط اقتصادی کشور، نمی‌تواند بالاتر از ۳۲۵ هزار میلیارد تومان باشد. با این حساب حداکثر می‌تواند برای ۴۵ هزار میلیارد تومان برنامه ریزی کند. اما دولت برای ۸۸ هزار میلیارد تومان برنامه ریزی کرده است.
جدول زیر این عددها را کنار هم قرار داده است:
| درآمد عمومی دولت | هزینه حتمی دولت (برآورد) | قدرت مالی | |
|---|---|---|---|
| برآورد مرکز پژوهش‌ها | ۳۲۵ هزار میلیارد تومان | ۲۸۰ هزار میلیارد تومان | ۴۵ هزار میلیادر تومان |
| لایحه پیشنهادی دولت | ۳۶۸ هزار میلیارد تومان | ۲۸۰ هزار میلیارد تومان | ۸۸ هزار میلیارد تومان |
در قدم بعدی مجلس ایران لایحه را بررسی می‌کند و تغییراتی در ردیف‌های بودجه اعمال می‌کند. تجربه دو سال اخیر دولت حسن روحانی نشان می‌دهد که این تغییرات احتمالا حدود ۶ درصد حجم بودجه پیشنهادی را تغییر می‌دهد.