طبقه متوسط؛ بزرگ‌ترین بازنده تحولات اقتصادی ۱۰ سال اخیر ایران

بررسی‌های بی‌بی‌سی فارسی نشان می‌دهد در افول عمومی وضع اقتصادهای خانوارهای شهری ایران در دهه اخیر، بودجه متوسط خانوارهای دهک‌های میانی شدیدتر از بودجه متوسط در دهک‌های بالایی و پایینی کاهش یافته است.

این افت بودجه به ترتیبی بوده که خانوارهای متوسط و متوسط به بالا در سال ۱۳۹۵ حدود یک پنجم کمتر از سال ۱۳۸۶ کالا و خدمات مصرف کرده‌اند.

• وضع اقتصادی ایرانیان در دهه اخیر ۱۵ درصد بدتر شده
• شکاف هزینه تهران با دیگر استان‌ها دو برابر شده
• سفره ایرانی‌ها در دهه اخیر کوچک‌تر شده است

آمار بانک مرکزی ایران حاکی از آن است که بین سال‌های ۱۳۸۶ تا ۱۳۹۵ بودجه متوسط خانوارهای شهری، یعنی مجموع ارزش کالاها و خدماتی که یک خانوار مصرف می‌کند، ۱۵ درصد پایین آمده است .

اگر بودجه خانوار را به قیمت ثابت در نظر بگیریم، یعنی با لحاظ کردن تورم، قیمت‌های سال ۱۳۸۶ را به قیمت‌های سال ۱۳۹۵ تبدیل کنیم، در سال ۸۶ متوسط بودجه ماهانه خانوار معادل ۳ میلیون و ۸۷۲ هزار تومانِ سال ۹۵ بود، اما در خود سال ۹۵ بودجه متوسط تا ۳ میلیون و ۲۷۵ هزار تومان در ماه پایین آمد.

اما وضع همه خانوارها با همین نرخ منفی ۱۵ درصد تغییر نکرده است.

با بررسی تغییر بودجه خانوار در دهک‌های هزینه‌ای، یعنی در ده گروهی که هر یک ده درصد از خانوارها را در خود جا می‌دهند، روشن می‌شود که شدیدترین کاهش بودجه خانوار برای دهک‌های پنجم تا نهم بوده که نزدیک به ۲۰ درصد از هزینه‌هایشان زده‌اند.

کمترین کاهش بودجه برای دو دهک پایینی، یعنی فقیرترین دهک‌ها بوده است که هزینه‌هایشان به ترتیب با نرخ ۱۰.۱- و ۱۳.۸- پایین آمده است. فقیرترین دهک جامعه در سال ۱۳۸۶ می‌توانست نزدیک ۹ میلیون و ۶۰۰ هزار تومان کالا و خدمات مصرف کند، اما این میزان در سال ۱۳۹۵ حدود یک میلیون تومان پایین آمده و به ۸ میلیون و ۶۰۰ هزار تومان رسید.

بالاترین دهک جامعه، یعنی ثروتمندترین خانوارها هم شاهد پایین آمدن بودجه‌شان بوده‌اند، اما به طور چشمگیری کمتر از طبقه متوسط، یعنی حدود ۱۵ درصد.

بالاترین دهک بودجه‌ای حدود ۱۵ برابر پایین‌ترین دهک دارد و این تفاوت در مبلغ بودجه خانوار به تفاوت در اولویت‌ها منجر می‌شود و به این ترتیب نه تنها خانوارها متناسب با بودجه‌شان مبلغ متفاوتی را خرج هزینه‌های مختلف (مسکن، خوراک، سرگرمی و...) می‌کنند، که سهم متفاوتی از کل بودجه‌شان را به هزینه‌های مختلف اختصاص می‌دهند.

در سال ۱۳۹۵ ثروتمندترین دهک جامعه نزدیک ۱۵ درصد از بودجه‌اش را صرف حمل و نقل کرده است، اما دهک پایینی تنها ۴ درصد بودجه‌اش را به رفت و آمد اختصاص داده است. سالانه ۱۸ میلیون تومان برای دهک بالایی در مقابل سالی ۳۷۱ هزار تومان برای دهک پایینی.

ثروتمندترین دهک جامعه همچنین توانسته نسبت به دیگران سهم بزرگتری از بودجه‌اش را به هزینه‌های دیگری مثل رستوران و هتل (۲.۶۶ درصد)، آموزش (۲.۰۷ درصد) و تفریحات و فرهنگ (۲.۳۵ درصد) اختصاص بدهد.

خانوارهای این دهک همچنین به طور متوسط هم مبلغ بیشتری (شش میلیون در سال) خرج پوشاک و کفش کرده‌اند و هم سهم پوشاک و کفش برایشان بزرگتر از بقیه خانوارها بوده است (۴.۹۹ درصد از کل بودجه).

حق نشر عکس Mehr

خانوارهای ثروتمند دهک بالایی در عین حال نسبت به دیگران کوچکترین سهم بودجه را به خوراک اختصاص داده‌اند ۱۶.۹ درصد، در مقابل هفت دهک پایینی ۲۶ تا ۲۷ درصد بودجه‌شان را خرج خوراک کرده‌اند.

البته سهم کمتر از بودجه به معنی کمتر خرج کردن نیست، در سال ۱۳۹۵ سرانه هزینه خوراک برای افراد دهک بالایی بیش از ۱۶ هزار تومان بوده است، اما هر فرد در دهک پایینی به طور متوسط روزی فقط ۲۳۰۰ تومان خرج غذا کرده است.

برای این که تصور کنید یک نفر چه طور می‌تواند با ۲۳۰۰ تومان در روز خود را سیر کند، در نظر بگیرید که سال گذشته می‌شد با این مبلغ برای تمام سه وعده در روز یک نان بربری، ۲۰ گرم پنیر، دو فنجان چای، سه حبه قند، دو تخم مرغ و یک دانه سیب زمینی خرید.

اگر شخصی در پایین‌ترین دهک می‌خواست در سال گذشته تمام بودجه روزانه‌اش برای هر سه وعده را خرج گوشت قرمز کند می‌توانست ۶۷ گرم گوشت گوسفندی با استخوان بخرد.

خانوارهای دهک اول به طور متوسط نیمی از کل بودجه‌شان را بابت هزینه مسکن می‌دهند، بزرگترین نسبتی که خانوارهای یک دهک خرج مسکن می‌کنند.