خبرنامه دانشجویان ایران: محمد رضایتی// ستاره سهیل هستند؛ مسئولانی که سالی یک‌بار یا شاید هم چند سال یک‌بار به دانشگاه می‌آیند. برای همین است که همان یک‌بار هم آنچنان سر و صدا می‌کنند که همه درباره‌شان حرف می‌زنند، حاشیه‌هایشان نقل محافل و اگر سوت‌بلبلی هم در کار بود، سوژه طنز کانال‌های زرد می‌شوند. اصولا نه‌تنها در سپهر سیاست بلکه حتی در دنیای ورزش هم مثلا وقتی تعداد برگزاری دربی به سالی دوبار محدود می‌شود، حساسیت دربی رو به فزونی می‌کند، حاشیه‌های بازی زیاد و احتمالا سوژه‌های خوبی برای برنامه‌هایی مثل 90 جور می‌شود اما همین دربی اگر سالی چندبار برپا شود -کما اینکه در دهه 70 بازی استقلال و پرسپولیس چندین‌بار در سال برگزار شد یا در یک‌سال تیم‌های رئال‌مادرید و بارسلونا سه هفته متوالی مقابل هم قرار گرفتند- دیگر حساسیت‌های بازی کم می‌شود و خبری از حاشیه‌های همیشگی نیست. در دانشگاه هم وضع به همین صورت است؛ مسئولان محترم اگر مسیرشان برای رسیدن به محل کار از کنار سردر یک دانشگاه بگذرد، مسیرشان را کج می‌کنند تا خدای‌نکرده پرشان به پهلوی دانشجویان نگیرد!
امسال به بهانه روز دانشجو بیش از هزار برنامه در قالب‌های مختلف برگزار شد؛ برنامه‌هایی که با حضور حسن روحانی، رئیس قوه مجریه در دانشگاه سیستان‌وبلوچستان آغاز شد و با دیدار هشت‌ساعته صادق آملی‌لاریجانی، رئیس قوه قضائیه با بیش از 50 دانشجو پایان یافت. رئیس‌جمهور اولین‌بار برای مراسم 16 آذر در یک دانشگاه غیرتهرانی حضور یافت؛ چیزی که می‌شد به یک فرصت استثنایی تبدیل شود اما به تعبیر دانشجویان، با مهندسی جلسه این‌گونه تعبیر شد که رئیس‌جمهور از دانشجویان فرار کرده است. دانشجوها به مراسم سال گذشته و سال‌های گذشته‌تر استناد می‌کردند که روحانی اولین رئیس‌جمهوری است که پنج‌سال متوالی به دانشگاه‌ها آمده و اجازه داده تمام سلایق دانشجویی بی‌پروا مقابل او سخن بگویند و این کج‌سلیقگی و محدودیت در تعداد نمایندگان دانشجویی در مراسم دانشگاه سیستان‌وبلوچستان او را هم از دایره استثنا خارج کرده است.
امسال اما قوه قضائیه در کانون توجه‌ها بود؛ مسئولان قوه قضائیه هرچند دیر اما بالاخره در آستانه روز دانشجو مجاب شدند که به دانشگاه بیایند و این شد که از میان تمام مراسم برگزار شده به مناسبت 16 آذر و روز دانشجو، دیدارهای محسنی‌اژه‌ای، سخنگوی قوه قضائیه و آملی‌لاریجانی، رئیس قوه قضائیه مورد توجه قرار گرفت. چرا؟ چون اولا امسال حساسیت‌ها و شبهات نسبت به قوه قضائیه زیاد بود و هم اینکه مسئولان ارشد آنقدر کم به دانشگاه می‌آیند که همان یک‌باری هم که با دانشجوها نشست و برخاست می‌کنند، آن چندساعت کلی سر و صدا دارد و شاید مسئولان ارشد پس از قرار گرفتن در اتمسفر دانشگاه و اخذ بازتاب‌های رسانه‌ای، به این نتیجه برسند که عطای حضور در دانشگاه را به لقایش ببخشند و دیگر بی‌خیال حضور در دانشگاه‌ها شوند!
پرویز امینی یک جامعه‌شناس است که «آزادی» یکی از دغدغه‌های اوست. امینی درباره جلسه محسنی‌اژه‌ای در دانشگاه شریف معتقد است: «استفاده از امکان آزادی به شکلی که هزینه آزادی و گفت‌وگو را برای دیگران بالا ببرد و افراد احساس کنند در قبال امتیاز گفت‌وگو، باید تاوان سنگینی مثل تحقیر و تمسخر را بپردازند، یا بازی گفت‌وگو به بازی با حاصل‌جمع جبری صفر تبدیل شود و یک‌طرف گفت‌وگو مثل یک دوئل احساس بازنده کامل را پیدا کند، باب آزادی، پرسشگری و پاسخگویی را مسدود می‌کند. همین رادیکالیسم، سال‌ها پیش خاتمی و احمدی‌نژاد را از حضور در دانشگاه منصرف کرد و در دوره روحانی نیز با کانالیزگی و سانسور قبل و بعد از برنامه، مواجه کرده است. در دانشگاه شریف قوه قضائیه به قول معروف ناک‌اوت شد و ایضا آزادی نیز به دست رادیکالیسم ناک‌اوت شد. زین پس خصوصا مسئولان که به حد کافی از پاسخگویی فراری‌اند، برای گفت‌وگوی آزاد و پاسخگویی خطر نمی‌کنند.»
با این حال همین حضور یک‌باره هم آنقدر مهم و ارزشمند است که نمی‌توان از کنارش عبور کرد. حسین اخگرپور، دبیرکل اتحادیه جامعه اسلامی دانشجویان در گفت‌وگو با «فرهیختگان» درباره جلسه تشکل‌های دانشجویی با آیت‌ا... آملی‌لاریجانی، رئیس قوه قضائیه می‌گوید: «مهم‌ترین قسمت این جلسه نفس برگزاری آن است؛ اینکه یکی از سران قوای سه‌گانه نظام جمهوری اسلامی هشت ساعت از زمان خود را به تشکل‌های دانشجویی اختصاص دهد، اهمیت دانشجو را نشان می‌دهد.»
دانشجویان حاضر در این جلسات می‌گویند انتقادات بی‌پرده و صریح‌شان را مطرح کرده‌اند و در برخی موارد از پاسخ‌ها قانع شده‌اند. اخگرپور می‌گوید: «نفس اصلی این جلسه، انتقال انتقادات و مطالبات دانشجویان به رئیس قوه قضائیه بود که به بهترین شکل انجام شد و رئیس قوه نیز پاسخگو بود.» امیر سیاح، فعال سابق دانشجویی درباره دیدارهای مسئولان قوه قضائیه نوشت: «اگر می‌خواهیم دکان بی‌بی‌سی و اذنابش تخته شود، مراسم مسئولان قوه قضائیه با دانشجویان پخش شود.»
محمدامین سلیمی، دبیر شورای تبیین مواضع بسیج دانشجویی در گفت‌وگو با «فرهیختگان» گفت: «رئیس قوه قضائیه در این جلسه هشت ساعت از زمان خودش را به دانشجویان اختصاص داد و حتی در برخی موارد با دانشجویان وارد گفت‌وگوهای دوطرفه می‌شد، او اصرار داشت به همه سوالات پاسخ داده شود.»
شاید اهمیت همین موضوع بود که محمد محمدیان، نماینده رهبری در دانشگاه‌ها در نامه‌ای به آملی‌لاریجانی با تقدیر از سعه‌صدر مسئولان قضایی نوشت: «در شرایطی که دشمنان با ناکارآمد نشان دادن دستگاه‌های نظام جمهوری اسلامی قصد تخریب ارکان نظام و زمینه‌سازی فتنه‌ای جدید دارند، این نشست‌های علمی و صمیمی سرمایه اجتماعی دستگاه قضایی را خواهد افزود.»
این موضوع شاید ساده باشد اما نشان می‌دهد بسیاری از مواردی که قابلیت تبدیل به یک بحران اجتماعی و حتی سیاسی دارند، با یک حضور ساده اما به‌موقع در دانشگاه قابل حل است و این چیزی است که مسئولان متوجه آن نیستند یا اینکه دیر متوجه می‌شوند. به‌عنوان مثال وقتی رمضان سال 91 دانشجویان در دیدار با رهبر انقلاب از مسئولانی که به دانشگاه نمی‌آیند، گلایه کردند و در همان جلسه رهبری هم از مسئولان خواستند که به دانشگاه بروند، تنی چند از مسئولان وقت یعنی وزیر علوم، وزیر ارشاد، رئیس سازمان صدا و سیما، رئیس قوه قضائیه، رئیس مجلس و... به دانشگاه آمدند اما به یکی دوبار محدود شد. برخی از مسئولان همچون رئیس وقت صدا و سیما حالا و پس از پایان مسئولیت بیشتر به دانشگاه می‌آیند، حالا هم آمدن شان خوب و میمون است اما آن اثر ملموس همچون دیدار اخیر آملی‌لاریجانی و دیدار سال گذشته روحانی در دانشگاه تهران را ندارد. از این جهت باید از حضور مسئولان در زمان مسئولیت‌شان در دانشگاه دفاع کرد. امسال اما مراسم 16 آذر غایبان بزرگی هم داشت. همان‌گونه که پیرامون قوه قضائیه مسائل مهمی در محافل دانشجویی مطرح است، به همان میزان و شاید بیشتر انتقادهایی نسبت به عملکرد سایر نهادها و وزارتخانه‌ها وجود دارد.
از این جهت محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه و معاونش سیدعباس عراقچی، منصور غلامی وزیر علوم، قاضی‌زاده‌هاشمی وزیر بهداشت، کرباسیان وزیر اقتصاد، آخوندی وزیر مسکن، زنگنه وزیر نفت، عسکری رئیس صدا و سیما، خاموشی رئیس سازمان تبلیغات، فتاح رئیس کمیته امداد و مسئولانی از سپاه و شورای نگبهان جایشان در دانشگاه خالی بود. تصور کنید جلسات روز دانشجو با حضور این افراد برگزار شود آنگاه همچون قوه قضائیه هم شبهات جامعه به دلیل اتصال آن با دانشجو حل و فصل می‌شود و هم اینکه به جهت بدیع و تک‌بودن یک جلسه به حاشیه نمی‌رود.
وجه دیگر مراسم روز دانشجو اما کنش‌های خود دانشجویان است. دانشجو باید بی‌محابا و بی‌لکنت زبان نقد کند اما اگر در جایی به این مهم رسید که مسیر را کج رفته، راهش را اصلاح کند.
مرتضی فیروزآبادی، فعال سابق دانشجویی با انتقاد به جنس سوالات مطرح‌شده در دیدارهای دانشجویان معتقد است: «فعال بودن و اثرگذاری جنبش دانشجویی در حضور گفتمانی و ورود مساله‌محور به مسائل کشور است؛ خواه دستگاه این مطالبه‌گری قوه قضائیه باشد یا صدا و سیما یا دولت و مساله‌اش اقتصادی باشد یا سیاسی یا فرهنگی یا حقوقی. فعل سیاسی جنبش دانشجویی این است که بتواند سوال دقیق و ریشه‌ای از مسائل بپرسد و مسائل کلیدی را گفتمان کرده و از مسیر گفتمان‌سازی و مطالبه‌گری پیگیری کند. این رویکرد در جنبش دانشجویی می‌تواند به امیدواری به آینده و حضور فعالانه و موثر و رو به جلو منجر شود، نه منفعل، سرخورده و ناامید. »
از سوی دیگر به خطا رفتن مطالبات دانشجویی یا ورود به مصادیق می‌تواند تبعاتی داشته باشد. رهبر معظم انقلاب اردیبهشت سال 87 در دانشگاه شیراز به دانشجویان می‌گویند: «شما می‌گویید که ما شعار عدالت می‌دهیم؛ دانشجو را می‌گیرند، اما آن کسی را که به عدالت صدمه زده، نمی‌گیرند. قوه قضائیه چنین، یا دستگاه مسئول چنان. خب اینجا شما باید زرنگی کنید؛ یک لحظه از درخواست و مطالبه عدالت کوتاهی نکنید؛ این شأن شماست... شما زرنگیتان این باشد: گفتمان عدالت‌خواهی را فریاد کنید؛ اما انتقاد شخصی و مصداق‌سازی نکنید. وقتی شما روی یک مصداق تکیه می‌کنید، اولا احتمال دارد اشتباه کرده باشید؛ من می‌بینم دیگر. من مواردی را مشاهده می‌کنم که روی یک مصداق خاصی تکیه می‌کنند؛ یا به‌عنوان فساد، یا به‌عنوان کج‌روی سیاسی یا به‌عنوان خط و خطوط غلط. بنده مثلا اتفاقا از جریان اطلاع دارم و می‌بینم این‌جوری نیست و آن کسی که این حرف را زده، از قضیه اطلاع نداشته است. بنابراین وقتی شما روی شخص و مصداق تکیه می‌کنید، هم احتمال اشتباه هست، هم وسیله‌ای به دست می‌دهید برای اینکه آن زرنگ قانوندان قانون‌شکن - که من گفته‌ام قانوندان‌های قانون‌شکن خطرناکند - بتواند علیه شما استفاده کند.»
در همین رابطه اخگرپور به دو مورد از مطالب عنوان‌شده توسط دانشجویان در جلسه دانشجویان با رئیس قوه قضائیه اشاره کرد و گفت: «مساله «ر.ش» و «م.ن» ازجمله مباحث مطرح‌شده توسط دانشجویان بود که رئیس قوه قضائیه درباره یکی از آنها عنوان کرد برخی از دانشجویان جوانب پرونده او را نمی‌دانند و این فرد به دلیل ارتباط با منافقین دستگیر شده است.»
اخگرپور ادامه داد: «با توجه به بیانات رهبری مبنی‌بر اینکه تشکل‌ها نباید به‌صورت مصداقی به مسائل ورود پیدا کنند و مساله مهم، بلند کردن علم عدالت‌خواهی است؛ از این رو هدف‌مان نیز این بود که به‌صورت مصداقی ورود پیدا نکنیم؛ چراکه در صورت ورود مصداقی، ممکن است سوءبرداشت‌هایی ایجاد شود. پرونده‌های حقوقی پرونده‌هایی هستند که ما تنها حرف یک نفر را می‌شنویم و از نظر قانونی دسترسی به پرونده‌ها امکان‌پذیر نیست؛ از این رو اگر بخواهیم قضاوت درستی داشته باشیم، باید درباره تمامی جوانب آن اطلاعات داشته باشیم.»
محمدامین سلیمی نیز درباره ورود مصداقی به پرونده‌ها یک مرز دیگر را هم تعیین می‌کند و می‌گوید: «باید مواظب باشیم که اگر ورود مستقیم کردیم، در پازل کسی بازی نکرده و در فضای غیرجناحی آن را دنبال کنیم و عدالت‌خواهی دانشجویان سهم کسی نشود؛ همچنین نباید سرمایه و آبروی تشکل خود را به‌طور کامل خرج مصادیق کنیم، بلکه اصل گفتمان و پیگیری روح نهایی عدالت‌خواهی است. در این حال دانشجویان در حوزه عدالت‌خواهی گام‌های بزرگی برداشته‌اند و با صحبت‌هایی که بخواهد بچه‌های انقلابی را به چند دسته تقسیم کند، ولو با وجود همه اختلاف‌نظرهایی که در حوزه عدالت‌خواهی وجود دارد، موافق نیستم.»
ذکر یک نکته دیگر درباره حضور مسئولان در دانشگاه، فواید این حضور است. اولا دانشجویان حلقه واسطه با جامعه‌اند و ثانیا یک جریان غیرحاکمیتی محسوب می‌شوند، از همین جهت آنچه دانشجو به افکارعمومی منتقل می‌کند با آنچه مسئولان در تلویزیون حاضر شده و توضیح می‌دهند، تفاوت دارد. از سوی دیگر حضور مسئولان در فضای نخبگانی و آکادمیک به جهت مونولوگ نشدن سخنان قابل فهم‌تر برای عموم است و استمرار این مسیر فاصله بین مسئولان و مردم را کم خواهد کرد. البته این مسیر نیازمند همراهی دو گروه است؛ یکی دانشجویان که چارچوب‌های نقد را رعایت کنند و دوم مسئولان که حضور در دانشگاه را یکی از وظایف‌شان بدانند؛ نه امری تشریفاتی و خارج از وظایف کاری. قطعا برآیند چنین وضعی به نفع نظام و مردم خواهد بود؛ چیزی که لااقل درباره قوه قضائیه به وضوح قابل اثبات است. شبهاتی که حل آن به صورت عادی ممکن نبود اما با یک دیدار دانشجویی ساده برطرف شد.
∎