سلامت نیوز-*حنیف‌رضا گلزار: اين روزها کلیپی در فضای مجازی دست به دست مي شود که درآن درگیری لفظی معاون رییس‌جمهور و رییس سازمانی که زمانی «حفاظت محیط زیست» نام داشت با یکی از نمایندگان مردم در مجلس از حوزه استان خوزستان به تصویر کشیده شده است. کلانتری در کنار محمود حجتی(وزیر جهاد کشاورزی)، نشسته و در پاسخ اعتراض آقای نماینده به صدور مجوز انتقال آب از کارون می گوید: «به تو هیچ ربطی نداره... شما فکر کردی من خانم ابتکارم... لات خونه است، اینجا مگه و... .»
از اینکه آیا شأن یک مدیر ارشد آن هم در جایگاه معاونت رییس‌جمهور چنین ایجاب می‌کند تا پاسخ یک نماینده مجلس را که نگران از وضعیت زیست محیطی حوزه انتخابیه خود است، این‌گونه بدهد، درمی‌گذرم. پیش‌تر در نوشتاری در روزنامه «قانون» با بررسی دیدگاه ها و ادبیات آقای کلانتری به این نکته پرداخته بودم که «کلانتری از دیدگاه مدیریتی در دهه 70 جا مانده است». تصور می کنم آن نوشتار نیاز به یک پیوست هم دارد و این پیوست چیزی نیست جز موشکافی و پرداختن به اینکه کلانتری از لحاظ رعایت اصول بنیادین گفتاری در چه دوره ای از تاریخ جا مانده است... ؟
داستان يك اختلاف
اما ماجرای برآشفتن نماینده خوزستانی و پاسخ های خارج از عرف کلانتری چه بود؟ گویا در بين سفر جهانگیری، معاون اول رییس جمهور به خوزستان، نامه ای با امضای آقای کلانتری خطاب به ایشان نگاشته می‌شود و در آن چنین استدلال می‌شودکه اگر مدیریت آبی در بخش کشاورزی استان خوزستان اعمال شود، خوزستان و کارون نه تنها کم آب نیستند بلکه حتي با مازاد آب ۳/۰۸ میلیارد متر مکعبی نیز مواجه هستند. بنابراین به‌راحتی و بدون هیچ مشکلی «کارون» خواهد توانست سالانه 750 میلیون متر مکعب به حوضه‌های دیگر(فلات مرکزی ایران) آب صادر کند. کارون خواهد توانست نیاز 450 میلیون متر مکعبی آب برای مهار ریزگردها را تامین كند؛ کارون خواهد توانست نیاز 400 میلیون متر مکعبی تالاب‌های بی رمق خوزستان را نیز فراهم آورد و البته با تامین سالانه 450 میلیون متر مکعبی آب ورودی به اروند‌رود، همچنان چیزی نزدیک به 1/1 میلیارد متر مکعب «آب جدید!» باقی خواهد ماند که به گفته کلانتری می توان بخشی از آن را به توسعه داد... اما او ۳/۰۸ میلیارد متر مکعب آب مازاد دشت های اطراف کارون را چگونه برآورد و برای مصرف بهینه آن برنامه داده است؟پیش از پرداختن به منبع و منشا این عدد، بهتر است با ابعاد و حجم این مقدار آب آشنا شویم. ۳.۰۸ میلیارد متر مکعب آب، یعنی چقدر؟ برای آنکه شاخصی در ذهن خواننده از این حجم عظیم آبی شکل گیرد، این حجم هنگفت آب به تصور کلانتری، مازاد در دشت خوزستان را با حجم آب ذخیره‌شده در سد کرج مقایسه می‌کنیم. حجم مفید مخزن سد کرج در زمان آغاز بهره برداری، معادل 200 میلیون متر مکعب بوده است. بر این اساس می‌توان گفت رقم ۳/۰۸ میلیارد متر مکعبی مورد نظر آقای دکتر کلانتری، معادل 15 تا 16 سد به بزرگی سد امیرکبیر کرج می‌شود. به عقیده کلانتری، شرکت «توسعه نیشکر خوزستان» سالانه 560 میلیون متر مکعب(۲/۸برابر سد کرج)، آب اضافی مصرف می کند. شرکت های «کارون، هفت تپه و میان آب» نيز در مجموع سالانه، رقمی معادل 420میلیون مترمکعب(۲/۱ برابر سد کرج)، مصرف مازاد آب دارند. کشت برنج در استان خوزستان سالانه 1200 میلیون متر مکعب(6 برابر سد کرج)، ازآب کارون را می بلعد و البته اگر صرفه‌جویی در مصرف آب اراضی کشاورزی غیرنیشکری و غیربرنجی در استان خوزستان محقق شود، از این محل نیز سالانه 900 میلیون متر مکعب(۴/۵برابر سد کرج)، آب مازاد باقی خواهد ماند. مجموع این صرفه جویی‌ها همان رقم ۳/۰۸ میلیارد متر مکعبی می‌شود که آقای دکتر کلانتری و تیم همکاران‌شان برای مصرف بهینه آن از جمله انتقال آن به فلات مرکزی ایران برنامه‌ریزی کرده و به معاون اول رییس‌جمهور نامه نوشته اند. همان نامه‌ای که داد آقای نماینده را درآورد و کلانتری را به چنین واکنشی به دور از ادب و عرف رایج اداری و دیوانی وا داشت .
سكوتي عجيب!
اما مساله اساسی و مورد غفلت واقع‌شده در این نامه و رخداد های در پی آن، سکوت«وزارت جهاد کشاورزی است؛ سکوتی که حتي در ميان دعوای کلانتری و آقای نماینده هم به شکلی آشکار و جالب نمود یافت. در فیلم پخش شده، محمود حجتی، وزیر جهاد کشاورزی در کنار کلانتری نشسته و پس از آغاز درگیری لفظی، بدون اعتنا به آنچه که در حال روی دادن بر سر مساله مدیریت مصرف آب است، خود را با چندین خبرنگار در صندلی پشتی مشغول می‌كند... اگر محاسبات کلانتری و تیم همکارانش در مورد مصرف نامتعادل آبی، آن‌هم به حجم دست کم 15 سد به بزرگی سد کرج تنها در دشت خوزستان درست باشد، این وزارت جهاد کشاورزی است که باید پاسخگوی این اتلاف و تاراج منابع آبی باشد اما با فرض درست بودن محاسبات تیم همکاران کلانتری و برجای ماندن ۳/۰۸ میلیارد متر مکعب «آب جدید»، این موضوع به هیچ عنوان مجوزی برای اجرای طرح های انتقال آب بین حوضه ای نخواهد بود؛ چرا که بر خلاف نظر کلانتری، این آب هرگز «جدید» نیست. سهم کارون، اروند و مخازن آب زیرزمینی منطقه بوده و هست که در همه این سال ها با بی مبالاتی مصرف شده است. صرفه جویی‌های مورد نظر کلانتری، بجا و دغدغه های او برای احیای تالاب ها و مهار ریزگردها و مدیریت درست منابع آبی در بخش کشاورزی درست است اما به شرط آنکه پیشاپیش برای این صرفه‌جویی‌ها، منابع مصرف جدیدی تعریف نشود. نکته بسیار مهم دیگر آن است که حتي اگر برآوردهای دکتر کلانتری درست بوده باشد، پیش از تعریف مقاصد جدید برای این حجم عظیم آبی که روی کاغذ برآورد شده، ابتدا باید با اجرایی شدن صرفه‌جویی‌های مد نظر ایشان، این حجم عظیم آب را در دنیای واقعی فراهم كرد؛ سپس برای انتقال یا اختصاص آن به«توسعه» اقدام کرد. به عمل در آمدن صرفه جویی ۱/۸۸ میلیارد متر مکعبی اراضی کشاورزی نیشکری و غیر نیشکری و البته صرفه‌جویی ۱/۲ میلیارد متر مکعبی ناشی از توقف کشت برنج، نیاز به برنامه‌ریزی دقیق، کارشناسان خبره و مدیران توانمند دارد. آیا کشت برنج در بالادست زاینده‌رود در اصفهان، چهار‌محال‌و بختياري، استان فارس، یزد و سیستان با وجود منع قانونی در این سال ها اجرایی شده که دکتر کلانتری برای ایجاد ۳/۰۸ میلیارد متر مکعبی «آب جدید»، شالیکاران خوزستان را بی هیچ برنامه ای نشانه گرفته اند؟
اظهارنظرهاي نگران كننده
نکته پایانی که لازم می دانم به آن اشاره کنم، تاختن کلانتری به ابتکار در میانه این دعوا بود. این رسم برای ما چندان ناآشنا نیست که هر دولت جدیدی، بخش عمده ای از مشکلات پیش روی خود را ناشی از کارکردهای نادرست دولت قبلی می‌داند. دولت آقای روحانی هم از این حقیقت مستثنا نبوده و نیست اما متهم كردن خانم ابتکار از سوی کلانتری، کمی گیج کننده و نامفهوم است؟ معنای «شما فکر کردی من خانم ابتکارم» را درک نمی کنم. به بیان دیگر سابقه ای در میان دولتمردان نمی توان یافت که مدیری از کارکرد های مثبت و درست مدیر قبلی خود تبری جسته باشد. کلانتری اما چنین شیوه ای را برای اولین بار در تاریخ بنیان نهاد... یادم هست که ابتکار درقضیه طرح شیرین‌سازی و انتقال آب دریای کاسپین به سمنان، محکم و استوار حتي در برابر مقام مافوق خود، همان که ابتکار را در جایگاه معاونت خود برگزیده بود؛ یعنی شخص رییس دولت تدبیر ایستاد... یادم هست که ابتکار در برابر جاده‌سازی در جنگل« ابر» در برابر بیش از 150 نماینده مجلس نهم محکم و استوار ایستاد... یادم هست که سازمان حفاظت محیط زیست به واسطه این ایستادگی ها و پایمردی‌ها تا لبه انحلال از سوی برخی نمایندگان پیش رفت اما باز هم ابتکار و همکارانش ایستادند و در راستای اجرای شرح وظایف از ماموریت ها و مسئولیت های سازمانی خود کوتاه نیامدند. یادم هست سازمان حفاظت محیط زیست در دوران ابتکار پرچمدار توقف بهره برداری چوبی از جنگل های شمال و اجرای طرح تنفس بود و این ضرورت را با همه مخالفت ها و هجمه های مافیای جنگل‌خواری به سرانجام رساند. یادم هست در دوران ابتکار، دوستان و نزدیکان دکتر کلانتری که پرچمدار حمایت و ضرورت تراریخته ها بودند، میدانی برای جولان نداشتند و بالاخره یادم هست در افکار عمومی و به‌ویژه نزد کنشگران حوزه محیط زیست و منابع طبیعی، به شوخی ابتکار را تنها مرد کابینه لقب داده بودند... آقای دکتر کلانتری! خیال‌تان آسوده و راحت، هیچ کس فکر نمی کند که شما خانم ابتکار هستید... هیچ کس شما را با ایشان مقایسه نکرده و نخواهد کرد؛ چون جنس و فکر شما دو نفر با یکدیگر تفاوت ماهوی و بنیادین دارد. شما با این دیدگاه که «کشور نمی تواند معطل محیط زیست بماند» و شما که از ترس «نه گفتن»، نگران «حذف شدن سازمان حفاظت محیط زیست» از چرخه تصمیم گیری‌های کلان مدیریتی کشور هستید، هرگز نمی توانید حتي برای لحظه ای، خود را با ابتکار و اندیشه زیست‌محیطی و توان لابیگری او برای پاسداری از زیست بوم میهن‌مان مقایسه کنید. به قول همان نماینده خوزستانی مجلس، « صد رحمت به پدر خانم ابتکار و ...» بقیه را در فیلم ببینید بهتر است.
* عضو هیات مدیره جمعیت دیده بان طبیعت