صاحب‌خبر - ابریشم بافی هنر و جزو صنایع دستی محسوب می شود. بافت رشته های ابریشم از الیاف حاصل از پیله کرم، در ایران سابقه ای طولانی دارد و به قولی قدمت آن در بین مردم روستانشین این سرزمین به ماقبل تاریخ باز می گردد.
پیش از این ابریشم بافی در چین رشد و پرورش یافت اما این هنر در ایران نیز فراگرفته شد و با برخی تغییرات به سمت مطلوبیت بافت، ماندگار و بومی شده رفت.
ابریشم کشی و تولید پیله ابریشم نیز صنعتی همراه با هنر ابریشم بافی و پیش درآمدی بر آن است. نخهای ظریف و لطیف ابریشم دردستان هنرمند و توانمند زنان و مردان خطه خراسان بگونه ای به تار و پود بدل می شود که حاصل آن تولید پارچه های لطیف، سبک و مقاوم است که رقیب ندارد.
ابریشم بافت ایران سال 1356 برنده جایزه ظریفترین و زیباترین دستبافته جهان شد زیرا جایزه یونسکو در این بخش به 'صغری کبیری' بانوی ابریشم باف روستای زاوین خراسان رضوی تقدیم شد.
پارچه‌های ابریشمی با تارهای طلا و نقره در شوشتر، شیراز، فسا و اصفهان بافته می ‌شدند. از جمله مراکز ابریشم بافی ایران مناطق رامیان، مینودشت و ترکمن صحرا در گلستان و روستای زاوین شهرستان کلات نادری، راز و جرگلان، مانه و سملقان در خراسان بوده اند. ابریشم بافی در خراسان در منطقه کلات نادری رونق دارد و تولیدات آن در قالب رومیزی، روتختی، روسری، شال، دستمال و پوشاک عرضه می شود.

* ابریشم بافی تولید پوششهای فاخر
ماکو، ماسوره کوچک و بزرگ و گورد از ابزارهای مهم در ابریشم بافی هستند. رایجترین رنگهای مورد استفاده در ابریشم بافی نیز آبی، قرمز، سبز و مشکی است. در گذشته از رنگهای طبیعی همچون روناس، پوست گردو و پوست انار استفاده می شده که دارای ثبات بالایی بوده ولی امروزه از رنگهای شیمیایی با دوام کم استفاده می شود.
از موارد مصرفی ابریشم بافی می‌ توان به لبه یقه، سرآستین و پیش‌سینه لباسهای محلی فاخر اشاره کرد و البته لباسها و پوشش های کامل ابریشمی بهای گزافی دارند که با نگاه انصافانه می توان گفت ارزش لباسهای ابریشمین همین بهای سنگین است.
بافته های ابریشمین آنقدر حساس و ارزشمندند که برای نگهداری الیاف ابریشمی، حفاظت از رطوبت مداوم، آتش، اشعه‌ مستقیم خورشید، سفیدکننده‌های شیمیایی و اشیای نوک‌تیز و برنده ضروری است.

* ابریشم بافی کلات و نشان یونسکو
در حال حاضر بافت نوعی پارچه ابریشمی در کلات به ویژه در روستاهای زاوین لاین مرسوم و متداول است که ویژگی های خاصی دارد. این نوع پارچه به وسیله دستگاه های ساده بافندگی تولید می گردد و طرحهایش غالبا هندسی است که به صورت برجسته جلوه می نماید. طرز عمل بدین ترتیب است که در حین بافت طبق طرح ذهنی، پود پارچه با دست از لا به لاهای نخ های تار عبور کرده و قسمتهای اضافی در پشت پارچه مخفی می ماند.
حاصل این نوع بافت که شکل تکامل بافته هایی از بافت معروف به بافت ناخنی است معمولا به مصرف لبه یقه، سر آستین، پای دامن، جلوی پیراهن و غیره می رسد ضمن آنکه روسری و سفره و نظایر آن را از به هم دوختن قطعات بافته شده تهیه می کنند.
طرحهای رایج در این نوع پارچه که تار و پود آن از ابریشم طبیعی می باشد شامل طرحهای اصیل و سنتی منطقه از جمله پرده ای، کج بوته، ساراته، گل ریزه و قشماری است که به صورت ذهنی بر متن پارچه و ضمن بافت به وجود می آید و بخاطر استفاده از نخهای ابریشمی رنگین و شاد و زنده نظیر زرد، قرمز، سرخابی، سورمه ای و آبی زیبایی خاصی به پارچه می بخشد.
در مناطق تولیدی این نوع پارچه مرسوم است که دختران هنگام ازدواج تعدادی از محصولات تولیدی خود را شامل سفره، پیراهن و روسری به عنوان جهیزیه به خانه داماد می برند و در روز عروسی زیباترین پیراهن دستباف خویش را نیز بر تن می کنند تا آداب و رسوم رایج را کاملا رعایت نمایند.
این دستبافته ها در سال 1356 هجری شمسی برنده جایزه ظریفترین و زیباترین دستبافته جهان گردید و نشان یونسکو را از آن یک زن ایرانی به نام 'صغری کبیری' از اهالی روستای زاوین در استان خراسان رضوی کرد.

* خراسان رضوی دارنده 13 برند ملی صنایع دستی
معاون صنایع دستی و هنرهای سنتی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی گفت: این استان دارای هنرهای سنتی و صنایع دستی فراوان است که در عرصه ملی و بین المللی شناخته شده و مورد استقبال گردشگران داخلی و خارجی قرار دارد.
محمد مطیع افزود: دست کم 13 هنر سنتی و صنایع دستی در این استان به عنوان صنایع دستی شاخص شناخته شده و از رشته های مزیت دار و بومی هستند.
وی اظهار کرد: برند صنایع دستی در شهرستان فیروزه رشته تراش سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی، در شهرستان طرقبه - شاندیز رشته ارغوان بافی و پوستین دوزی و در شهرستان کلات نیز گلیم بافی و ابریشم بافی است.
وی گفت: همچنین رشته سفالگری سنتی در گناباد، ابریشم کشی در تربیت حیدریه، فرت بافی و ساخت سازه های سنتی در تربت جام، حوله بافی در تایباد و تراش سنگ های قیمتی در نیشابور از دیگر برند های ملی صنایع دستی شهرستان های این استان است.
مطیع افزود: علاوه بر این رشته های تراش سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی در مشهد، حجاری سنتی (سنگتراشی) و نیز تولیدات چرمی دست دوز از برندهای ملی صنایع دستی در این کلانشهر است.
وی اظهار کرد: صنایع دستی سبد بافی در بجستان و گلیم بافی در شهرستان قوچان از دیگر رشته ها و صنایع دستی برجسته و مهم در استان محسوب می شوند.
وی تاکید کرد: در این میان دو رشته ابریشم کشی و ابریشم بافی جزو رشته های خاص هستند که در جهت حمایت برای ماندگاری این رشته ها، حمایت از هنرمندان این عرصه مورد توجه است.

* صنایع دستی پیام رسان ابعاد فرهنگی گردشگری
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی نیز گفت: صنایع دستی در کنار همه کاربردهایی که دارد می تواند به عنوان سوغات، پیام رسان ابعاد فرهنگی سفر برای گردشگران داخلی و خارجی باشد.
محمدرحیم رهنما با بیان اینکه مشهدالرضا (ع) قطب گردشگری زیارت محسوب می شود افزود: بخشی از سفر و گردشگری همراه با هدیه و سوغات است که نه تنها این امر تاثیر اقتصادی قابل توجهی در بر دارد بلکه صنایع دستی را به پیام رسان فرهنگی تبدیل می کند.
وی اظهار کرد: بخشی از موفقیت فعالیت های اقتصادی شهر با توجه درست و دقیق به اقتصاد گردشگری و اقتصاد سفر محقق می شود.
زارع صفت گفت: خلاقیت و کاربردی کردن محصولات صنایع دستی از جمله ضروریات و نیازهایی است که باید با برنامه ریزی هدفمند به آن توجه شود.
وی افزود: صنایع دستی به راحتی می تواند صنعت گردشگری و اقتصاد گردشگری را در خراسان رضوی تحت تاثیر قرار دهد لذا باید از این فرصت استفاده کرد.
وی با بیان اینکه هنرمندان حوزه صنایع دستی استان از توانمندی بسیار و هنر والایی برخوردار هستند اظهار کرد: باید با هدفمند کردن محصولات صنایع دستی و در نظر گرفتن نیاز مصرف کنندگان محصولات این بخش به رشد و پرورش هنرمندان، حمایت از آنان، جلب توجه گردشگران و کشف بازارهای جدید در این عرصه اقدام نمود.
وی تاکید کرد: رشته های ابریشم کشی و ابریشم بافی با توجه به قدمت بالای تاریخی و شهرت جهانی آن می تواند جزو رشته های جاذب گردشگران داخلی و البته خارجی باشد که باید در زمینه معرفی مناطق بومی این رشته ها به گردشگران و زمینه سازی برای حضور آنان در این مناطق اقدامات پررنگ تر، موثرتر و با برنامه ریزی بنیادی تری انجام شود.

* 85 درصد ابریشم کشی کشور در خراسان رضوی
در حالی که بیش از 80 درصد صنعت نوغانداری و تولید پیله ابریشم ایران در شمال کشور است، ابریشم کشی از تولیدات پیله ابریشم در پایتخت ابریشم کشی کشور یعنی خراسان رضوی به میزان 85 درصد انجام می شود.
در این میان شهر بایگ و روستای بسک در شهرستان تربت حیدریه مهمترین مناطق هنر صنعت ابریشم کشی در این استان محسوب می شوند.
رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری تربت حیدریه نیز به خبرنگار ایرنا گفت: با فعالیت خستگی ناپذیر زنان و مردان در 1500 کارگاه ابریشم کشی در شهر بایگ و روستای بسک در این شهرستان مجموعا با 1500 کارگاه ابریشم کشی رتبه نخست کشور در این عرصه به نام این شهرستان ثبت شده است.
علی محمدی با اشاره به اینکه تولید اصلی فرآیند نوغانداری، پیله ابریشمی است که از آن الیاف ابریشم حاصل می شود، افزود: از میان تمامی تارهای منسوجات، ابریشم به دلیل ویژگی های خاص خود از جمله سبکی، ‌نرمی، ‌مقاومت در نوسانات گرمایی، رنگ پذیری، ‌جاذب رطوبت بودن، عایق پذیری الکتریکی و به طور کلی لطافت، ظرافت و دوام،‌ جایگاه ویژه و ممتازی را دارد.
محمدی گفت: به همین دلیل در دنیای منسوجات ابریشم را ملکه منسوجات می نامند و ابریشم به عنوان ماده اولیه در تولید محصولاتی مانند فرش، پارچه، ‌پیراهن، شال گردن، آویزهای دیواری و تزئینات داخلی منزل و غیره استفاده می شود.
وی اظهار کرد: علاوه برآن در ساخت چتر نجات، ‌تودوزی لاستیک، رگهای مصنوعی، نخ جراحی، مواد عایق الکتریکی وغیره نیز از ابریشم استفاده می شود.
وی بیان کرد: روزانه در هر کارگاه دو کیلوگرم نخ ابریشم تولید می شود و بر همین اساس سالانه حدود 110 هزار کیلوگرم نخ ابریشم در این شهرستان تولید می شود.

*خراسان رضوی رتبه دوم در تولید پیله خشک
معاون بهبود تولیدات دامی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی با بیان اینکه تولید پیله ابریشم در استان برای 2500 نفر ایجاد اشتغال فصلی دارد اظهار کرد: انتقال 85 درصد پیله خشک تولیدی در کشور به این استان برای فراوری، عنوان پایتخت ابریشم کشی را شایسته خراسان رضوی کرد.
جعفر حاجی مجتهد افزود: مرکز توسعه نوغانداری کشور به عنوان زیرمجموعه معاونت بهبود تولیدات دامی وزارت جهاد کشاورزی اردیبهشت سال 1393 در رشت فعال شد. 60 درصد پیله ابریشم کشور در گیلان تولید و فعالیت سایر استانها نیز توسط این استان پشتیبانی می شود.
وی با بیان اینکه فصل تولید پیله ابریشم در نیمه نخست و فصل بهار و تابستان هر سال است، افزود: در نیمه نخست امسال 106 تن پیله ابریشم در خراسان رضوی تولید شده است.
حاجی مجتهد این میزان تولید پیله ابریشم را با توزیع پنج هزار و 231 جعبه تخم نوغان در بین تولید کنندگان در استان میسر دانست.
معاون بهبود تولیدات دامی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی اظهار کرد: با هدف تسهیل کار برای بهره برداران امسال تعداد 10 هزار اصله نهال درخت توت در بین تولید کنندگان توزیع شده است.
وی تاکید کرد: هم اکنون در حال تلاش برای پوشش مستقیم این مراکز توسط سازمان جهاد کشاورزی استان خراسان رضوی هستیم.
گزارشگر: آرزو جاودانی **انتشار: حسین کریم زاده
7496/1858
∎​