سینا تهرانی*
موضوع هوش و تیزهوشی موضوعی است که همه اقشار جامعه کنونی را درگیر خود کرده است و به یکی از اصلی ترین دغدغه‌های والدین در خصوص آینده فرزندان شان تبدیل شده است.بر اساس نظریه‌های مدرن این حوزه، هوش یعنی «توان سازگاری و پیشرفت در شرایط مختلف» .بنابراین یک کارآفرین با تحصیلات زیر دیپلم، یک مکانیک ماهر با تحصیلات سیکل، یک نوازنده موسیقی، یک فوتبالیست باشگاههای مطرح یا یک کشاورز که از زمینش محصول بیشتری برداشت می‌کند هم می‌توانند تیزهوش قلمداد شوند.در واقع هوش انواع و اقسام مختلفی دارد و صرفاً در هوش ریاضی یا تحصیلی خلاصه نمی‌شود.
بارها دانش آموزانی را دیده ام که از نگاه خانواده‌هایشان بسیار تیزهوش قلمداد می‌شدند اما در واقعیت هوش آنها از حد متوسط هم کمتر بوده است و بالعکس دانش آموزانی که بیهوش یا کم هوش نامیده شده اند اما بررسی‌های دقیق نشان داده است که انصافاً آنها در یک زمینه یا زمینه‌هایی خاص بسیار هم باهوش هستند ولی کسی نبوده است که این استعدادهای بالقوه آنها را شناسایی و در مسیر صحیح هدایت کند.بر اساس آمار بدست آمده در سالهای اخیر در دپارتمان آی‌کیو و حافظه تقریباً پنجاه و شش درصد دانش آموزانی که موفق به کسب رتبه‌های زیر صد رشته‌های ریاضی و علوم تجربی شده اند، حقیقتاً از نظر هوش تحصیلی، تیزهوش بوده اند و مابقی هوش متوسطی داشته اند.اگر تعریف ما از تیزهوش بودن به معنی همین آی‌کیویی باشد که توسط آزمون‌های ورودی و سراسر مشکل دار مدارس تیزهوشان شناسایی می‌شود، قاعدتا باید نتیجه بگیریم که هر کس در این مدارس درس نخواند بی استعداد است اما معیار تیزهوش بودن فقط آی‌کیوی بالا نیست.
 متأسفانه همانگونه که معدل دانش آموزان مقاطع مختلف تحصیلی از واقعیت‌ها به دور بوده و نمی‌تواند معیار درستی از سطح علمی‌یک دانش آموز ارائه دهد، به همین نحو هم صرفاً عضو مدرسه تیزهوشان بودن؛ نشانه  تیزهوش بودن یک دانش آموز نیست زیرا با گسترش این مدارس و پارتی بازی‌هایی که در ثبت نام دانش آموزان مدارس تیزهوشان صورت می‌گیرد و نیز نواقص علمی‌فراوانی که در آزمونهای ورودی این مدارس وجود دارد، دیگر نمی‌توان گفت که همه دانش آموزان این مدارس تیزهوش هستند.
حال، با توجه به مطالب فوق یکی از معضلاتی که این روزها مشاهده می‌شود برخورد با والدینی است که به اشتباه فرزند خود را تیزهوش می‌دانند و از همه دردناکتر مواجهه با دانش آموزانی است که چون در مدارس تیزهوشان تحصیل می‌کنند، در یک غرور کاذب فرو رفته و خود را تیزهوش می‌نامند اما حقیقتا از نظر هوشی حتی متوسط هم بشمار نمی‌روند.این بچه‌های غیرتیزهوش به حدی از اعتماد به نفس کاذب رنج می‌برند که تصور می‌کنند از بچه‌های تیزهوش واقعی نیز تیزهوش ترند و به همین علت وقتی با واقعیت‌ها مواجه می‌شوند بلافاصله خود را می‌بازند و بجای تلاش برای بهتر شدن، دیگران را مسئول شکست‌ها و ناکامی‌های خود قلمداد می‌کنند.اگرچه نمره آزمون هوش یکی از ملاک‌های تعیین و تعریف افراد باهوش است اما باید توجه داشت که این گونه آزمون‌ها قادر به اندازه‌گیری همه جنبه‌های هوش نیستند و نمی‌توانند تیزهوشان واقعی را شناسایی کنند.به عنوان مثال یکی از پارامترهای تشخیص فرد تیزهوش، قدرت رهبری، مدیریت و نیز خلاقیت اوست.اما تست‌های هوش موجود در آزمون‌های کنونی مدارس تیزهوشان نمی‌تواند این ویژگی‌ها را اندازه گیری کند.ضمن آنکه سؤالات آزمون‌ها بگونه ای است که دانش آموزانی که کلاسهای خصوصی آمادگی این آزمون‌ها را رفته باشند، براحتی به این سؤالات پاسخ می‌دهند حال آنکه آزمون تیزهوشان باید بگونه ای غافلگیر کننده و بر اساس معیارهای علمی‌و روانشناسی طراحی شود تا هیچ دبیر خصوصی یا ناشر کتابهای کنکوری قادر به پیش بینی سؤالات آن نباشد.از طرفی ما انواع مختلف هوش داریم نظیر هوش زبانی، هوش ریاضی، هوش رهبری، هوش کارآفرینی، هوش تصویری، هوش بدنی تعادلی، هوش موسیقی، هوش بین فردی، هوش طبیعت که آزمون‌های ورودی تیزهوشان قادر به شناسایی این هوش‌ها نیستند، بنابراین نباید همه دانش آموزانی که در مدارس تیزهوشان پذیرفته می‌شوند را تیزهوش و سایر بچه‌ها را خنگ و بی استعداد خطاب کرد.
خانواده‌های محترم بدانند که موفقیت در کنکور سراسری مستلزم تحصیل در مدارس تیزهوشان نیست.بلکه یک دانش آموز با بهره هوشی متوسط و بدون تحصیل در چنین مدارسی اما با هدایت صحیح یک مشاور تحصیلی حرفه ای و داشتن برنامه درسی علمی، آموختن مهارتهایی نظیر روشهای مطالعه صحیح و مفهوم محور و متدهای صحیح تست زنی و مدیریت زمان، قادر به کسب نتایجی خواهد بود که حتی بسیاری از بچه‌های مدارس تیزهوشان نیز به آن نرسیده اند.مطالعاتی که در دانشگاههای مطرح جهان نظیر‌هاروارد و استنفورد بر روی افراد تیزهوش عرصه‌های مختلف از قبیل دانش آموزان، مدیران، دبیران، تاجران، سیاستمداران، ورزشکاران، برندگان جوایز علمی‌و سایر اقشار جامعه صورت گرفته نشان می‌دهد که بطور کلی تیزهوشان دارای 33 ویژگی از میان دهها ویژگی مختلفی که به آنها اشاره می‌کنم هستند:
توانایی بیانی بسیار بالا، حافظه غیرعادی، قدرت یادگیری سریع، تفکر روشن و منطقی، انعطاف پذیری در تفکر، استدلال مطلق برای درک مفاهیم مشکل، تفکر نشانه‌ای، بینش تعمیمی‌، علاقه مندی به ایده‌ها و مسائل پیچیده تر، برنامه ریزی و سازماندهی، خلاقیت و قوه تصویرسازی فوق العاده، کنجکاوی و حس جستجوگری، احساسات شگفت انگیز، دامنه علائق گسترده، علائق و استعدادهای زیبایی شناسی، توجه به جزئیات، دقت و نظم بالا، عملکرد فوق العاده در زمینه ای خاص، کسب نمرات بالا، حس رهبری و ابتکار در انجام فعالیتهای ارزشمند، توجه و تمرکز بالا، به سرانجام رساندن کارها و نیمه کاره رها نکردن آنها، ناامید نشدن از مشکلات، خود انتقادی، ثبات شخصیت، صراحت کلام، مسئولیت‌پذیری و قابلیت اعتماد، عدالت اجتماعی بالا، حس تعاون و همکاری در کارهای گروهی، محبوبیت میان سایر بچه‌ها و اطرافیان، شور و حرارت در انجام کارها، خودکفایی و اعتماد به نفس فوق العاده، پر انرژی و فعال بودن و چندین عامل دیگر که تشخیص آن کار مشاورینی نظیر بنده است که آزمونهای تئوری و عملی تشخیص تیزهوشی می‌گیرند.
*مشاور  ممتاز تحصیلی