صاحب‌خبر - عوارض یا جریمه خروج!
زهرا داستانی
این روزها هشتگ عوارض خروج از کشور به سوژه شبکه‌های اجتماعی تبدیل شده است. گرچه چند روزی از انتشار این خبر گذشته اما هنوز کاربران شبکه‌های اجتماعی درباره آن پست می‌گذارند، بحث‌های جدی می‌کنند و گاهی هم درباره آن جک می‌سازند و سیاست جدید دولت در قبال صنعت گردشگری را به باد نقد می‌گیرند. سیاستی که حتی مونسان، رئیس سازمان میراث فرهنگی را نیز وادار به واکنش مجازی کرد. او نوشت که «برای تعدیل موضوع هنوز هم دیر نشده و نهایت تلاش خود را برای اصلاح ارقام عوارض خروج از کشور به کار خواهد بست». اما این موضوع زوایای پنهان دیگری نیز دارد. کارشناسان گردشگری معتقدند که این سیاست
نه تنها موجب افزایش درآمد گردشگری می‌شود بلکه می‌تواند بر اقتصاد ایران تاثیر منفی بگذارد.
تا پیش از این عوارض خروج از ایران برای بسیاری از ایرانیانی که هنوز فکر سفرهای خارجی به سرشان نزده بود، ناشناخته بود و برای آنان که در اوضاع گرانی سفرهای داخلی در این چند سال اخیر سفر به کشورهای خارجی منطقه را گزینه‌ای برای تفریح خود انتخاب کرده بودند و هر از چند گاهی راهی ترکیه و ارمنستان و روسیه می‌شدند، به خاطر هزینه ناچیزی که بابت عوارض خروجی پرداخت می‌کردند آنقدرها ناراضی نبودند. اما حالا با تقدیم بودجه 97 دولت دوازدهم به مجلس و طرح افزایش 3 برابری این پول، عوارض خروج از ایران به یک چالش تبدیل شده است. براساس آنچه در متن بودجه 97 آمده است عوارض خروج از ایران که در سال ۱۳۹۶ نسبت به سال ۱۳۹۵ ثابت و معادل ۷۵ هزار تومان برای سفرهای عادی و ۵۰ هزار تومان برای سفرهای زیارتی بود با افزایش 3 برابری به 220 هزار تومان برای اولین سفر عادی، 330 هزار تومان برای سفر دوم، 440 هزار تومان برای سفرهای بیشتر و 110 هزار تومان برای سفرهای زیارتی رسیده است. گرچه این افزایش 3 برابری هنوز به مرحله تصویب نرسیده اما طرح اولیه آن در بودجه صدای منتقدان را درآورده است.
واکنش‌ها به افزایش 3 برابری عوارض خروج از ایران
افزایش درآمدهای غیرنفتی و رونق گردشگری از طریق دریافت عوارض از گردشگران ایرانی، بی‌توجه به جیب افراد طبقه متوسط جامعه که علاقه‌مند به تجربه سفرهای خارجی هستند و غیرعادلانه بودن دریافت عوارض از تمامی مسافران به یک اندازه از جمله انتقاداتی است که کاربران شبکه‌های اجتماعی به جد و طنز درباره آن سخن گفته‌اند. یکی از کاربران با اشاره به گرانی گردشگری داخلی نوشته است: «همیشه ایرانیا به این اعتراض داشتن که چرا سفر به کیش گرون‌تر در میاد تا ترکیه. دوستان هم فکر چاره کردن که تا سومین سفر خارجی در سال عوارض خروج از کشور هم قیمت با بلیت ترکیه بشه که دیگه کیش گرون‌تر نباشه. مدیریت جهادی.» امید نیز نوشته است: «از درک این مسئله ساده عاجزید که افزایش ۷۵ به ۲۲۰، به زندگی لاکچری قشر مرفه خط هم نمی‌اندازد اما پایین‌ترین طبقات مسافر را مستقیما هدف می‌گیرد. همان کارمندان مالیات‌بده و مشتریان تورهای لحظه‌آخری» علی یکی دیگر از کاربران به طنز گفته است: «چرا الکی سر افزایش #عوارض_خروج اینقدر غر میزنین؟ دولت قول داده بود درآمد ناشی از گردشگری رو افزایش بده حالا هم به قولش عمل کرد. گردشگرِ ما و اونا نداریم که» مهدی نیز به طنز مایه به موضوعی مهم اشاره کرده و نوشته است: «دولت عوارض خروج از کشور رو رسما یک سفر حساب کرده، یعنی شما تو بعضی از فصول با یک میلیون می‌تونی بری استانبول اما باید 440 تومن عوارض بدی! به این میگن شیوه ابداعی و ابتکاری کسب درآمد از طریق جاذبه‌های گردشگری کشورهای دیگر!!!»
عوارض یا جریمه برای خروج؟
در میان واکنش‌های کاربران شبکه‌های اجتماعی اما جملاتی گاه به طنز به خوبی حق مطلب را ادا می‌کند. یکی از کاربران عوارض خروج از ایران را جریمه خروج خوانده است. جریمه‌ای که البته در گزارش‌ها و صحبت‌های مسئولان به مراتب آمده است که بسیاری از کشورهای دنیا نیز این هزینه را از شهروندان خود هنگام خروج از کشور دریافت می‌کنند. مثلا استرالیا 45 دلار، بنگلادش 3.50 دلار، کامبوج 25 دلار، چین 16 دلار، اندونزی 17 دلار، پاناما 60 دلار، عربستان سعودی 23.20 دلار، آلمان از 10.50 تا 63 دلار بسته به کشور مقصد، ترکیه 6.80 دلار، انگلستان از 16 تا 240 دلار بسته به کلاس اقتصادی، ترکیه 6.80 دلار، تایلند 22 دلار از شهروندان عوارض دریافت می‌کنند اما لازم به ذکر است که عوارض در تمامی این کشورها چند برابر کمتر از عوارض در نظر گرفته شده در بودجه 97 ایران است و هم اینکه اغلب عوارض در این کشورها به صورت افزودن هزینه مالیات روی بلیت هواپیما دریافت می‌شود و بسته به کلاس هواپیماها به میزان هزینه بلیت افزوده می‌شود. علی یکی از کابران شبکه اجتماعی در همین رابطه نوشته است: «در بی‌منطقی #عوارض_خروج_از_کشور همین بس که رقم این عوارض حتی تابعی از قیمت بلیط مسافر هم نیست! یعنی کسی که با بلیط ۲۵۰هزارتومنی داره میره تفلیس، باید همون ۴۴۰هزارتومنی‌رو بده که مسافر فرست‌کلاس ۱۵میلیون تومنی!»
تاثیر نامحسوس افزایش هزینه عوارض بر اقتصاد ایران
پیش‌بینی‌های بسیاری درباره تصمیم افزایش عوارض خروج از ایران بر صنعت گردشگری ایران تا به امروز از سوی بسیاری از کارشناسان گردشگری در رسانه‌ها منتشر شده است اما شاید کمتر کسی به تاثیر این تصمیم بر اقتصاد ایران توجه کرده باشد. تاثیری که می‌تواند نه تنها باعث رکود گردشگری در ایران شود، بلکه ممکن است ایران سفیران خود در خارج از کشور (ایرانیان خارج نشین) را نیز از دست بدهد و با افزوده شدن هزینه سفر تاجران بر قیمت کالاها وارداتی تاثیر بگذارد. امیر پویان رفیعی‌شاد، دبیر و عضو هیات مدیره انجمن صنفی دفاتر سفر هوایی، گردشگری و زیارتی استان تهران درباره تاثیرات این تصمیم دولت به «ابتکار» میگوید: تبعات این تصمیم تنها روی درآمد تورها و آژانس‌های مسافربری نخواهد بود بلکه در ایران سفرهای لوکاست «هزینه پایین» به کشورهای همسایه انجام می‌شود که بسیاری از مخاطبان آنها از طبقه متوسطه جامعه هستند. به طور مثال در زمان آفر تورهای ارمنستان یا گرجستان نرخ تورها به 400 تا 500 هزار تومان می‌رسد، حال اگر قرار باشد که مسافر معادل همین هزینه سفر را بابت عوارض خروج صرف کند قطعا چالشی خاص در این حوزه به وجود می‌آید و شاهد رکود در اینگونه سفرها خواهیم بود که آسیب بزرگی به گردشگری ایران می‌زند. او می‌افزاید: حدود 5 تا 6 میلیون ایرانی خارج نشین وجود دارد که این تصمیم می‌تواند سفر این افراد را که می‌توانند سفیران گردشگری ایران در خارج از کشور باشند به مخاطره می‌اندازد. این فعال گردشگری به تاثیر افزایش عوارض خروج از کشور بر اقتصاد ایران اشاره می‌کند و میگوید: بسیاری از سفرهای ایرانیان به کشورهای خارجی سفرهای تجاری است و افزایش 3 برابری عوارض خروج از ایران که به افزایش هزینه سفر منتج می‌شود می‌تواند در قیمت تمام شده بسیاری از کالاها تاثیرگذار باشد و حتی به صورت نامحسوس می‌تواند بر اقتصاد کشور وارد شود. در نظر بگیرید که اگر 440 هزار تومان به سفر 2 میلیون یک تاجر ایرانی افزوده شود می‌تواند روی هزینه کالاهای وارداتی او نیز تاثیر بگذارد. این تاثیر حتی بر روی صنایع وابسته به گردشگری مانند صنایع دستی نیز تاثیر گذار خواهد بود و این صنعتی که قرار است دوباره احیا شود با چالش برای صادرات مواجه خواهد شد. او میگوید: اگر قرار باشد که مانند سایر کشورها این عوارض افزایش پیدا کند باید مطابق همان برنامه‌های عملی شده در کشورهای خارجی نظیر آلمان و انگلیس باشد نه براساس سلیقه‌ها. ضمن اینکه مشخص نیست که چند درصد از این مبلغ صرف صنعت گردشگری ایران می‌شود؟ پاسخ این سوال برای ما حائز اهمیت است. اگر قرار باشد تا 10 تا 20 درصد از این عوارض تنها به صنعت گردشگری برسد ما فعلان گردشگری با آن مخالف هستیم. براساس گفته‌های مونسان، رئیس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری پیش از این ۱۰ هزار تومان از عوارض خروج از کشورِ هر شخص به سازمان می‌رسیده که اکنون به ۴۰ هزار تومان افزایش یافته و در کل ۱۶۰ میلیارد تومان اعتبارات عوارض به این سازمان تعلق خواهد گرفت. حال باید منتظر ماند و دید که مجلسیانی چون محمود صادقی که این تصمیم دولت را به باد انتقاد گرفته و در توییترش نوشته: «دولت خوب است به جای افزایش تصاعدی عوارض خروج از کشور کمی به وضعیت فرودگاه‌های بین‌المللی رسیدگی کند» در این باره چه خواهد بود؟∎