تازه، فعالان نشر معتقدند این آمار رسمی است و مانند اغلب آمارهای رسمی، کمینه را در نظر می‌گیرد و آنچه در بازار به صورت واقعی رخ می‌دهد، افزایش قیمتی بیش از این را نشان می‌دهد.
زمزمه‌ها مبنی بر افزایش سرسام‌آور قیمت کاغذ شنیده می‌شد تا این‌که هفته گذشته یکی از روزنامه‌ها تیتر زد که یک هفته چاپ نخواهد شد. پس از آن دو روزنامه دیگر صفحات خود را کم کردند و یک هفته‌نامه هم گفت که هفته آینده منتشر نخواهد شد. همه اینها باعث شد تداوم گرانی‌ها در آشفته بازار کاغذ، جدی‌تر گرفته شود. شواهد نشان می‌دهد، آرام‌آرام دوباره به فاجعه معروف کاغذ در سال‌های 1388 تا 1392 نزدیک می‌شویم، اما چه شده که دوباره کاغذ به بحرانی برای صنعت نشر تبدیل شده است؟
چرا کاغذ گران شد؟
دلایل مختلفی برای بروز افزایش قیمت کاغذ عنوان می‌شود. عده‌ای واردکنندگان انحصاری و محتکران را عامل گرانی کاغذ می‌دانند و اینجا و آنجا شنیده می‌شود که می‌گویند یک موسسه معتبر فرهنگی مطبوعاتی پیش از رسیدن قیمت کاغذ به شیب تندِ افزایش، کلی کاغذ خریده و انبار کرده و حتی اکنون به فروش آن دست زده و حالا همین مساله بر آشفتگی بازار افزوده است. این در حالی است که ناشران خصوصی می‌گویند مجبورند روزانه کاغذ بخرند و حالا در همین مساله هم با مشکل جدی مواجهند.
اما علاوه بر اینها نادر قدیانی، فعال حوزه نشر می‌گوید، بخشی از این افزایش به گران‌شدن جهانی کاغذ هم مربوط است. قدیانی همچنین تخصیص ارز مبادله‌ای را برای واردات کاغذ و افزایش سالانه هزینه‌های جاری از دیگر دلایل عنوان می‌کند و به ما می‌گوید: حرف‌هایی درباره منتفی‌شدن افزایش تعرفه واردات و تخصیص ارز مبادله‌ای به واردات کاغذ به گوش رسیده، اما هنوز خبری موثق نرسیده است.
علاوه بر قدیانی، محمود آموزگار، رئیس اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران گفته، مهم‌ترین دلیل افزایش قیمت کاغذ، متوقف‌شدن ثبت سفارش واردات آن است، زیرا مدتی است ثبت‌سفارش برای واردات کاغذ انجام نمی‌شود و ارز مبادله‌ای هم برای خرید این کالای استراتژیک حوزه صنعت نشر، اختصاص پیدا نمی‌کند.
با همه این اوصاف، به نظر می‌رسد افزایش قیمت جهانی کاغذ را می‌توان به عنوان یکی از دلایل چنین آشفتگی‌ای در نظر آورد چون ازسوی دیگر علی کریمی، سخنگوی بانک مرکزی از افزایش جهانی نرخ کاغذ از 850 تا هزار دلار به 1100 دلار خبر داده است. بر اساس آخرین اعلام‌ها در حال حاضر ایران حدود یک‌ونیم‌میلیون تن کاغذ در سال به کشور وارد می‌کند.
بر اساس استعلام‌های جام‌جم، قیمت هر بند کاغذ در بازار ایران از 85 هزار تومان در همین چند روز گذشته به 110هزار تومان هم رسیده و همین موضوع بازار فرهنگی ایران را دچار تنش کرده است.
کتاب چقدر گران می‌شود؟
بارها شنیده‌اید که ناشران و فعالان فرهنگی از کاهش مصرف فرهنگی خانوار ایرانی حرف زده‌اند. آن‌طور که بانک مرکزی اعلام کرده سرانه‌ای که ایرانی‌ها برای امور فرهنگی و تفریحی مصرف می‌کنند، سالانه حدود 10درصد کاهش داشته است. حالا باید نگران بود که با افزایش قیمت کاغذ و مهم‌ترین پیامد احتمالی آن که همانا افزایش قیمت کتاب باشد، این آمار با عدد نگران‌کننده‌تری مواجه شود. تا پیش از این نیز، آن‌طور که قدیانی می‌گوید هزینه‌های گزاف انتشار کتاب باعث شده در سه سال گذشته تیراژ کتاب‌ها 75درصد کاهش را تجربه کند. با این اوصاف، در این باره که افزایش قیمت کاغذ چه تاثیری بر تیراژ کتاب‌ها خواهد گذاشت، اتفاق‌نظری وجود ندارد. مثلا سیدحسن میرباقری که رئیس اتحادیه واردکنندگان کاغذ است معتقد است افزایش قیمت کاغذ تاثیر فاجعه‌باری بر قیمت کتاب نخواهد داشت چراکه مهم‌ترین هزینه تولید کتاب در ایران به کاغذ مربوط نیست. البته که این گفته چندان منطقی به نظر نمی‌رسد و شاید مقصود میرباقری این است که اگر داخل کشور همه کاغذ مورد نیاز را تولید می‌کردیم، می‌توانستیم از افزایش قیمت کاغذ متاثر از قیمت جهانی جلوگیری کنیم. واردات فراوان کاغذ همچنین درحالی است که فروردین امسال حسن روحانی رئیس‌جمهور در بازدید از کارخانه تولید کاغذ در بهشهر از خودکفایی ایران در تولید کاغذ گفته بود؛ اتفاقی که نه‌تنها هنوز هم نیفتاده است بلکه آمارها از وابستگی بیشتر ما به بازار جهانی کاغذ خبر می‌دهد.
مهدی دانشور، مدیر نشر مسطر درباره تاثیر این آشفته‌بازار بر انتشار کتاب به جام‌جم می‌گوید: «دیگر اسم این رابطه را تاثیر نمی‌توان گذاشت. دیگر چیزی در میان نمانده است که از تاثیر این بر آن سخن گفت. کتاب‌هایی را که تا کنون منتشر کرده‌ایم، نمی‌توان با همان قیمت‌های یکی دو سال اخیر بفروشیم، حالا با این افزایش قیمت کاغذ ناچار به بالابردن قیمت کتاب هم هستیم و این در حالی است که با قیمت‌های جدید علنا فروش کتاب‌هایمان منتفی است». این ناشر بخش خصوصی معتقد است واقعیت بازار کاغذ برای ناشرانی که نمی‌توانند انبارشان را از کاغذ پر کنند، به بن‌بستی می‌ماند که فعالان حوزه نشر نمی‌دانند چطور از آن بگذرند یا به عقب برگردند و پا به فرار بگذارند.
دولت چه کرده؟
اما باید دید دولت در این مدت به چه اقداماتی برای جلوگیری از بروز فاجعه‌ای بزرگ‌تر روی آورده است. پس از آن که ابوالفضل روغنی، رئیس سندیکای تولیدکنندگان کاغذ و مقوای ایران از گرانی 25 درصدی کاغذ از ابتدای امسال تاکنون خبر داد، وزارت صنعت، معدن و تجارت در واکنش به این مساله تصمیماتی را برای جلوگیری از روند تند افزایش قیمت کاغذ و حفظ شرایط بازار عرضه آن اتخاذ کرده که شامل پنج راهکار است: عدم صدور مجوز به منظور افزایش تعرفه واردات کاغذ، تخصیص ارز مبادلاتی به میزان مورد نیاز برای واردات کاغذ، مکلف کردن تولیدکنندگان و تجار جهت تامین نیاز بازار، تدوین طرح جامع تنظیم بازار کاغذ و حمایت از تولیدکنندگان به منظور به‌روزرسانی تجهیزات با پیگیری دولت بر مبنای تخصیص منابع. آیا این تصمیمات وزارت صنعت، معدن و تجارت به جلوگیری از افزایش قیمت کاغذ و نیز ساماندهی بازار تولید و واردات این محصول منجر خواهد شد؟
بازگشت به فاجعه؟
بررسی روند اوج و فرود قیمت انواع کاغذ، نشان می‌دهد بالاترین میزان افزایش قیمت، با 412درصد بین سال‌های 1388 تا 1392 رخ داده و به کاغذ چاپ 70 گرمی، یعنی کاغذی که برای اغلب کتاب‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد، تعلق داشته است و آن‌طور که ایسنا نوشته بقیه کاغذها به شکل میانگین حدود 250 درصد افزایش قیمت را در این دوره تجربه کرده‌اند. این گزارش که اوایل امسال تنظیم شده، مدعی است نحوه روند قیمتی این محصولات در دولت یازدهم همگی بجز کاغذ چاپ 70 گرمی داخلی که مثبت 13 درصد بود، ارقامی به شکل متوسط 10- درصد را به ثبت رساندند. اما حالا و با بروز آشفته‌بازار کنونی، آیا این دولت نیز در مقابل قیمت کاغذ کمر خم خواهد کرد؟