به گزارش جام‌جم، همه چیز از حدود یک ماه و نیم پیش و از یک نامه شروع شد؛ نامه بیژن زنگنه وزیر نفت به عیسی کلانتری، رئیس سازمان محیط‌زیست کشور؛ نامه‌ای کوتاه و یک صفحه‌ای، اما با محتوا و بار معنایی زیاد، عمیق و جنجال‌برانگیز. نامه‌ای که مهم‌ترین بندش این بود؛ «این وزارتخانه احداث دو واحد عظیم پتروشیمیایی در سواحل دریای خزر؛ مناطق امیرآباد و رودسر را در دست برنامه‌ریزی دارد، لطفا اقدام اصولی فرمایید».
پاسخ نامه اما کوتاه‌تر و جنجال‌برانگیزتر بود: «جناب دکتر تجریشی با توجه به عدم توسعه‌یافتگی استان گیلان و مازندران و تفاهم‌های اولیه که تمامی ضوابط زیست‌محیطی را رعایت خواهند کرد، اقدام فرمایید».
در واقع عیسی کلانتری، رئیس سازمان محیط‌زیست پاسخ نامه وزیر نفت را در کمتر از 24 ساعت داد؛ موافقت با ساخت مجتمع پتروشیمی، یکی در شهرستان رودسر استان گیلان و دیگری در منطقه ویژه اقتصادی بندر امیرآباد در مجاورت پناهگاه حیات وحش میانکاله در مازندران که سالانه پذیرای انبوهی از پرندگان مهاجر از سراسر کشور و خارج از این مرز و بوم است.
پاسخ سریع و به‌ظاهر موافقت‌آمیز رئیس سازمان محیط‌زیست پس از درخواست جنجال‌برانگیز وزیر نفت، آغازگر اعتراضاتی بود که شعله‌هایش در زبان و کلام فعالان و کارشناسان محیط‌زیست و رسانه‌های پیگیر زبانه می‌کشد.
این همه مخالفت برای چیست؟!
قانون می‌گوید احداث صنایع آلاینده و واحدهای شیمیایی آب بر در سه استان شمالی کشور (به‌جز مناطق لوشان و مراوه تپه) کلا و مطلقا ممنوع است، بنابراین احداث مجتمع پتروشیمی در مناطق امیرآباد مازندران و رودسر گیلان نه تنها به خودی خود غیرمجاز است، بلکه در منطقه‌ای چون امیرآباد که در مجاورت منطقه حفاظت شده میانکاله است، نوعی فاجعه زیست‌محیطی به شمار می‌رود.
میانکاله، شبه جزیره‌ای در منتهی‌الیه جنوب شرقی دریای خزر، به عنوان «منطقه حفاظت‌شده» تعیین شده و هم‌اکنون با محیط طبیعی بکری که دارد با عناوین پناهگاه حیات وحش، تالاب بین‌المللی و ذخیرهگاه طبیعی زیست کره، تحت حفاظت محیط‌زیست است.
حسین آخانی، استاد زیست‌شناسی دانشگاه تهران است و یکی از معترضان به نامه‌های رد و بدل شده بین وزیر نفت و معاون رئیس‌جمهور و از مخالفان جدی استقرار هرگونه صنایع آلاینده در شمال کشور.
اولین گلایه‌های آخانی متوجه کلانتری، رئیس سازمان محیط‌زیست است که چرا در ظرف 24 ساعت و بدون درمیان گذاشتن درخواست وزیر نفت با متخصصان و کارشناسان حوزه محیط‌زیست، خودش پاسخ نامه را داده است.
وی به جام‌جم می‌گوید: وظیفه رئیس سازمان محیط‌زیست که تعیین توسعه نیست. علاوه بر این اگر درخواستی از ایشان شود، موظف است آن را به کارشناسان و متخصصان حوزه ارجاع دهد و پاسخ کارشناسی و بررسی شده را از ایشان دریافت و منتقل کند. در حالی که معاون رئیس‌جمهور با پاسخ شخصی و سریعی که به نامه داده، نه‌تنها به وظیفه قانونی خود عمل نکرده، بلکه اقدام وی نوعی بدعت نگران‌کننده در تاریخ محیط‌زیست ایران به‌شمار می‌رود و تاکنون سابقه نداشته است.
دارنده جایزه ملی محیط‌زیست پس از گلایه از رفتار غیرحرفه‌ای معاون رئیس‌جمهور، پیامدهای مخرب زیست‌محیطی احداث پالایشگاه در سواحل دریای خزر را دلیل مخالفت خود و سایر کارشناسان به این موضوع دانسته و می‌گوید: همین حالا هم دریای خزر یکی از آلوده‌ترین محیط‌های آبی جهان است و دچار پدیده سبزشدگی و خفگی دریا به دلیل رشد بی‌رویه جلبک‌ها و ورود انواع آلاینده‌ها و فاضلاب‌هایی است که دریا آنها را بالا آورده و به سواحلی چون میانکاله و فرح‌آباد پس فرستاده است. در چنین شرایطی ایجاد یک تاسیسات آلاینده دیگر که بی‌شک پسماند آن راهی دریا خواهد شد، یعنی یک فشار تازه به اکوسیستم شکننده منطقه.
به عقیده آخانی، حتی تاسیس بندر اقتصادی امیرآباد در مجاورت ذخیرهگاه زیست کره میانکاله هم از ابتدا اشتباه و خلاف ضوابط بوده و هم اینک باعث فشار زیاد به اکوسیستم منطقه و آلودگی دریای خزر شده و این منطقه دیگر کشش استقرار تاسیسات جدید را ندارد.
طبیعت شمال ایران در خطر است
استاد زیست‌شناسی دانشگاه تهران تصریح می‌کند: در تمام سرزمین ایران، تنها یک بخش کوچک در شمال ایران از بارندگی خوب، طبیعت و جنگل، دریا و منابع آب شیرین برخوردار است و با این مجموعه غنی، بزرگ‌ترین جاذبه توریستی کشور را رقم زده و بی‌شک با ایجاد و استقرار صنایع آلاینده پتروشیمی، علاوه بر نابودی طبیعت منطقه، ظرفیت گردشگری این مناطق را هم نابود می‌کند.
آخانی، قید رعایت ملاحظات زیست‌محیطی در احداث واحدهای پتروشیمی را هم ادعایی غیرقابل اجرا دانسته و می‌پرسد: آیا این رعایت‌ها در صنایع مستقر سایر نقاط کشور لحاظ شده و آیا در جاهایی که ملاحظات صورت نگرفته، سازمان محیط‌زیست توانسته جلوی ادامه کار آنها را بگیرد؟
به همین راحتی هم نیست
در همین زمینه حسینعلی ابراهیمی‌کارنامی، مدیرکل محیط‌زیست استان مازندران که تلاش می‌کند نگرانی‌های ایجاد شده را درخصوص احداث صنایع پتروشیمی در این استان برطرف کند، به ما می‌گوید به‌تحقیق هیچ تصمیمی از سوی سازمان محیط زیست در راستای احداث صنایع مذکور بدون اخذ نظر از استان گرفته نخواهد شد و ما هم براحتی مجوز استقرار صنایع آلاینده را در مناطق حفاظت شده یا حتی در مجاورت آنها نخواهیم داد.
ابراهیمی با اشاره به این‌که هنوز درخواست یا دستوری رسمی در این خصوص به استان نرسیده است، می‌افزاید: گذشته از اینها قطعا احداث هرگونه واحدی در منطقه حفاظت شده میانکاله ممنوع است و در خارج از این منطقه و در هرجای دیگر استان هم احداث هرگونه واحدهای صنعتی، حتی در صورت رفع این ممنوعیت و تصویب مصوبه جدید از سوی دولت، باید مورد بررسی و ارزیابی دقیق زیست محیطی قرار گیرد.
فعلا جای نگرانی نیست
مسعود تجریشی، معاون محیط‌زیست انسانی سازمان محیط‌زیست کشور هم که نامه کلانتری، رئیس سازمان محیط‌زیست خطاب به وی نوشته شده است، نگرانی‌های اخیر را درخصوص استقرار صنایع پتروشیمی کاملا بی‌مورد دانسته و به جام‌جم می‌گوید: درخواست وزیر نفت با توجه به ماده 38 قانون برنامه پنجساله توسعه ششم مطرح شده که می‌گوید دولت موظف است برای هر توسعه‌ای یک نوع سیاستگذاری جدید و مطالعات استراتژیک داشته باشد، به این معنا که مثلا زمانی در شمال کشور هیچ مجوزی برای شکل گیری صنایع داده نمی‌شد، اما در شرایط جدید دولت اجازه بازنگری در این مناطق را دارد و وزارت نفت هم بر همین اساس درخواست خود را مطرح کرده است.
تجریشی تاکید می‌کند با توجه به سیاستگذاری‌های توسعه‌ای جدید، صنایع مذکور مجوز تاسیس حتی در استان‌های شمالی را خواهند داشت، اما به شرطی که مثل هر طرح عمرانی دیگر مطالعات ارزیابی زیست محیطی آنها انجام شود که این موضوع هم پس از آن صورت می‌گیرد که تمام ویژگی‌های صنایع مذکور توسط کارشناسان مورد بررسی دقیق قرار گیرد، که حتی صورت ارسال این اطلاعات، مطالعه و بررسی آنها فرآیندی زمانبر خواهد بود و شاید تا یک‌سال دیگر هم به نتیجه خاصی نرسد. از همین رو در زمان حاضر جای هیچ گونه نگرانی نیست.
فاطمه مرادزاده
ایران