امیر مهرزاد: هزار و ۲۰۰ کیلومتر طول خط لوله‌ای است که براساس بزرگترین طرح صنایع پتروشیمی ایران، قرار است اتیلن ۱۱مجتمع پتروشیمی را در کشور تامین کند. احداث خط اتیلن غرب از سال ۸۱ و با سرمایه اولیه ۳هزار میلیارد ریال راه‌اندازی شد و از همان ابتدا با انتقادهایی همراه بود.
یکی از جدی‌ترین انتقادهایی که در این زمینه از طرف کارشناسان مطرح شده، موضوع آب‌بر بودن صنعت پتروشیمی است. برای صنایع پتروشیمی علاوه بر نیاز بالایی که به برق و گاز دارند، موضوع دسترسی به آب و خوراک نیز مطرح است. برای رفع این نیازها دولت هشتم راه‌اندازی خط اتیلن غرب را با هدف تامین خوراک مجتمع‌های پتروشیمی مطرح و تصویب کرد. چندی پس از این طرح، کارشناسان از نادیده گرفتن سایر نیازهای صنعت پتروشیمی به‌عنوان بزرگترین خلأ در این پروژه نام بردند.
هر چند پس از طرح این موضوع، دولت وقت مواردی مانند ایجاد توسعه متوازن و اشتغالزایی در مناطق کم‌برخوردار را در توجیه این طرح عنوان کرد، اما کارشناسان با احتساب تجربه صنعت فولاد در منطقه کویری، از این انتقادها دست برنداشتند. صنعت فولاد که در ایران بیش از نیم قرن تجربه حضور دارد، امروز به دلیل نبود دسترسی به آب با چالش‌های بسیاری روبه‌رو است. عمده صنایع فولادی ایران در اصفهان که یکی از کویری‌ترین استان‌های کشور به شمار می‌رود، ساخته شده است. این صنعت مادر که نیاز بسیاری به آب دارد و از جمله صنایع آب‌بر به شمار می‌رود، امروز با معضل آب روبه‌رو شده و به نظر می‌رسد نسخه مشابهی که برای صنعت پتروشیمی در دهه۸۰ پیچیده شده نیز به سرنوشتی مشابه دچار شود.
۲ نیاز صنعت پتروشیمی به آب
صنعت پتروشیمی علاوه بر نیاز به آب در بخش تولید بخار و خنک‌کننده‌ها(کول باکس) برای صادرات نیز باید در جوار دریا باشد. هزینه‌های حمل‌ونقل و بر هم خوردن نظم حمل‌ونقل زمینی از جمله عواملی است که باعث می‌شود، ضرورت دسترسی به دریا برای کارخانه‌های پتروشیمی به‌عنوان موضوعی کلیدی مطرح شود.
خط لوله اتیلن غرب در حالی به دور از دریا تعریف شده که ایران دارای ۵ هزار و ۸۰۰ کلیومتر مرز دریایی است و سبد اقتصادی کشورمان سهم چندانی از این مرز ندارد. اکنون و در حالی که به‌طور دائم بحث پیشرفت‌های فیزیکی واحدهای پتروشیمی خط غرب مطرح می‌شود، موضوع آب تهدید جدی برای این صنعت به شمار می‌رود. صنعت پتروشیمی سال‌های گذشته و در زمان مرضیه شاهدایی در سمت مدیرعاملی شرکت ملی پتروشیمی ایران دچار برخی تحولات در عرصه سیاست‌گذاری شد.
از جمله موضوع‌هایی که در این صنعت مطرح و برای آن برنامه‌ریزی شد، بحث تولید صادرات‌محور محصولات پتروشیمیایی بود. دولت یازدهم با اجرای این سیاست‌گذاری که یکی از نقاط قوت صنعت پتروشیمی به شمار می‌رود در سال ۹۵ موفق به کسب دو رکورد در این زمینه شد. سال گذشته برای صنعت پتروشیمی در حالی گذشت که ۵۰ میلیون تن سهم تولید و بیش از ۲۰ میلیون تن سهم صادرات این صنعت در سبد اقتصاد و صنعت کشور بود. اکنون با توجه به دوری واحدهای اتیلن غرب از دریا علاوه بر پیش‌بینی‌هایی مبنی بر افزایش قیمت نهایی محصول، موضوع افزایش هزینه‌های صادراتی نیز مطرح شده است.
اتیلن که یکی از خوراک‌های پتروشیمی است، قرار بود از طریق دو کارخانه برای خط غرب تامین شود. حمید فدایی، مدیرعامل پیشین یکی از این دو تامین‌کننده اصلی اتیلن در خط انتقال اتیلن غرب به صمت گفت: یکی از موضوع‌هایی که در این زمینه اهمیت بسیار زیادی دارد، سیاست‌گذاری تولید صادرات‌محور است. اگر واحدهایی که در جوار این خط انتقال قرار است ساخته شوند، نگاهی صادراتی داشته باشند، از ضریب موفقیت بسیار پایینی برخوردار هستند. این فعال صنعت پتروشیمی با اشاره به اینکه هزینه‌های حمل‌ونقل زمینی برای محصولات پتروشیمیایی بسیار بالاست، بیان کرد: در یک نگاه ساده در جوار آب نبودن این واحدها از جمله معضلاتی است که احتمال می‌رود در آینده واحدهای غرب را با مشکلاتی روبه‌رو کند. اگر این واحدها نگاه صادراتی نیز داشته باشند موضوع با پیچیدگی و دشواری‌های بیشتری روبه‌رو خواهد بود.
فدایی با بیان اینکه واحدهای پتروشیمی که به دور از آب تاسیس می‌شوند باید نگاه ویژه‌ای به تامین نیازهای داخلی داشته باشند، افزود: اگر واحدهای غرب بتوانند محصولات تولیدی خود را با توجه به دیگر مزیت‌های منطقه‌ای تولید کنند و محصول نهایی پتروشیمی در همان منطقه مورد مصرف قرار گیرد، می‌توان برای آنها توجیه اقتصادی در نظر گرفت.
وی در ادامه به نقش آب در صنعت پتروشیمی پرداخت و در این باره توضیح داد: آب از حیاتی‌ترین نیازهای صنعت پتروشیمی است و این صنعت از جمله صنایع آب‌بر به شمار می‌رود. جدا از این موضوع که همجواری با دریا باعث تسهیل صادرات می‌شود، فرآیند‌های تولید، خنک کردن محصولات و تولید بخار نیز در این صنعت نیاز جدی به آب دارد. همچنین باید در نظر داشت نیاز این صنعت مادر به آب، به حدی است که تامین آن یکی از موضوع‌های بسیار مهم در راه‌اندازی و جانمایی مجتمع‌هاست و نمی‌توان به سادگی از کنار آن گذشت.
این فعال صنعت پتروشیمی با اشاره به اینکه مشکل تامین آب صنعت پتروشیمی در عمده استان‌های ایران وجود دارد، گفت: به این دلیل تمرکز بیشتر مجتمع‌ها در جنوب کشور و حاشیه خلیج‌فارس است. در این منطقه علاوه بر اینکه ظرفیت استفاده از آب دریا وجود دارد، موضوع صادرات نیز با توجه به باراندازهای تخصصی و دسترسی به آب‌های آزاد به‌عنوان مهم‌ترین مزیت‌ها مطرح می‌شود.
وی همچنین به موضوع توسعه متوازن و اشتغالزایی مناطق کم‌برخوردار اشاره کرد و افزود: یکی از موضوع‌هایی که تاکنون برای راه‌اندازی خط اتیلن غرب مطرح شده، بحث اشتغالزایی و توسعه متوازن است. این موضوع می‌تواند از نظر دولت به‌عنوان توجیهی برای این طرح عنوان شود اما باید در نظر داشت تامین زیرساخت‌ها اگر به طور دقیق و درست در نظر گرفته نشود، همین توجیه ممکن است به یک تهدید در مقابل صنعت پتروشیمی تبدیل شود.