به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) سیدصادق حقیقت، استاد دانشگاه مفید امروز ۱۸ آذرماه در نشست علمی «حوزه انقلابی و مسئولیت‌های فراملی» که در پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن برگزار شد گفت: به مجموعه وظایفی که یک نهاد خارج از مرز‌های دولت ملت به آن می‌پردازد مسئولیت‌های فراملی گفته می‌شود و وظایف بر خلاف منافع، چه بسا از روی تکلیف باشد و منفعتی در بر نداشته باشد.
وی افزود: بنابراین مسئولیت‌های فراملی، مجموعه تکالیفی است که حوزه انقلابی در خارج از مرز‌های اعتباری کشور بر عهده دارد که گاه با منافع ملی همراستا و یا در تضاد است؛ زیرا بخشی از منابع و سرمایه و نیروی انسانی باید در خارج به کار گرفته شود که به ضرر داخل است.
وی با بیان اینکه حوزه انقلابی تعریف ندارد و باید تعیین مراد کنیم گفت: مراد از حوزه انقلابی، حوزه علمیه برآمده از اسلام سیاسی با قرائت امام خمینی (ره) و در تداوم آن مقام معظم رهبری با تاکید بر اصل ولایت فقیه است.
حقیقت با بیان اینکه رابطه دین و سیاست و اسلام سیاسی دو چیز متفاوت است، عنوان کرد: اسلام سیاسی به ضرورت تاسیس حکومت بر اساس شریعت اعتقاد دارد؛ امام خمینی (ره) اعتقاد به این مسئله داشتند و مهم‌ترین متفکر در حوزه اسلام سیاسی، محسوب می‌شوند، ولی چه بسا کسی به ارتباط دین و سیاست اعتقاد داشته باشد، ولی به اسلام سیاسی معتقد نباشد.
این استاد دانشگاه تصریح کرد: در دوره صفویه، قدرت میان پادشاهان و علما تقسیم شده بود و علمای آن دوره با اینکه به ارتباط دین و سیاست اعتقاد داشتند، ولی معتقد به شورش علیه حکومت و اسلام سیاسی نبودند.
وی با اشاره به تعریف انقلاب با بیان اینکه انقلاب عبارت از حرکت خشونت‌آمیز توسط یک رهبر با بسیج کردن توده مردم برای براندازی یک نظام سیاسی عنوان کرد: اولین رکن در انقلاب، رهبری، رکن دیگر مردم و رکن سوم ایدئولوژی و رکن چهارم نیز هدف است و به این معنا، انقلاب مفهومی مدرن است.
حقیقت تصریح کرد: در دوره ماقبل مدرن، انقلاب به این معنا وجود نداشت؛ در دوره ارسطو و یونان باستان، انقلاب به معنای تغییر حکومت بود و بسیج مردم، رهبری و واژگونی نظام و ... مطرح نبوده است.
این استاد دانشگاه مفید بیان کرد: در فرهنگ شیعه ظلم‌ستیزی وجود دارد، ولی انقلاب به مفهوم مدرن آن وجود ندارد.
وی با طرح این سؤال که ارتباط میان سنت و مفاهیم مدرن چیست؟ و آیا سنت ظرفیت سنجش این مفاهیم را دارد و پاسخ آری به آن بیان کرد: ما می‌توانیم برای مفاهیم مدرن شاخص‌هایی تعریف و این شاخص‌ها را به سنت ارائه کنیم و ظرفیت برتابیدن سنت از این مفاهیم را مورد ارزیابی قرار دهیم.
حوزه اساسا سنتی است
حقیقت عنوان کرد: وقتی سخن از حوزه انقلابی است انقلاب در این ترکیب، انقلاب مدرن است در حالی که حوزه، اساسا یک نهاد سنتی است و این که چگونه یک نهاد سنتی می‌تواند با مفاهیم مدرن مرتبط باشد بحث جدیدی است.
حقیقت با اشاره به گفتمان‌های مختلف در مورد اسلام ادامه داد: گفتمان نخست، اسلام غیرسیاسی است؛ اسلامی که به ضرورت تشکیل حکومت در دوره غیبت، اعتقادی ندارد که طیف وسیعی را در بر می‌گیرد؛ از جمله علامه طباطبایی به ضرورت تشکیل حکومت در دوره غیبت اعتقاد دارند ولی اینکه فقیه، وظیفه داشته باشد حکومتی براساس شریعت تاسیس کند اعتقادی ندارند بنابراین ایشان هم در گفتمان اسلام غیرسیاسی قرار می‌گیرد.
وی ادامه داد: علامه به اینکه مومنان باید براساس تعاون اجتماعی دور یکدیگر جمع شوند معتقد بود ولی تفکر ایشان مانند انجمن حجتیه نیست ولی ضرورت تشکیل حکومت فقیه در دوره غیبت براساس شریعت را معتقد نیست لذا اگر اسلام سیاسی بر این اساس تعریف شد؛ حوزه انقلابی مسئولیت‌هایی متفاوتی خواهد داشت.
مسئولیت فراملی حوزه، صرفا فرهنگی است
این استاد دانشگاه مفید با اشاره به گفتمان اسلام سیاسی میانه‌رو گفت: این گفتمان معتقد است که در دوره غیبت، حکومت براساس شریعت ایجاد شود و فق‌ها هم دارای قدرت بالایی در این حکومت باشند خواه نظارتی و خواه ولایتی که شهید مطهری از معتقدان به این تفکر هستند و سخنرانی‌های استاد مطهری در اواخر عمر و دفاع از حقوق زن و حقوق بشر و دموکراسی و ... در این راستا قابل تحلیل است.
وی تاکید کرد: ایشان معتقد است در تمدن غرب، ظرفیت‌های مثبتی وجود دارد که می‌توان از آن بهره برد لذا می‌فرماید خدمتی که جان لاک به ما کرده است از خدمت ادیسون کمتر نیست البته استاد مطهری معتقد است که غرب دارای اشکالاتی هم هست؛ بنابراین نمی‌توان گفت که غرب دنبال هوس بازی و غرق در نفسانیات هستند، ولی در زمینه علمی و تکنولوژی و ... پیشرفت دارند.
حقیقت عنوان کرد: در این گفتمان می‌توان به اصطلاح دیگری اشاره کرد و آن گفتمان «نواندیشی دینی» است؛ این گفتمان از آخوند خراسانی و مرحوم نائینی شروع و توسط برخی متفکران امروزی تداوم یافته و مدعای اصلی آن این است که نقاط مثبتی در این تمدن مانند بحث آزادی و ... وجود دارد که در سنت ما نیز ظرفیت برتافتن این موارد وجود دارد.
استاد دانشگاه مفید بیان کرد: علامه نائینی به جای اینکه بگوید آزادی کلمه خبیثه است آن را گرفت و در فرهنگ دینی و فقهی ما هضم کردند.
وی افزود: تبلیغ اسلام به شکل نواندیشانه، اسلام صلح‌طلب و سازگار با دموکراسی و حقوق بشر در این تعریف، وظیفه حوزه انقلابی را شکل می‌دهد؛ مفروض این سخن آن است که اگر با کلام فصیح و جدال احسن پیش برویم نیازی به قدرت نظامی نخواهیم داشت و اگر دیگران ظرفیت اسلام و تشیع را بدانند از گفتمان آن نیز تبعیت خواهند کرد؛ وقتی تبلیغ شود که در دل اسلام، مردم‌سالاری و عدالت و آزادی وجود دارد نه اینکه آن را از غرب گرفته چرا باید سر جنگ داشته باشند؟ در این صورت تبلیغ اسلام نیز اسلام رحمانی مبتنی بر صلح خواهد شد.
وی با اشاره به گفتمان سوم یعنی اسلام سیاسی رادیکال، بیان کرد: این گفتمان نیز معتقد به حکومت است، ولی گسترش اسلام و تبلیغ را در سایه ویران کردن و عملیات تند و خشن می‌داند؛ این نوع گفتمان معتقد است که تمدن غرب آنقدر فاسد است که خود آنان رو به زوال هستند و ما هم به واسطه عمل انقلابی و تند باید زوال آنان را تسریع ببخشیم.
وی تاکید کرد: معتقدم در سال‌های اخیر پیوندی میان سه جریان به وجود آمده است که قرائت اسلام سیاسی را رادیکال‌تر کرده است؛ این سه جریان شامل؛ جریان فکری فرهنگستان علوم اسلامی، نوفردیدی و کلیسای ارتدوکس روسی است.
وی با اشاره به چرایی این موضوع با بیان اینکه پیوند میان این دو تفکر یک نکته محوری یعنی غرب‌ستیزی است افزود: از دید این افراد، غرب یک کل مبتنی بر نفسانیات است و اسلام با نفسانیات مخالف است و اساسا مدرنیته به پایان دوره خود رسیده است و تمدن غربی نیز تمام شده است و باید فاتحه آن را بخوانیم و، چون این تمدن باطل است ما هم وظیفه داریم غرب‌ستیز باشیم.
مخالفت با رویکرد حداکثری به دین برای اسلامی‌سازی
حقیقت بیان کرد: ویژگی دیگری که این دو جریان را به هم پیوند می‌دهد اسلامی‌سازی است؛ البته من به اسلامی‌سازی معتقد هستم ولی این گروه معتقد هستند که ما باید با رویکرد حداکثری به دین همه چیز برای خود داریم و نیازی به تمدن غربی نداریم و نیازی به علوم انسانی آنان نیز نداریم که این تفکر در برابر گفتمان دوم قرار دارد.
استاد دانشگاه مفید عنوان کرد: دو جریان فرهنگستانی و نوفردیدی با جریان کلیسای ارتدوکس روسیه پیوند برقرار کرده و حضور رئیس این کلیسا در قم و دیدار با برخی افراد و پخش برخی برنامه‌های تلویزیونی در این راستا هستند.
وی افزود: در این نوع گفتمان که تمدن‌ستیزی غرب و عملیات رادیکال مدنظر است وظیفه حوزه انقلابی نیز این است که باید به تمدن رو به زوال غرب کمک کنیم و تمدن اسلامی را به جای تمدن غربی بسازیم.
جای پای فرهنگی در آمریکا نداریم
حقیقت با بیان اینکه ما در آمریکا که هر ایالت آن به اندازه یک کشور است جای پای خاصی در فرهنگ نداریم اظهار کرد: اگر در این کشور به دنبال منابع شیعی بگردیم جز چند کلیپ و کتاب وجود ندارد و تعداد مبلغان ما در این کشور بزرگ بسیار کم هستند و اسلام سیاسی رحمانی بسیار کمتر دیده می‌شود.
وی افزود: مردم آن چیزی را که از رسانه‌ها می‌شنوند به عنوان تشیع ایرانی قبول دارند؛ اقبال زیادی از سوی سیاهپوستان به اسلام وجود دارد ولی ما از این ظرفیت غافل هستیم و متاسفانه ما نسبت به مسئولیت فراملی حوزه علمیه غافل هستیم و تا اندازه‌ای به مسایل درونی و جناح‌بندی‌ها مشغول شده و به نیازهای تبلیغی خارج کشور بی‌توجه هستیم.
حقیقت تاکید کرد: باید نهضتی برای ترجمه آثار شیعی به زبان روان، سلیس و بلیغ به انگلیسی و زبان‌های دیگر صورت گیرد، همچنین کلیپ‌های زیبا برای معرفی شیعه داشته باشیم چون هرقدر بتوانیم در این عرصه موفق باشیم نیروی حوزه علمیه و منافع ملی ایران تقویت خواهد شد.