جریان نقد و مطالبه‌گری از دولت اعتدال در میان اصلاح‌طلبان، حامیان اصلی حسن روحانی در انتخابات یازدهم و دوازدهم ریاست‌جمهوری هر روز جدی‌تر می‌شود. شیب این نقدها در هفته‌ای که همزمان با هفته دانشجو و حضور فعالان سیاسی در میان دانشجویان بود، افزایش پیدا کرد و در برآوردی می‌توان گفت فضای مطالبه‌گر دانشگاه‌ها نیز بستر چنین نقدهایی را بیشتر از گذشته فراهم ساخته است.
دیگر از فضای امید و نویدبخشی که دولت اعتدال با حضور در پاستور در جو دانشگاهی و به‌خصوص میان گروه‌ها و نیروهای اصلاح‌طلب دانشجویی ایجاد کرده بود، خبری نیست. اصلاح‌طلبان با اتمام انتخابات و پشت‌پا زدن دولت دوازدهم بر شعارها و وعده‌هایش، میدان را برای ایجاد فضای نقد صریح‌تر مهیاتر کرده‌اند اما در این میان اختلاف اساسی نیز میان خود نیروهای اصلاح‌طلب وجود دارد. دسته‌ای بر این نظرند که باید همچنان از دولت حمایت کرد و به جای نقد عمومی، در فضای خصوصی‌تر گلایه‌ها را به دولت منتقل کرد اما در مقابل، برخی از فعالان سیاسی اصلاح‌طلب معتقدند ادامه حمایت مطلق از حسن روحانی با وجود ادامه مشکلات و معضلات در بخش‌های سیاسی، اجتماعی و اقتصادی، پایگاه اجتماعی اصلاحات را با خطر روبه‌رو خواهد ساخت و حمایت‌ها هزینه‌ساز خواهد بود. به هر حال پشتیبانی از روحانی در دو انتخابات ریاست‌جمهوری توسط اصلاح‌طلبان، آنها را در مشکلات و عدم تحقق وعده‌ها شریک ساخته و دسته دوم به دنبال آن هستند تا راه خود را از دولت و پیش از انتخابات 1400 ریاست‌جمهوری از هم‌اینک جدا کنند.
عارف: اعتدال، گفتمان نیست
محمدرضا عارف، رئیس فراکسیون امید در مجلس و رئیس شورای سیاستگذاری اصلاح‌طلبان اوایل مهرماه اعلام کرده بود: «سال 98 اصلاح‌طلبان در انتخابات مجلس شورای اسلامی وارد ائتلاف با اعتدالیون نمی‌شوند.» وی در اظهاراتی در دیدار با شورای مرکزی جبهه اعتدالگرایان در 13 آذر، صراحتا اعلام کرد که اعتدال را گفتمان نمی‌داند: «در ذات اصلاحات، منش و اعتدالی وجود دارد، شخصا «اعتدال» را یک گفتمان نمی‌دانم و شرایط زمانی ما را به مسیری برد که واژه «اعتدال»را به «اصلاحات» الصاق کردیم در حالی که الزاما نیازی به این کار نبود چراکه در دل گفتمان اصلاحات، اعتدال نهفته است.»
انتقادات عارف از دولت و عملکرد آن، بارها مورد نقد بخشی از اصلاح‌طلبان بوده ولی اختلافات چیزی نبوده که نتوان آن را پنهان کرد و در برهه‌های عریان خود را بروز داده است.
علی صوفی، فعال اصلاح‌طلب، معتقد است که از ابتدا نیز اختلافات وجود داشته است: «درباره ائتلاف با اعتدالگرایان در اردوگاه اصلاحات از ابتدا اختلاف نظر وجود داشت، روشن‌تر بگویم از همان انتخابات مجلس دهم و نحوه تدوین لیست امید این انتقادها و اختلاف‌نظرها وجود داشت. خیلی از اصلاح‌طلبان به آن لیست انتقاد کردند و انتقادها محدود به فهرست حوزه انتخابیه تهران، ری، شمیرانات و اسلامشهر نبود؛ حتی به لیست شهرستان‌ها هم این انتقادات وجود داشت، البته آنجا چاره‌ای نبود.»
یکی به نعل، یکی به میخ
در این میان برخی از اصلاح‌طلبان سعی می‌کنند، فضای اختلافی با دولت را در قالب انتقاد حمایت‌گرایانه تبیین کنند و به این وسیله شکست سیاست حمایت از دولت اعتدالی را به پایگاه اجتماعی اصلاحات منتقل نسازند. محمدرضا خاتمی، نایب‌رئیس مجلس ششم در بخشی از سخنرانی خود در دانشکده ادبیات دانشگاه تهران به مناسبت 16 آذر، اعلام داشت که به خاطر حمایت از روحانی پشیمان نیستند ولی با این وجود نقد از دولت بر سرجای خود باقی است: «ما از دولت روحانی حمایت کرده‌ایم و می‌کنیم و از انتخاب خود پشیمان نیستیم و نخواهیم شد اما وظیفه خود می‌دانیم که انتقاد هم بکنیم و حتی با صدای بلند آن را بیان کنیم و این را تضعیف دولت نمی‌دانیم. ما اگر انتقاد می‌کنیم از انتخاب خودمان پشیمان نیستیم.»
رسول منتجب‌نیا در سخنرانی خود در دانشگاه آزاد اسلامی واحد یاسوج به مناسبت روز دانشجو نیز دولت روحانی را به خاطر عدم‌جوانگرایی به نقد کشید و اعلام کرد: «من هم به‌عنوان طرفدار آقای روحانی و هم به‌عنوان رفیق ۴۰ ساله او لازم می‌دانم دولت را نقد کنید. من نیز به خاطر عدم‌استفاده از جوانان در مدیریت‌ها از رئیس‌جمهور انتقاد دارم. چرا شعار دادید اما از جوانان استفاده نمی‌کنید؟ هیچ‌کس فراتر از نقد، نظارت، سوال و پاسخگویی نیست. هر دولتی باشد، روحانی یا هرکس دیگری، انتقاد باید سازنده باشد.»
روز دانشجو کم‌رمق‌تر از سال‌های قبل
دامنه انتقاد اصلاح‌طلبان به دولت روحانی به برگزاری کم‌رمق روز دانشجو و حضور حسن روحانی در این روز نیز کشیده شد. عبدا... ناصری، فعال اصلاح‌طلب در گفت‌وگویی، انتظار از دولت روحانی را برای ارج نهادن به جنبش دانشجویی که از پشتیبانان اصلی وی در انتخابات بودند، بسیار بالا دانست: «با در نظر گرفتن گفتمان و شعارهای انتخاباتی روحانی و نقش بزرگ جامعه دانشگاهی برای موفقیت روحانی در انتخابات به‌خصوص انتخابات اخیر، انتظار از دولت روحانی بیش از این است. نمونه این انتظار عکس‌العمل دانشجویان نسبت به نوع برنامه‌ریزی مراسم 16 آذر در دانشگاه سیستان و بلوچستان با حضور رئیس‌جمهور بود که نشان داد در مجموع وضعیت، مطلوب و راضی‌کننده برای دانشجویان نیست.»
محمدرضا عارف نیز در 14 آذرماه در بیانیه‌ای نسبت به روند ضعیف برگزاری روز دانشجو در سال‌های اخیر اعتراض خود را اعلام کرده و این مطالبه را از وزارت علوم پیگیر شد: «متاسفانه روند برگزاری مراسم گرامیداشت روز دانشجو آن‌گونه که باید و شاید در شأن دانشجو و دانشگاه برگزار نمی‌شود. در چند سال اخیر اگرچه به لحاظ کمی آمار مراسم برگزار شده در روز دانشجو پیشرفت قابل توجهی داشته است ولی متاسفانه به لحاظ کیفی افت چشمگیر داشته که با تهی شدن مراسم مرتبط برگزار شده از روح آزادی‌خواهی، استقلال‌طلبی، عدالت‌محوری و مطالبه‌گری همراه بوده است. این روند زنگ خطری برای جنبش دانشجویی می‌تواند محسوب شود.»
جواد امام: آقای روحانی اصلاح‌طلب نبوده
هرچند برخی از اصلاح‌طلبان معتقدند که حسن روحانی می‌توانست با وجود مجلس همسوتر از مجلس نهم، انتخاب‌های بسیار مناسب‌تری برای وزارتخانه‌ها داشته باشد، با این وجود بخشی از اصلاح‌طلبان همچنان بر میخ محدودیت‌ها و معذوریت‌های روحانی می‌کوبند و سعی در توجیه عدم به‌کارگیری گزینه‌های اصلاح‌طلب‌تر دارند. جواد امام، مدیرعامل بنیاد باران که برای سخنرانی روز دانشجو در دانشگاه علامه طباطبایی حضور یافته بود، به توجیه این تناقض پرداخت: «من معتقد نیستم که آقای روحانی اصلاح‌طلب بوده که حالا بخواهد از آن مسیر روی‌گردان شده باشد ولی به هر حال محدودیت‌ها و موانعی بر سر راه او وجود دارد و همین فضای وزارت‌علوم گویای این مسیر است که گزینه آقای روحانی از فرجی‌دانا به غلامی رسید.»
جای خالی زنان در مدیریت کلان
پروانه سلحشوری، نماینده اصلاح‌طلب مجلس دهم در دانشگاه آزاد اسلامی تهران جنوب در پاسخ به دانشجویانی که معترض عدم‌توجه روحانی نسبت به به‌کارگیری زنان در کابینه بودند، اعلام کرد که اصلاح‌طلبان نیز هنوز نفهمیده‌اند چرا این کار نشد: «ما همواره این مطالبه را از آقای روحانی داشتیم و این از ابتدایی‌ترین حقوق جامعه است، زنانی که نیمی از جمعیت را تشکیل می‌دهند باید در مناسبات و عرصه سیاسی هم حضور داشته باشند و دارای وزیر زن باشیم. منتقد این امر بود‌ه‌ایم و بارها درباره آن سوال کرده‌ایم و زمانی که آقای روحانی در مجلس حضور یافتند، بیان کردند که ما می‌خواستیم و نشد اما متاسفانه همچنان نفهمیدیم چرا نشد که وزیر زن انتخاب کنند.»
تلاش برای یادآوری وعده‌ها و شعارهای دولت
اعتراض به دولت حسن روحانی در حضور مسعود پزشکیان که به‌عنوان سخنران روز دانشجو در دانشگاه شهید بهشتی حضور یافته بود، حاشیه‌های بسیاری به دنبال داشت. یکی از دانشجویان با انتقاد از عدم برآورده شدن مطالبات جنبش دانشجویی به نقد دولت پرداخت: «آقای روحانی! گویا خیلی از مسائل را باید برای شما یادآوری کرد. چه فریادهایی که نزدید و چه مطالباتی که مطرح نکردید اما حالا نه‌تنها به آنها عمل نشد بلکه متناقض آنها را داریم می‌بینیم؛ نقض حقوق شهروندی، عدم استیفای حقوق کارگران در برابر دولت و پیمانکاران، معرفی وزرای کهنسال ناکارآمد، امنیتی و بی‌لیاقت؛ وزرا قرار بود شامل بانوان و اهل سنت باشند و با اینکه اذعان کردید فشاری برای انتخاب وزیر نبود، گزینه بیست‌ویکم‌تان را معرفی کردید و صدای فعالان دانشجویی را نشنیدید، دانشجویان ستاره‌دار و مجبور به امضای تعهدنامه‌های غیرقانونی شدند.» پزشکیان در پاسخ به این انتقادات عنوان داشت دولت باید نسبت به این نقدها پاسخگو باشد: «من به‌جز مجلس پاسخگوی عملکرد هیچ شخص دیگری نیستم. روحانی حتی با کمیسیون‌های تخصصی مجلس هم مشورت نمی‌کرد. بهتر بود مشورت می‌کرد و حتی اگر نمی‌خواست، گوش نمی‌کرد اما چه اشکالی داشت که مشورت کند. درباره دولت که چه کاری انجام داده یا نداده است، خودش باید جوابگو باشد اما این را عرض کنم؛ اینکه می‌گویید جوان‌گرایی و… در بخش‌های توسعه سه شاخص داریم؛ توانمندی فردی، اجتماعی و ساختاری که شاخص اندازه‌گیری و ارتفاع است، باید ببینید شاخصش کجا بود. ما بر این اساس مدیر نمی‌گذاریم، حال بلد نبودیم یا اینکه مسائل سیاسی؛ این اجازه را نداده است. بخشی از مشکلات موجود در دولت واقعی است.»
شکوری‌راد از سنگ اندازی‌های محمود واعظی گفت
در همین حال، علی شکوری‌راد نیز که به‌عنوان یکی از سخنرانان در دانشگاه شهید بهشتی حضور یافته بود از فاکتور انتقاد از دولت و اتحاد با آن سخن گفت اما با این حال از وجود اختلافات اصلاح‌طلبان با دولت و نقش واعظی، رئیس دفتر رئیس‌جمهور برای محدود کردن اصلاح‌طلبان در دولت نیز پرده‌برداشت: «به هر روی از اصلاح‌طلب به بهبود خواهی عدول کردیم و در سال92 از کاندیدای اصلاح‌طلب حمایت نکردیم برای اینکه می‌پنداشتیم مجالی برای حضور در رقابت انتخاباتی نخواهیم داشت... شرایط ما از سال ۹۲ بهتر شده است هرچند مطلوب نیست ولی با این همه شرایط ما روبه جلو است هرچند آقای واعظی جلوی ارتباط ما را به دفتر رئیس‌جمهور بسته است و جهانگیری را می‌خواهند محدود کنند ولی شرایط ما روبه جلو و روبه بهبود است.»
دبیرکل حزب اتحاد ملت ایران با بیان اینکه روحانی کاندیدای مطلوب من نیست ولی انتظارات ما باید براساس واقعیات باشد، گفت: «شما می‌گویید ۲۰۰ نفر امسال ستاره‌دار شدند ما هم اعتراض داریم. خانم منصوری و چند نفر دیگر از اعضای حزب اتحاد هم ستاره‌دار شدند ولی نباید به خاطر یک مساله دستاوردهای‌مان را انکار کنیم.»
وجود اختلاف میان دو بخش اصلاح‌طلب که یکی ادامه حمایت از روحانی را ضروری می‌داند و دیگری بر طبل جدایی و سرمایه‌گذاری بر گزینه 1400 ریاست‌جمهوری را اولویت می‌داند را می‌توان در نسخه‌ای که زیباکلام برای جهانگیری پیچیده دریافت. وی در یادداشتی مشکلات کشور را به حدی دانسته که می‌تواند گزینه اصلاح‌طلبان برای 1400 را نیز قربانی کند: «بنابراین چه آقای اسحاق جهانگیری و چه فرد دیگری که در دولت آقای روحانی شریک باشند باید توجه کنند که این شراکت یک سرمایه‌گذاری سودده و پرمنفعت برای کسی که می‌خواهد بعدها نامزد ریاست‌جمهوری شود نخواهد بود، چراکه عدم‌موفقیت دولت دامن همه را خواهد گرفت و این «همه» شامل اسحاق جهانگیری هم خواهد بود. بنابراین عقل سلیم و منفعت شخصی و سیاسی آقای معاون اول حکم می‌کند که او کناره بگیرد و شریک در ضرر و زیان‌های سیاسی دولت دوم آقای روحانی نشود.»
علی تاجرنیا، فعال اصلاح‌طلب چنین پیشنهادی از سوی زیباکلام را رادیکال توصیف کرده و طرح آن را زودهنگام ارزیابی کرده است: « این کار نه‌تنها اشتباه است بلکه در بین افکار عمومی هم توجیهی ندارد و مردم به اصلاح‌طلبان بی‌اعتماد می‌شوند. پیشنهاد زیباکلام بسیار رادیکال است و کناره‌گیری جهانگیری از روحانی را بیشتر به سمت اصولگرایان می‌کشاند.»
اما فضای 16 آذر و مطالبات صریح دانشجویان از دولت دوازدهم، همزمان با سخنرانی فعالان اصلاح‌طلب، این واقعیت را نشان می‌دهد که جریان اصلاح‌طلب در حمایت از روحانی دچار دوگانگی و اختلاف شده است. در عین حالی که دانشجویان صراحتا عدم‌پایبندی دولت روحانی به وعده‌ها را فریاد می‌زنند، اصلاح‌طلبان درک می‌کنند حمایت مطلق از دولت می‌تواند هزینه‌های بسیاری برای آنها داشته و عملکرد منفی دولت به پای آنها نوشته شود. به همین خاطر نقد از دولت را در دستور کار قرار داده‌اند با این وجود بخشی از جریان، بر نسخه حمایت و نقد اصرار دارند در حالی که روز دانشجو به آنها ثابت کرد، نمی‌توانند این سیاست دوگانه را در دراز مدت ادامه دهند. گزاره عبور از روحانی در هفته‌های اخیر از قبل بیشتر رنگ‌وبوی جدیدی یافته و در میان اصلاح‌طلبان حامیان بیشتری پیدا کرده است. همان‌گونه که مسعود پزشکیان خود را در مقابل نقد صریح دانشجویان نسبت به دولت پاسخگو نمی‌داند، صادق زیباکلام توصیه به استعفای جهانگیری دارد و شکوری‌راد از اختلاف جهانگیری و واعظی سخن می‌گوید، گزاره عبور از روحانی نیز بر همین مدار قرار خواهد گرفت.