با بي‌توجهي محض وزارت نفت به توسعه ميادين مشترك با عربستان از جمله ميدان گازي فرزاد، عربستان‌سعودي در حال برداشت گاز ايران است تا برنده اتلاف وقت پنج ساله وزارت نفت در اين ميدان، آل‌سعود باشد. دو ميدان گازي فرزاد A و B با كشور عربستان سعودي مشترك است. بر اساس آخرين ارزيابي‌هاي شركت نفت فلات قاره 20 درصد ميدان فرزاد A در ايران و 80 درصد اين ميدان در عربستان قرار دارد. همچنين 80 درصد ميدان گازي فرزاد B در محدوده آب‌هاي ايران و 20 درصد آن در آب‌هاي عربستان است. با توجه به اين موضوع، توجه بيشتر به ميدان فرزاد B طبيعي به نظر مي‌رسد. 

فرزاد A

ايران در ميدان فرزادA تاكنون فقط مطالعات ميدان را به انجام رسانده است. تفاهمنامه توسعه ميدان گازي فرزاد A در سال 1390 با شركت پتروپارس به عنوان مجري پروژه امضا شد. نخستين چاه اكتشافي در فرزاد A  در سال 1390 حفاري شد و قرار شد شركت پتروپارس حفاري توصيفي چاه دوم را انجام دهد. طبق اين قرارداد، پتروپارس براساس حفاري و لرزه‌نگاري انجام شده MDP ميدان (برنامه توسعه ميدان) را تهيه كرد كه اين كار به معناي انجام مرحله اول قرارداد توسعه فرزاد A بود و قرار بود وزارت نفت مرحله دوم قرارداد به معناي آغاز توسعه ميدان را نيز ابلاغ كند كه اين‌كار انجام نشد. 

در سمت عربستان اما توسعه اين ميدان از قبل آغاز شده است. اين كشور سال گذشته تجهيزات لازم براي توليد از ميدان گازي «حصبه» را با استفاده از جرثقيل‌هاي بزرگي چون جرثقيل‌هاي 7 هزار و 500 تني نصب كرد و در مارس 2016 موفق به آغاز توليد از اين مخزن گازي مشترك با ايران شد. عربستان كه توليد از اين مخزن گازي را با 500 ميليون فوت مكعب در روز آغاز كرده، قراردادي جديد براي توسعه بيشتر ميدان «حصبه» به امضا رسانده است. شركت دولتي آرامكوی عربستان با امضاي قراردادي به ارزش بيش از يك ميليارد دلار با شركت‌هاي Larsen & Toubro هند و Emas AMC سنگاپور در تاريخ 16 مي ‌سال 2016، توسعه ميدان «حصبه» را با هدف رساندن توليد 500 ميليون فوت مكعبي به توليد 2‌ميليارد فوت مكعب گاز طبيعي در روز آغاز كرده است. 

 

فرزاد B

در طول 18سال اخير، بارها در خصوص توسعه اين ميدان با شركت‌هاي هندي مذاكره شده، اما سال‌ها تعلل ايران تا امروز فقط به عقب‌افتادگي ايران در برداشت از اين مخزن مشترك گازي منجر شده است. در طرف مقابل، برعكس بلاتكليفي ايران، عربستان برنامه‌اي مشخص براي توسعه ميدان گازي «عربيه» دارد. شركت آرامكوي عربستان با اعلام آغاز توليد گاز از ميدان «حصبه» (مشترك با ميدان فرزاد A ) برنامه توليد مشترك 5/2 ميليارد فوت مكعب گاز از ميادين «حصبه» و «عربيه» را در دستور كار قرار داده است. از مجموع 5/2 ميليارد فوت مكعب توليد روزانه گاز از اين دو ميدان، 2/1 ميليارد فوت مكعب توليد روزانه ميدان «عربيه» خواهد بود. 

شركت آرامكوي عربستان قرارداد 6 ميليارد دلاري توسعه ميادين «عربيه» و «حصبه» را در سال 2013 با كنسرسيومي متشكل از شركت‌هاي SNC- Lavalin كانادا، SK Engineering & Construction كره جنوبي، Samsung Engineering كره جنوبي و Saipem ايتاليا به امضا رسانده بود كه بعد از توليد اوليه 500 ميليون فوت مكعبي گاز طبيعي از ميدان «حصبه» قرارداد ديگري به ارزش بيش از يك ميليارد دلار با شركت‌هاي Larsen & Toubro هند و Emas AMC سنگاپور در تاريخ 16 مي‌سال 2016 با هدف رساندن توليد 500 ميليون فوت مكعبي به توليد 2 ميليارد فوت مكعب گاز طبيعي در روز به امضا رسيد، اما توسعه ميدان «عربيه» با كنسرسيومي به رهبري SNC- Lavalin كانادا به منظور توليد روزانه 2/1 ميليارد فوت مكعبي از اين ميدان ادامه دارد. 

  

مشخصات ميدان

فرزاد B ميداني پرفشار و پيچيده است كه براي شركت‌هاي ايراني ميداني پرريسك محسوب مي‌شود. از سوي ديگر هندي‌ها در دولت اصلاحات به دنبال توسعه فرزاد B ‌بودند و نتيجه مذاكره آنها در پايان دولت دهم به امضاي توافقنامه‌اي ميان شركت ملي نفت و شركت هندي ختم شد كه نوع توافقنامه با قوانين اصلي كشور در تضاد بود. بر اساس اين توافقنامه، هندي‌ها فرزاد B را بر اساس مدل مشاركت در توليد توسعه مي‌دادند كه بر خلاف قوانين جمهوري اسلامي ايران بود. 

همين موضوع موجب بروز انتقاداتي شد و همه چيز به كما رفت تا آنكه دولت يازدهم به رأس آمد. وزارت نفت در اين دوره توافقنامه مشاركت در توليد را به طور غيرمستقيم رد كرد، اما اين ميدان را براي شركت ONGC  كنار گذاشت، به‌طوري‌كه هر گاه از وزير نفت درباره برنامه اين وزارتخانه براي ميادين مشترك سؤال مي‌شد، زنگنه مي‌گفت اين ميدان براي هندي‌هاست. 

با توجه به برداشت عربستان از اين ميدان برخي از كارشناسان مي‌گويند بهتر بود مدل مشاركت در توليد با اخذ مجوز از نهادهاي ذيربط كسب مي‌شد تا منافع ملي قرباني برخي محدوديت‌ها نشود، ولي از آنجا كه نص صريح قانون مخالف اين نوع قرارداد است همه چيز فراموش شد. 

  

يك اشتباه

دولت يازدهم مذاكرات را ادامه داد كه در اين بين يك تصميم خاص، شرايط را پيچيده كرد. وزير نفت تصميم گرفت كارفرمايي اين پروژه را از شركت نفت فلات قاره گرفته و به شركت نفت و گاز پارس بسپارد، در حالي كه فلات قاره روي اين ميدان فعاليت كرده و يك پروژه مطالعاتي روي اين پروژه نيز انجام داده بود. با اين وجود وزير نفت با اين استدلال كه چون اين ميدان گازي است و بايد در حيطه كاري نفت و گاز پارس باشد، فلات قاره را خلع يد كرد و نقش كارفرمايي را به ديگر شركت نفتي واگذار كرد. اين بدان معنا بود كه امور مطالعاتي و مذاكره‌اي براي فرزاد B ‌به حالت صفر بازگشت تا نفت و گاز پارس با رويه‌اي ديگر با هندي‌ها مذاكره كند. گرچه اين تصميم سرعت كار را كاست، ولي از آنجا كه مهم‌ترين هدف توسعه اين ميدان بود، مذاكرات جدي‌تر دنبال شد، ولي به توافقي جدي دست پيدا نكرد. 

وزيرنفت به هندي‌ها اولتيماتوم داد و اعلام كرد با شركت‌هاي ديگر وارد مذاكره خواهد شد، اما هيچ اتفاقي رخ نداد و حتي محمد جواد ظريف، وزير امور خارجه كشورمان نيز در اين حوزه ورود كرد، اما هندي‌ها اعلام كردند طرح 3 ميليارد دلاري خود را نهايي كرده و تا مرداد 96 قرارداد را منعقد مي‌كنند. در همين‌باره وزير نفت هند گفت: توافق نهايي هند با ايران براي توسعه ميدان گازي فرزاد B كه بر اساس برآوردها داراي 29 تريليون فوت مكعب گاز است، در حال حاضر بستگي به ايران دارد. وي افزود: ما پيشنهادمان را به اين كشور ارائه داده‌ايم. اكنون زمان پاسخ دادن است، آنها بايد پاسخ بدهند.

وزارت نفت چهار سال است كه به هندي‌ها اميد بسته است و مسير گذشته را دنبال مي‌كند و وقتي با انتقادات در اين‌باره مواجه مي‌شود با پاسخ‌هاي عجيب روبه‌رو مي‌شويم. به عنوان نمونه محمد مشكين فام، مديرعامل شركت نفت و گاز پارس با اشاره به آغاز برداشت گاز از ميدان فرزاد B ‌توسط عربستان سعودي از ادامه مذاكرات ايران با شركت‌هاي هندي براي توسعه اين ميدان مشترك در خليج‌فارس خبر داد. اين مقام مسئول با بيان اينكه در مورد اجراي اين پروژه توسط پيمانكار هندي در حال مذاكره‌ايم، افزود: هم‌اكنون به طور جدي تلاش مي‌كنيم تا قرارداد توسعه اين ميدان را با هوشمندي، دقت لازم و با در نظر گرفتن مصالح ملي به سرانجام برسانيم. 

وي بدون هيچ توضيحي درباره وضعيت فعلي تصميم‌گيري در‌باره ميدان فرزاد B ‌به آينده اميدوار است و مشخص نيست با اين اميدواري عربستاني‌ها چه ماه‌عسلي را براي خود رقم بزنند. هندي‌ها سال‌هاست با مذاكرات بي‌نتيجه‌شان ايران را سرگرم كرده‌اند، در حالي كه سعودي‌ها به سرعت خود افزوده‌اند و در دو ميدان فرزاد A و فرزاد B ‌به توسعه و توليد مشغول هستند. 

  

هندي‌ها چه مي‌خواهند؟

هندي‌ها مي‌خواهند با احداث تأسيسات در اين ميدان و تبديل گاز آن به ال‌ان‌جي از طريق شناور FLNG نياز گاز خود را تأمين كند. آنها در طرح نخست خود براي توسعه ذخاير گازي 5/12 تريليون فوت مكعبي رقم 10 ميليارد دلار را پيشنهاد دادند كه پس از مخالفت ايران آن را كاهش دادند. هندي‌ها گاز ايران را ارزان مي‌خواهند كه مورد موافقت ايران قرار نگرفته است. برخي منابع رقم ۵ سنت را براي اين موضوع عنوان مي‌كنند كه تنها يك شنيده است. هندي‌ها تهديد كرده‌اند در صورت عدم توسعه اين ميدان ميزان خريد نفت خود را از ايران كاهش مي‌دهند كه تا به امروز حدود 40 درصد كاهش داده‌اند. شركت ملي نفت در حال مذاكره با گازپروم براي توسعه فرزاد B است. همچنين شركت پتروپارس هم براي توسعه اين ميدان در نظر گرفته شده است كه هنوز مشخص نيست چه برنامه‌اي براي توسعه ارائه شده است. شركت ملي نفت مي‌خواهد گاز اين ميدان را براي تزريق به ميادين نفتي استان خوزستان تخصيص دهد.