شیخ تمیم امیر قطر قرار است در پاسخ به دعوت امیر کویت، در این اجلاس شرکت کند و این در حالی است که این بحران فروکش نکرده و دوحه همچنان بر مواضع خود و مخالفتش با رویکردهای مداخله جویانه عربستان تاکید دارد.
سه روز بعد از سفر دونالد ترامپ رییس جمهوری آمریکا به عربستان و انعقاد قرارداد نظامی 450 میلیون دلاری فروش سلاح و تجهیزات نظامی با این کشور، انتشار فایل صوتی منتسب به امیر قطر که در آن به تمجید از ایران پرداخته و حماس را نماینده واقعی مردم فلسطین معرفی کرده بود ، جنجال آفرین شد . دوحه انتشار این فایل صوتی را در اثر هک کردن خبرگزاری رسمی این کشور (قانا) دانست .
کمتر از دو هفته بعد چهار کشور عربستان ، بحرین ، امارات و مصر ( با محوریت عربستان ) کلیه روابط خود با کشور قطر را قطع کردند، مرزهای زمینی ، هوایی و دریایی خود را با این کشور بستند.
لغو مجوز فعالیت شبکه تلویزیونی الجزیره ، قطع تمامی روابط دیپلماتیک با این کشور ، اخراج قطر از ائتلاف نظامی علیه یمن ، اخراج اتباع قطری ، جلوگیری از ورود هواپیماهای قطری و ... از جمله تحریم های این کشورها علیه قطر بود.
چهار کشور محاصره کننده قطر این کشور را به حمایت از تروریسم متهم کردند و دوحه نیز متقابلا این کشورها را حامی تروریسم تکفیری خواند.
علاوه بر اردن که در حمایت از این تصمیم اقدام به کاهش سطح روابط دیپلماتیک خود با قطر کرد برخی کشورهای کم اهمیت یا بی اهمیت در نظام بین الملل و منطقه هم به تحریم دوحه پیوستند.
وزیر خارجه قطر این اقدام را نقض حاکمیت ملی کشورش دانست ، جمهوری اسلامی ایران مهم ترین همسایه کشورهای عربی حوزه خلیج فارس از وضعیت پیش آمده ابراز نگرانی کرد اما اقدام تحریم کنندگان با حمایت رژیم صهیونیستی مواجه شد .
تحریم ها باعث افزایش قیمت جهانی نفت و همچنین کاهش ارزش ریال قطر و برخی نوسانات در بورس کشورهای حاشیه خلیج فارس شد.
این گمانه زنی که اعمال تحریم ها علیه قطر با چراغ سبز دونالد ترامپ ریییس جمهوری آمریکا در جریان سفر به ریاض صورت گرفته است ، با واکنش ترامپ چهار روز بعد از اعمال تحریم رنگ واقعیت به خود گرفت .
ترامپ که در کنفرانس مطبوعاتی با همتای رومانیایی خود در کاخ سفید سخن می گفت ، قطر را به حمایت و پشتیبانی از تروریسم متهم و ادعا کرد ؛ تاریخ و کارنامه قطر نشان می دهد که این کشور در «سطحی بالا» از گروه های تروریستی حمایت کرده است و باید به پشتیبانی مالی خود از این گروه ها خاتمه دهد.
این سخنان در حالی بیان شد که رکس تیلرسون، وزیر امور خارجه دولت ترامپ ساعاتی پیش از او و با اشاره به تنش دیپلماتیک عربستان با قطر گفته بود که ایجاد محدودیت علیه دوحه به عملیات مبارزه با داعش لطمه می زند و آمریکا مایل به تنش بیشتر در این منطقه نیست .
9 روز بعداز اظهارات ترامپ و در حالی که تلاش‌ها برای یافتن راه حل بحران میان قطر و برخی دیگر از کشورهای عرب حوزه خلیج فارس ادامه داشت ، خبرگزاری ها از امضای قرارداد 12 میلیارد دلاری فروش 36 فروند جنگنده اف – 15 آمریکا به قطر خبر دادند. همزمان، دو کشتی جنگی ارتش آمریکا به منظور انجام رزمایش دریایی مشترک آمریکا و قطر به آب‌های خلیج فارس رسیدند.
در این میان ترکیه به عنوان بازیگر دیگر منطقه ای در واکنش به تحولات روابط قطر با همسایگان عربش واکنش جدی از خود نشان داد.
اردوغان در سخنانی گفت «می خواهم به صراحت بگویم، ما با وضع تحریم ها علیه قطر مخالفیم».
اما اوج حمایت های ترکیه از قطر تصویب اعزام نیروهای بیشتر ترک به قطر توسط پارلمان این کشور بود. پارلمان ترکیه با طرح دولت این کشور مبنی بر اعزام و استقرار نیروهای بیشتری از ترکیه در قطر موافقت کرد و 14 ژوئن (24 خرداد ) نیروهای ترک به قطر اعزام شدند.
بر اساس مصوبه پارلمان ترکیه ، پهپادهای کنترل مرزی و حدود 300 نظامی به قطر اعزام شدند. البته ترکیه از سال 2016 یک پایگاه نظامی در قطر ایجاد کرده و 600 نیروی ترک نیز در این پایگاه مستقر شده بودند.
23 ژوئن (2 تیر) کشورهای تحریم کننده فهرست بالا بلندیی از شروط خود برای از سرگیری روابط با قطر را به کویت دادند تا به قطری ها برساند ؛ آنها 10 روز هم ضرب الاجل تعیین کردند ؛ قطع تمام روابط و توقف هر گونه همکاری مشترک با ایران ، قطع روابط با سازمان های ترویستی ، بستن شبکه الجزیره و تمامی دفاتر آن ، پایان دادن به حضور نظامی ترکیه ، تسلیم افراد تحت تعقیب ، پایان دادن به دخالت در امور داخلی سایر کشورها و پرداخت نامحدود غرامت از جمله شروط آنها بود.
قطرهم دو روز مانده به پایان ضرب الاجل با رد تمامی این درخواست ها پاسخ « نه » خود را تسلیم مقامات کویت کرد .
پس از این فعل و انفعالات ، مذاکره وزرای خارجه عربستان و قطر در واشنگتن (28 ژوئن – 7 تیر ) هم بدون دستیابی به نتیجه مشخصی به پایان رسید.
چهارکشور تحریم کننده چندی بعد درقاهره گرد هم آمدند تا پاسخ های قطر را بررسی کنند. آنها که در مقابل پاسخ قاطع قطر حرفی برای گفتن نداشتند ناچار به رویکرد «تهدید بیشتر» روی آوردند و گفتند که قطر منتظر اقدامات بعدی آنها باشد. اقداماتی که در حد تحریم چند فرد و شرکت محدود ماند.
از آن پس بحران تنها در حد موضع گیری های کشورهای متخاصم باقی ماند و قطر که بیم آن را داشت از سوی تحریم کنندگان به خصوص عربستان – که مرز زمینی با این کشور دارد – مورد حمله قرار گیرد توانست به خوبی و با همکاری کشورهای تاثیر گذار منطقه از بحران عبور و تحریم ها را بی اثر کند.
هرچند در ابتدای اعمال تحریم ها، کارشناسان در اثرگذار بودن تحریم ها بر قطر تردید کردند. 35 میلیارد دلارذخیره ارزی بانک مرکزی قطر ، 300 میلیارد دلار سرمایه گذاری در دیگر نقاط جهان و وجود ذخایر عظیم گاز ، مهم ترین دلایل این ابراز تردید بود.
و اکنون که شش ماه از آغاز بحران روابط قطر با کشورهای همسایه می گذرد ، تحریم کنندگان نه تنها به اهداف تعیین شده که بر اجرای آن پافشاری می کردند ، نرسیده اند بلکه ناچار به پذیرش حضور امیر قطر در سی و هشتمین اجلاس سران شورای همکاری خلیج فارس در روز سه شنبه 14 آذر ماه جاری در کویت شده اند.
انتظار می رود دستور کار اجلاس سران در نشست امروز دوشنبه (13 آذر) وزیران امور خارجه کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس که با حضور وزیر امور خارجه قطر برگزار آغاز بکار می کند، آماده شود.
گرچه برخی منابع خبری طی چند روز گذشته با انتشار اخبار جهت دار مدعی شدند که قطر شرط عذرخواهی از تحریم کنندگان به ویژه عربستان را پذیرفته است اما محمد بن عبدالرحمن آل ثانی ، معاون نخست وزیر و وزیر خارجه قطر گفت کشورش آمادگی دارد نگرانی های کشورهای محاصره کننده را که قابلیت توافق داشته باشند در چارچوب حفظ حاکمیت کشورش و احترام به قوانین بین المللی بررسی کند .
او در همایش مطالعات خلیج فارس وجزیره العرب در دوحه با اشاره به میانجی گری دولت کویت برای حل بحران افزود: کشور میانجی ( کویت) از هیچیک از طرف های بحران، خواسته غیر معقول نخواهد داشت .
مقام قطری تاکید کرد هیچیک از کشورهای طرف بحران، حق درخواست از کشور دیگری را ندارند اما نگرانی هایی وجود دارد ، درصورتی که این نگرانی ها قابل توافق باشد، نگرانی های ما هم خواهد بود.
علاوه بر این برخی منابع دیپلماتیک گفتند که کویت موافقت عربستان وتمایل این کشور به حضور دوحه در نشست شورای همکاری خلیج فارس وحل بحران با قطر را دریافت کرده است.
این منابع تاکید کردند قرار است کویت طرحی را با توافق همه کشورها برای حل بحران به آنها ارائه کند.
** کارشناس حوزه خلیج فارس