صاحب‌خبر - یکی از مشکلاتی که همیشه محیط‌زیست و مناطق حفاظت‌شده را تهدید کرده، توسعه لجام‌گسیخته و بدون توجه به آمایش سرزمینی است؛ توسعه‌ای که می‌تواند نه‌تنها آب، خاک و هوا بلکه اقتصاد و محیط‌زیست را به سمت نابودی بکشاند. طی سال‌های گذشته طرح‌های توسعه‌ای بسیاری از سوی دستگاه‌های متولی همانند وزارت صنعت، نفت، نیرو و... مورد تاکید قرار گرفته اما برخی از آنها که مغایر با اصول محیط‌زیستی بوده یا با آگاهی فعالان محیط‌زیست و گاهی با هوشیاری سازمان محیط‌زیست اجرایی نشده‌اند. برای اجرای هر یک از کارها و فعالیت‌های توسعه‌ای یا احداث واحدهای صنعتی و پتروشیمی یکی از بخش‌های تایید‌کننده، سازمان محیط‌زیست است که در همین راستا بسیاری ارزیابی‌ها در این سازمان صورت می‌گیرد که گاه به تایید و گاه به عدم تایید درخواست‌ها منجر می‌شود. اما پس از انتصاب عیسی کلانتری به ریاست سازمان حفاظت محیط‌زیست، گویا تغییرات زیادی برای صدور مجوزهای توسعه‌ای انجام گرفته است و ادامه این روند می‌تواند دغدغه‌های زیادی را در عرصه محیط‌زیست به‌دنبال داشته باشد. کلانتری از بدو ورود تاکنون با عملکرد قابل تامل خود در ضدیت با تمام فاکتورهای مسلم محیط‌زیستی، در عمل نشان داده که اعتقاد چندانی به کارهای کارشناسی در حوزه محیط‌زیست ندارد و همین امر می‌تواند محیط‌زیست را قربانی توسعه صنعتی در کشور کند. نمونه بارز عملکرد کنونی رئیس سازمان محیط‌زیست در صدور مجوز برای احداث واحد‌های پتروشیمی در مناطق حفاظت‌شده در استان‌های شمالی کشور است. میانکاله جزیره‌ای در منتها‌الیه جنوب شرقی دریای خزر، در 12 کیلومتری شمال شهر بهشهر واقع در استان مازندران قرار دارد؛ مساحت آن بیش از 68 هزار هکتار و ارتفاع آن بین 15 تا 28 متر کمتر از سطح دریای آزاد است. میانکاله از سال 1348 به‌عنوان «منطقه حفاظت‌شده» تعیین شد و هم‌اکنون با عناوین پناهگاه حیات وحش، تالاب بین‌المللی و ذخیره‌‌گاه طبیعی زیست ‌کره تحت حفاظت محیط‌زیست قرار دارد. یکی از دلایل اهمیت میانکاله این است که در تمام سواحل جنوبی دریای خزر هیچ منطقه‌ای جز آن وجود ندارد که محیط طبیعی آن در وضعیتی نسبتا دست‌نخورده باقی‌ مانده باشد. تمامی سواحل دیگر به‌طور گسترده با ساخت‌وسازهای انسانی همچون جاده، شهر و روستا و کارخانه‌ها دگرگون شده‌اند؛ به همین دلیل سلامتی این منطقه اهمیت بسیاری در حفظ سلامتی کل دریای خزر دارد. اما این منطقه این روزها با صدور مجوز سازمان محیط‌زیست برای احداث واحدهای پتروشیمی در معرض خطر جدی قرار دارد. چندی قبل در تاریخ پانزدهم آبان ماه امسال بیژن نامدارزنگنه‌‌ وزیر نفت در نامه‌ای به عیسی کلانتری، رئیس سازمان محیط‌زیست خواستار موافقت اصولی این سازمان برای احداث دو واحد پتروشیمی در کنار دریای خزر در امیرآباد مازندران و رودسر شده بود که عیسی کلانتری نیز پس از 24 ساعت پاسخ نامه وزیر نفت را اعلام کرد و خطاب به مسعود تجریشی معاون انسانی سازمان دستور داد تا فورا اقدامات لازم پیرو نامه زنگنه صورت گیرد. این شتاب‌زدگی در پاسخ به نامه وزیر نفت موجب تعجب تمام فعالان محیط‌زیست و اصحاب رسانه شد و هنوز پس از چند روز پاسخ قانع‌کننده‌ای به ابهامات جدی منتقدان داده نشده است. کلانتری در حالی به درخواست وزیر نفت پاسخ مثبت داد که بسیاری از کارشناسان محیط‌زیست کشور، آن را بحران جدیدی در حوزه محیط‌زیست کشور می‌دانند، بحرانی که به‌جز میانکاله محیط‌زیست حاشیه‌ای دریای مازندران را به ورطه نابودی می‌کشاند. ماهیان خاویاری میانکاله در خطر محمد درویش، مدیرکل سابق دفتر آموزش و مشارکت‌های مردمی سازمان حفاظت محیط‌زیست در گفت‌وگو با «فرهیختگان» می‌گوید: «اجرای پتروشیمی براساس استاندارد‌های روز دنیا و مطابق ملاحظات زیست‌محیطی یکی از قول‌های وزارت نفت در این‌باره است.» وی اظهار داشت: «پتروشیمی آلایندگی مانند فاضلاب دارد. براساس مصوبه سال 81 استقرار هر نوع واحد صنعتی که خروجی فاضلاب آلاینده داشته باشد در مناطق شمالی کشور ممنوع است. استثناهایی در این‌باره وجود دارد که باید به‌شدت مورد بررسی دقیق قرار گیرد. به هر حال این واحد صنعتی با گاز کار می‌کند و آلایندگی آن نیز کم است. حال اگر دچار نقص فنی شود یا فیلترهای آن مشکل پیدا کند، به‌راحتی پساب آلوده وارد زمین‌های کشاورزی یا ایستگاه ارزشمند ماهیان خاویاری در منطقه میانکاله می‌شود. باید کارشناسی دقیق و صحیحی روی این پروژه صورت گیرد.» مدیرکل سابق دفتر آموزش و مشارکت‌های مردمی سازمان حفاظت محیط‌زیست در ادامه می‌افزاید: «نکته قابل توجه در اجرای این پروژه، بحث جانمایی است. جانمایی نیاز به ارزیابی دارد و یکی از مهم‌ترین مراحل ارزیابی انتخاب محل است. در انتخاب محل باید تمام مقتضیات فیزیکی، طبیعی، اجتماعی و فرهنگی دیده شود. امکان ندارد که شما بتوانید یک روزه چنین موافقتی را اخذ کنید. در نامه وزیر نفت گفته شده که اگر رئیس سازمان محیط‌زیست با این پروژه موافقت کند، پس از آن توجیهات فنی، اقتصادی، علمی‌ و... را به سازمان ارائه می‌کنیم.» تاثیرات جبران‌ناپذیری پتروشیمی‌ها دکتر علی حسنی‌جوشقانی، عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی در گفت‌وگو با «فرهیختگان» گفت: «در قرن حاضر و با توسعه تکنولوژی باید اثرات زیست‌محیطی صنایع خصوصا صنایع وابسته به نفت که احتمال بروز آلایندگی در آن وجود دارد، قبل از احداث ارزیابی شود و به این سوال پاسخ داده شود که آیا احداث واحدهای صنعتی در مکان مورد نظر، صحیح است یا خیر؟ سپس با رعایت اصول زیست‌محیطی اقدام به احداث مجتمع صنعتی در محل مناسب شده و در ساخت مجتمع، تمامی شرایط برای عواملی نظیر پساب‌ها، دفع مواد زائد و... پیش‌بینی شود.» وی در ادامه یادآور شد: «پتروشیمی‌ها دارای گازهای خروجی زیادی شامل ترکیبات گوگردی، نیتروژن‌دار و گازهای حاصله از احتراق و پساب‌های صنعتی هستند که بعضی از این مواد تاثیرات جبران‌ناپذیری بر محیط‌زیست و انسان دارند.» این استاد دانشگاه با بیان اینکه مطالعات انجام شده نشان می‌دهد که مجتمع‌های پتروشیمی با واردکردن پساب‌ها و انتشار گازها در محیط اطراف خود باعث انواع بیماری‌ها در انسان و از بین رفتن موجودات زنده می‌شوند یادآور شد موضوع بسیار مهم در مورد شمال کشور وجود محیط بسته به علت وجود کوه‌های البرز است که تقریبا اجازه خروج گازهای حاصله از کارخانه از منطقه را نخواهد داد و تقریبا کلیه مواد خروجی از کارخانه‌های پتروشیمی به محیط اطراف و دریای خزر برخواهد گشت و به مرور زمان بر اکوسیستم منطقه تاثیر خواهد گذاشت. حذف گونه‌های جانوری دریا، تغییر خاک مساعد کشت در اطراف، آلوده کردن دریا و به‌تبع آن کل منطقه اطراف پتروشیمی‌ها از حداقل اثرات جانبی این صنایع است. حسنی با اشاره به این نکته که آلودگی‌های پترو‌شیمی‌ها بر هوا، آب، خاک و اکوسیستم منطقه تاثیر‌گذار خواهد بود که درنهایت زندگی افراد نزدیک به این مناطق را نیز تحت‌تاثیر قرار خواهد داد، اظهار داشت: «با توجه به اجباری شدن استانداردهای زیست‌محیطی کاشت جنگل، ایجاد تصفیه‌خانه و استفاده از تکنولوژی‌های نوین برای حذف آلودگی‌ها، امکان کاهش آلایندگی این صنایع وجود دارد اما در هر صورت از بین بردن کامل آلودگی‌ها امکان‌پذیر نیست. خصوصا اگر از تکنولوژی‌های قدیمی استفاده شود با مراجعه به پتروشیمی‌های موجود در کشور و بررسی محیط اطراف به راحتی اثرات بررسی نشده و حتی کارشناسی شده این صنایع قابل مشاهده است. شهرهایی مانند اراک، اصفهان، منطقه ویژه پتروشیمی بندر امام و منطقه عسلویه شاهد این مدعا هستند.» وی در ادامه بیان داشت: «همان‌گونه که می‌دانیم راهکار ارزانی نیز برای از بین بردن آلودگی این مناطق وجود ندارد. بعضی از اثرات زیست‌محیطی پس از مرحله‌ گذار تقریبا غیرقابل برگشت هستند و حتی با حذف آن صنعت از منطقه نیز سالیان سال برای منطقه عوارض خواهند داشت.» این استاد دانشگاه آزاد اسلامی یکی از راهکارها برای جلوگیری از تخریب صنایع پتروشیمی را استفاده از تکنولوژی‌های نوین دانست که البته ادامه خدمات‌رسانی آن تکنولوژی نیز باید مدنظر قرار گیرد و احداث همزمان واحدها تصفیه‌کننده می‌تواند به کاهش آلودگی‌ها کمک کند.» حسنی اظهار داشت: «تنها مزیت پتروشیمی و صنایع بالادستی در ایجاد شغل و رونق اقتصادی منطقه است اما باید به مسائلی همچون تهیه مواد اولیه که عمده آن در کشور ما در جنوب کشور قرار دارند، مسائل زیست‌محیطی و انتقال محصولات و بازار هدف نیز توجه داشت. ایجاد شغل و رونق اقتصادی آرزوی همه ما برای کل کشور است اما به نظر می‌رسد اگر صنایع بالادستی در مناطق دیگری مثل جنوب کشور ایجاد شود و صنایع پایین‌دستی پتروشیمی با توجه به نیاز جغرافیایی کشور توزیع شود هم می‌توان به اشتغال کمک کرد و هم از تحمیل شرایط ناگوار به منطقه جلوگیری کرد، ضمن اینکه صنایع پایین‌دستی تقریبا آلودگی ناچیز دارند.» وی تاکید کرد: «با توجه به اینکه کشور ما یکی از بزرگ‌ترین ذخایر نفتی و گازی جهان را دارد، ایجاد صنایع پتروشیمی و پالایشگاهی که دارای ارزش افزوده هستند، به‌شدت مورد انتظار است اما با شرایط ویژه‌ای که داریم امید است مسئولان از تصمیمات کارشناسی‌شده حمایت کنند و معضلاتی که برای شهرهایی مانند اراک پیش آمده را مدنظر قرار دهند و به دور از سیاسی‌کاری جهت این مهم قدم بردارند. باید توجه داشته باشیم که هر تصمیم ما بر آینده منطقه و محیط‌زیست نسل‌های بعدی تاثیرگذار خواهد بود و توسعه نامتوازن و ناهمگون اثر منفی برای آن منطقه خواهد داشت.» حسینعلی ابراهیمی، مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان مازندران با تاکید بر اینکه هنوز هیچ دستوری مبنی‌بر کارکرد پتروشیمی‌ها به محیط‌زیست استان ابلاغ نشده، به «فرهیختگان» اظهار داشت: «صنعت پتروشیمی صنعت گسترده‌ای است و ما صنایع پتروشیمی مختلفی داریم که مشغول به فعالیت هستند اما باید بررسی کرد این صنایع در چه زمینه‌های فعالیت می‌کنند.» وی در ادامه گفت: «وقتی دستوری از سازمان حفاظت محیط‌زیست به ما ابلاغ شد، باید آن طرح را بررسی و کارهای کارشناسی روی آن صورت گیرد تا اجرا شود و قطعا طرح‌های اجرایی تبعاتی در پی دارند که یک بخش آن تبعات حقوقی و بخش دیگر آن تبعاتی است که متوجه خود سازمان خواهد شد.» مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان مازندران تاکید کرد: «طرح‌ها باید قبل از اجرا کارشناسی و بررسی شود چراکه اگر طرحی هم اگر از لحاظ کارشناسی مشکلی نداشته باشد، شاید از لحاظ قانونی دچار مشکل شود و اجازه اجرای آن را نداشته باشیم.» به‌طور حتم احداث چنین واحدهای پتروشیمی در کنار میانکاله که به‌عنوان پناهگاه حیات وحش و ذخیره‌گاه زیست‌کره در یونسکو به ثبت رسیده است، می‌تواند باعث بروز مشکلات بسیار زیادی برای اکوسیستم طبیعی منطقه شود.» ذخایر جانوری و گیاهی بسیاری این روزها در استان‌های شمالی وجود دارد که می‌تواند با احداث غیرارزیابی واحدهای پتروشیمی در معرض نابودی قرار گیرد و کل اکوسیستم را با مشکل روبه‌رو کند. به‌طور قطع توسعه و توجه به صنعت و اقتصاد می‌تواند در روند رو به رشد کشور اثرگذار باشد اما باید بدانیم که این توسعه به چه قیمت و با چه معنایی خواهد بود.∎​