به گزارش «فرهیختگان آنلاین»، دوهفته پیش بود که خبر افزایش تعرفه واردات محصولات لبنی ایران به عراق در رسانه‌ها مطرح شد؛ خبری که با توجه به روابط سیاسی خوبی که ایران با این کشور دارد و همچنین نقش کشورمان در از بین بردن گروه تروریستی داعش کمی عجیب به نظر می‌رسید. خبر را ابتدا ابراهیم رضازاده، رئیس میز عراق در سازمان توسعه تجارت اعلام کرد. او گفت که عراقی‌‌ها تعرفه واردات ماست، شیر و شیر خشک از ایران را تا 40 درصد افزایش داده‌اند. او که قبلا رایزن اقتصادی ایران در عراق بود دلیل این مساله را فشار کشورهای عربی (به دلیل توافقی که برای تجارت آزاد باهم دارند) عنوان کرد. کمی بعد جزئیات خبر مشخص شد؛ تعرفه واردات ماست از پنج به 25 درصد و تعرفه واردات شیر و خامه از پنج به 15 درصد رسید. در برخی دیگر از محصولات مانند کره، پنیر و دوغ هم تعرفه واردات تا نزدیک به 40 درصد افزایش یافت. این افزایش تعرفه‌ها صدای حسن رکنی، معاون امور دام وزارت جهاد کشاورزی را هم در آورد. معاون حجتی چند هفته قبل تلویحا این نابسامانی را تقصیر وزارت خارجی‌ها و ضعف دیپلماسی کابینه یازدهم و دوازدهم دانست و با گلایه از این افزایش تعرفه‌ها از مسئولان وزارت امور خارجه خواست تا هرچه سریع‌تر مشکل صادر‌کنندگان لبنیات به عراق را حل کنند.
یحیی آل‌اسحاق، رئیس اتاق بازرگانی مشترک ایران و عراق هم از نقش عربستان سعودی در این افزایش تعرفه‌ها پرده برداشت و گفت که عربستانی‌ها سرمایه‌گذاری ویژه‌ای روی بازار عراق انجام داده‌اند تا از این طریق ایران را از این بازار بیرون کنند یا حداقل بازرگانان کشورمان را به حاشیه برانند. در کنار مشکلات بازار عراق سوریه‌ای‌ها هم که رابطه سیاسی خوبی با کشورمان دارند برای صادر‌کنندگان ما مشکل‌تراشی کردند. خبرها حکایت از افزایش تعرفه واردات لبنیات، آبمیوه و آب معدنی از ایران به سوریه می‌کند تا بازرگانان ما در ورود به بازار این کشور هم به مشکل بخورند.
محمد لاهوتی، رئیس کنفدراسیون صادرات دلیل ضعف ما در ورود به بازارهای عراق و سوریه را ضعف در دیپلماسی اقتصادی دولت می‌داند. او عقیده دارد که دولت برنامه‌ای برای حضور در کشورهایی مانند عراق و سوریه ندارد و ما نتوانستیم از فرصت رابطه سیاسی با این کشورها به‌خوبی استفاده کنیم.
کشورهای دوست اولویت توسعه صادرات هستند
حسین سلاح‌ورزی، نایب‌رئیس اتاق بازرگانی ایران در مورد اهمیت همسایگان در بحث توسعه صادرات غیرنفتی به «فرهیختگان» گفت: «در زمینه توسعه تجارت و توسعه صادرات غیرنفتی یکی از مناطق دارای اولویت و مزیت، کشورهای همسایه و به‌خصوص کشورهای دوست هستند.»
برخی دستگاه‌های این دو کشور همکاری مناسبی ندارند
نایب رئیس اتاق بازرگانی ایران مشکل را از سوی برخی دستگاه‌های این کشورها می‌داند: «کشور ما برای کالاهایی که مزیت دارد، جهت وضع تعرفه‌های ترجیحی با کشورها وارد مذاکره می‌شود تا روند صادرات این محصول‌ها را تسهیل کند. از جمله این کشورها عراق و سوریه هستند که رابطه خیلی خوبی با آنها داریم. اما در اجرا و عمل برخی دستگاه‌های این دو کشور همکاری مناسبی ندارند. در این مورد به شرط استفاده از محصولات و خدمات ایرانی، خطوط اعتباری در اختیار آنها قرار داده شده است.» وی ادامه داد: «تقریبا 1.5 سال پیش با سوریه قرارداد تعرفه ترجیحی امضا کرده‌ایم. در مقام اجرا گمرکات سوریه مانع‌تراشی می‌کنند و اجازه نمی‌دهند توافقی که در سطح وزرا امضا شده است، اجرا شود.»
سلاح‌ورزی درباره مشکل پیش آمده در عراق نیز تصریح کرد: «حدود 75 درصد صادرات لبنیات ایران به عراق انجام می‌گیرد. شرکت‌های ایرانی در بازار این کشور تبلیغات وسیعی داشته و اقدام به برند‌سازی کرده‌اند. وقتی یک‌شبه تعرفه را از پنج درصد به 25 درصد می‌رسانند باعث وارد آمدن ضربه بزرگی به صنعت لبنیات ما می‌شود.» وی در پاسخ به این سوال که چرا این محدودیت برای سایر کشورها و از جمله عربستان اعمال نشده است، گفت: «عرف تجارت بین‌الملل بر مذاکرات دو و چندجانبه تاکید دارد. ممکن است عربستان مذاکره کند و با عراق برای تعرفه پایین‌تر به توافق برسد.»
دولت باید فعالانه‌تر عمل کند
حسین سلاح‌ورزی مقصر اصلی را دولت و ضعف دیپلماسی اقتصادی می‌داند: «دولت باید خیلی سریع و قبل از به وجود آمدن چنین مسائلی مذاکره کند و اجازه ندهد این شرایط به وجود آید. وقتی سطح تعاملات سیاسی در این حد است دولت باید فعالانه‌تر عمل و قبل از وقوع جلوگیری کند. باید مشخص شود که برای توسعه صادرات غیرنفتی، دیپلماسی تجاری و اقتصادی دارای چه جایگاهی است. نباید موضوع دیپلماسی اقتصادی را به فعالیت بیشتر رایزن‌های بازرگانی تقلیل دهیم.»
باید از منافع اقتصادی جنگ منتفع شویم
حمید صافدل، رئیس سابق سازمان توسعه تجارت در این باره به «فرهیختگان» گفت: «امروزه در دنیا این پدیده رایجی است که وقتی کشوری در یک حوزه از منافع کشوری دفاع می‌کند، ما به ازای آن را در حوزه‌های دیگری از جمله حوزه اقتصادی مطالبه کند. همچنین همکاری‌های اقتصادی به‌عنوان یکی از بسترهای توسعه امنیت و استمرار امنیت منطقه‌ای محسوب می‌شود. ما باید از این ابزارها استفاده کنیم.»
توافقنامه تجارت آزاد ایران و سوریه مبنای مبادلات قرار گیرد
وی تاکید بر سند تجارت با سوریه را بهترین راه‌حل می‌داند و می‌گوید: «در سال 90 که در سازمان توسعه تجارت مسئولیت داشتم سندی تحت عنوان موافقتنامه تجارت آزاد با سوریه به امضا رسید. این تنها سند تجارت آزادی است که ایران امضا کرده است. بر این اساس حدود 100 قلم از لیست کالایی از معافیت تعرفه‌ای برخوردار هستند. مابقی کالاهای تجاری مبادله شده بین ایران و سوریه یعنی هزاران قلم دیگر با تعرفه چهار درصد قابلیت مبادله دارد. این سند به تایید مجلس طرفین نیز رسیده است. در سال اول اجرای سند حجم تجارت با سوریه افزایش یافت، ولی در سال‌های بعد متاثر از بحران داخلی سوریه حجم تجارت مبادلات کاهش پیدا کرد. در حال حاضر باید این سند به عنوان بستر اصلی همکاری‌های دو کشور مورد استفاده قرار گیرد.»
وزارت خارجه فضای به وجود آمده را مدیریت کند
صافدل حل اساسی این مشکل را در گرو دخالت وزارت امور خارجه و تشکیل تیم‌های تخصصی می‌داند: «باید با تشکیل میزهای تخصصی با ترکیبی از فعالان بخش خصوصی، نهادهای دولتی حامی بخش خصوصی و با حضور وزارت امور خارجه به‌عنوان ضلع، موضوعات این چنینی را که به مطبوعات کشیده شده است مدیریت کرد. همچنین با دعوت از هیات‌های هم‌تراز در بخش‌های دولتی و خصوصی این مسائل را مطرح و حل کرد. در حالی که جمهوری اسلامی در ایجاد فضای سیاسی و اقتصادی به وجود آمده نقش موثری داشته است؛ سایر کشورها مترصد ورود به بازار این کشورها هستند. حق بر این است که از این بستر سیاسی و اقتصادی به نفع فعالان بخش خصوصی ایران استفاده شود.»
رایزن‌های بازرگانی باید تقویت شوند
حمید صافدل به‌طور تلویحی مسئولان اقتصادی سفارتخانه‌ها را مقصر می‌داند تا رایزن‌های بازرگانی را و در این باره معتقد است: «در وزارت امور خارجه دو گروه رایزن اقتصادی داریم؛ یک گروه رایزن‌های بازرگانی که توسط سازمان توسعه تجارت معرفی می‌شوند. این رایزن‌ها پس از گذراندن دوره‌های طولانی و آزمون‌های چند مرحله به این کار گمارده می‌شوند. گروه دیگر سابقه قدیمی در وزارت دارند و به‌عنوان مسئول بخش اقتصادی از قدیم‌الایام حضور داشته‌اند. به نظر می‌رسد می‌توان با تقویت رایزن‌های بازرگانی یا مسئولان اقتصادی، بخشی از این مشکلات را حل کرد.»
ضرورت استفاده بهتر از ظرفیت دیپلماسی
رئیس سابق سازمان توسعه تجارت اعتقاد دارد که تعطیلی معاونت اقتصادی وزارت امور خارجه در به وجود آمدن این مشکل تاثیر زیادی داشته است؛ «وزارت امور خارجه در دوره آقای ظریف بیشتر از گذشته فعالان اقتصادی و بخش خصوصی را با خود به مذاکرات برده است. این وزارتخانه همکاری‌های اقتصادی را به‌عنوان یکی از دستور کارهای جدی خود پیگیری کرده است. جای تقدیر از وزارت خارجه دارد ولی نیاز است این کارها را توسعه دهیم و در حوزه تبادلات منطقه‌ای از ظرفیت دیپلماسی خود به نفع روابط اقتصادی بیش از این استفاده کنیم.»