زلزله کرمانشاه و سرپل ذهاب که در ۱۰ روز پیش رخ داد باز هم نگاه‌ها را متوجه وقوع زلزله در تهران کرد.
دکتر عکاشه پدرعلم زلزله شناسی کشور چند روز پیش اعلام کرد با بررسی از مجموع زلزله‌های رخ داده در کشور و به خصوص حوالی تهران باید منتظر زلزله شدیدی طی ۱۵سال آینده در تهران باشیم!!
گزارش حاضر در ۱۸ اردیبهشت سال ۱۳۹۲ تهیه و در رسانه‌های کشور منتشر شده است که به لحاظ اهمیت موضوع ویرایش جدید شده و برای اطلاع خوانندگان گرامی بازنشر می‌شود.لازم به ذکر است که گذشت ۴ سال از انتشار این گزارش باعث نشده که در عوامل و موضوعاتی که در زلزله تهران دخیل و موثر هستند از بین برود و بعضا شاهد هستیم که برخی موارد مانند ساخت و سازهای بی‌رویه در برج‌ها و ساختمان‌های بزرگ روی گسل‌ها نیز تشدید شده است.
اسامی و محل استقرار گسل‌ها؛ ساختمان‌های مهمی که روی گسل‌ها قرار دارند و اتفاقاتی که هنگام زلزله رخ می‌دهد مواردی نیستند که با گذشت زمان از بین رفته باشند. اسامی مقامات دولتی و اساتیدی که با آنها گفت‌وگو شده است متعلق به آن زمان است اما در اصل موضوع خدشه‌ای وارد نمی‌کند.
تهران و تهرانی‌ها سال‌هاست که منتظر زلزله هستند. با وقوع هر زلزله در کشور"گوشت تن تهرانی‌ها هم می‌لرزد و هم می‌ریزد!" دهه هفتاد شمسی بود که یکی دو بارچند پیشگوی چینی زمانی را برای وقوع زلزله تعیین کردند، و تلویزیون هم موضوع این پیشگویی را منتشر کرد. انتشار خبر همانا و شب ریختن شهروندان تهرانی در پارک‌ها و اتوبان‌ها همانا، خلاصه بلبشویی شده بود که بیا و ببین، تا بالاخره بعد از چند روز وحشت از روی تهران رخت بربست، اما این سایه وحشتناک همچنان و همیشه مانند بختکی سهمگین بر فراز تهران پرواز می‌کند.
وقوع زلزله‌های اخیر در آذربایجان، بوشهر، اصفهان، سراوان و اینک کرمانشاه و سرپل ذهاب نیز مزید بر علت شده است، به خصوص که با هر زلزله‌ای بازار شایعات داغ داغ می‌شود. به هر حال تهران شهری است که قدمتی بالغ بر ۲۰۰ سال دارد و در نقطه‌ای زلزله‌خیز واقع شده است.
میزان تقریبی خسارت مالی و جانی
در دهه ۷۰ چند تحقیق توسط دانشمندان ایرانی و ژاپنی درخصوص زلزله‌خیزی تهران انجام شد که نتایج جالبی به دست آمد.
در نتایج آن تحقیقات آمده بود: در دقایق اولیه وقوع زلزله در تهران علت اصلی کشته‌ها زلزله و خرابی خانه‌ها و ساختمان‌ها نیست، بلکه انفجار علمک‌های گاز که بر اثر زلزله منفجر می‌شوند بیشترین کشته‌ها را برجای خواهند گذاشت! همچنین شکستگی لوله‌های آب و ترکیدگی مخازن آب در سطح شهر تهران که در واقع نوعی سیلاب را به راه خواهد انداخت، دومین عامل کشته شدن شهروندان تهرانی خواهد بود. در این تحقیق آمده بودکه در لحظات اولیه زلزله بالغ بر ۵۰۰ هزار نفر کشته خواهند شد.
در این تحقیقات مشخص شده بود که براثر زلزله تهران تعداد زیادی از بیمارستان‌های شهر که در مرکز شهر واقع شده‌اند، در همان لحظات اولیه وقوع زلزله تخریب خواهد شد و از بین خواهند رفت و عملا نبایستی به این مراکز درمانی دل بست و باید آمادگی برای امدادرسانی درمانی از قبل و در اشکال دیگری مشخص شود.
بافت‌های فرسوده
همچنین در این تحقیقات مشخص شده بود یکی از معضلات شهر تهران در هنگام وقوع زلزله مناطقی هستند که بافت‌های فرسوده را در خود جای داده‌اند که عمده این نقاط، مناطق ۷،۹،۱۰،۱۱،۱۲،۱۳،۱۴،۱۵،۱۶،۱۷،۱۸،۱۹،۲۰ می‌باشند.
محمودی معاون عمرانی استاندار تهران دو مسئله مدیریت بحران و بافت‌های فرسوده را معضل اصلی استان تهران می‌داند و می‌گوید: در تهران زلزله همواره ذهن شهروندان و مسئولان را به خود معطوف کرده است، البته میزان آماده‌باش تهران از لحاظ تجهیزات، امکانات و پرسنل نیروی انسانی در شرایط خوبی قرار دارد و همه دستگاه‌ها به امکانات لازم مورد نیاز مجهز شده‌اند.
معاون عمرانی استاندار تهران، اظهار می‌دارد: این آمادگی در تهران وجود دارد، اما مشکل اصلی دو مسئله مهم مدیریت بحران و بافت‌های فرسوده این کلانشهر است. مدیریت بحران در تهران برعهده شهرداری تهران است و به نظر می‌رسد که مجلس باید روی این قانون اصلاحیه‌ای انجام دهد تا در زمان بروز حوادث، هماهنگی با دستگاه‌های دولتی انجام شود و به نظر می‌رسد که برای مدیریت بحران تهران خیلی کار نکرده‌ایم.
محمودی می‌گوید: بافت‌های فرسوده تهران کلاف پیچیده سردرگمی است که اگر تمام درآمدهای کشور صرف بازسازی و بهسازی بافت‌های فرسوده تهران کنیم، باز هم کم است.
مدیربت بحران چه می‌کند؟
معاون عمرانی استانداری تهران می‌گوید: ما در استانداری احتمال وقوع هر زلزله‌ای را با شدت حداکثر ۷ ریشتر در نظر گرفته‌ایم، اما موضوع این است که مسئولان نمی‌توانند معجزه کنند. باید به مردم بگوییم که محدوده تهران حدود ۷۲۰ کیلومترمربع است و اگر زلزله اتفاق بیفتد تمام این محدوده ویران نمی‌شود و یک قسمتی از شهر آسیب می‌بیند. چون یک گسل فعال می‌شود و نباید مردم را نگران کرد که تمام تهران آسیب می‌بیند. اما در تهران آنچه ما را نگران می‌کند خروج از تهران و ترافیک در زمان وقوع زلزله است. چون در این شرایط امدادرسانی سخت می‌شود، همه از خانه بیرون می‌آیند و تهران قفل می‌شود. به نظر من باید بر روی این موضوع کار کرد. یعنی به گروه‌های دوام آموزش داده شود که در زمان وقوع زلزله چطور عمل کنند و همه باید در همان نزدیک محل مسکونی خود اسکان پیدا کنند و به محل دیگر نروند چون ترافیک به وجود می‌آید.
محمودی می‌گوید: در شهر تهران ۲۲ منطقه پایگاه مدیریت بحران دایر شده است و از دو سال قبل در ۳۷۴ محله تهران نیز، مدیریت بحران به مردم آموزش داده شده است. هر سال هم مانورهایی برای نهادینه کردن آموزش بحران داریم. اما آموزش مدیران هم مهم است، باید مدیریت بحران را مدیران بگذرانند. این آموزش در مناطق سبب شده تا حدود ۸۰۰ گروه دوام داشته باشیم که هر گروه ۵۵ نفر هستند و آموزش دیدند که در زمان بحران چگونه اقدام کنند. ما گروه مدیریت بحران در اماکن تهران مانند اماکن تجاری و عمومی را هم در نظر داریم. بنابراین آموزش از دو سال قبل جهادی بوده است.
وی اظهار می‌دارد: چون به هرحال تا نیروی امداد در زمان زلزله برسد با این معابری که داریم زمان می‌برد، پس مردم باید خودشان در ساعات اولیه بتوانند به خودشان کمک کنند. همانطور که می‌دانید ۶۰ درصد کسانی که زیر آوار می‌مانند در دو ساعت اول می‌میرند، بنابراین خود مردم می‌توانند در زمان بحران به یکدیگر کمک کنند.اگر امکاناتی که در شهر تهران داریم را بتوانیم استفاده کنیم خیلی خوب است چون امکانات و تجهیزات و توان ما در خاورمیانه بی‌نظیر است.
گسل‌های فعال و خطرناک و نقاط حساس تهران؟
دکتر حمید زعفرانی کارشناس موسسه پژوهشگاه زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله، معتقد است: تهران روی ۶۳ فقره گسل اصلی و فرعی قرار دارد که ۱۰تای آنها جزو گسل‌های اصلی و لرزه‌زا با درازای بیش از ۱۰ کیلومتر هستند. گسل ری و گسل مشاع که در جنوب و شمال تهران قرار دارند از گسل‌های خطرناک شهر تهران هستند که در طرح جامع تهران برای فضاهای مدیریت بحران این مناطق برنامه‌ریزی‌هایی انجام شده است.
بنا به آمار موجود گسل‌های مهم وفعال در تهران عبارتند از: گسل مشا - فشم به طول ۴۰۰ کیلومتر، ۲- گسل شمال تهران به طول ۷۵ کیلومتر، ۳-گسل جنوب ری به طول ۲۰ کیلومتر، ۴- گسل شمال ری، ۵- گسل معکوس آهار، ۶- گسل معکوس امامزاده داوود، ۷- راندگی پورکان وردیج، ۸- گسل کهریزک، ۹- راندگی نیاوران، ۱۰- گسل محمودیه، ۱۱- گسل شبان کوثر، ۱۲- گسل شرق، ۱۳- گسل ملاصدرا.
بنا به گزارش خبرنگار سیاست روز، حساس‌ترین نقاط و اماکن شهر تهران که در مرکز گسل‌های معروف تهران قرار دارند عبارتنداز:
۱- ساختمان مدرن اسناد ملی ایران دقیقا روی گسل بزرگ سید خندان و در فاصله ۱۰۰ متری محل تقاطع این گسل با گسل داوودیه.
۲- ساختمان عظیم بانک مرکزی، بین فاصله ۲۰۰ متری از گسل داوودیه و ۴۰۰ متری گسل سیدخندان.
۳- ساختمان بلندمرتبه روزنامه اطلاعات در کنار گسل در زیر بزرگراه جهان کودک واقع است و همچنین در پشت آن ساختمان گسل سیدخندان قرار دارد.
۴- مجموعه ساختمان‌های کتابخانه ملی ایران - که یکی از سازه‌هایی است که مورد بازدید دانشجویان مهندسی عمران قرار می‌گیرد - بر روی طاقدیس‌های داوودیه قرار دارد.
۵- ساختمان بلندمرتبه بنیاد مستضعفان در کنار گسل تلویزیون واقع شده است.
۶- ساختمان عظیم وزارت راه بین دو گسل تلویزیون باختری و عباس‌آباد واقع شده است.
۷- ساختمان‌های بلندمرتبه مسکونی و مدرن آتی‌ساز در کنار هتل اوین، در محل تقاطع گسل محمودیه و گسل عمود بر آن قرار دارند.
۸- تنها پل معلق تهران یعنی پل پارک وی که در تقاطع خیابان ولیعصر و بزرگراه چمران واقع است دقیقا روی گسل محمودیه قرار دارد.
۹- پل بزرگراه صدر روی خیابان دکتر شریعتی گسل قیطریه را قطع کرده است.