رژیم بعث عراق در 31 شهریور 1359 خورشیدی با هجوم نظامی از سه محور شمالی، میانی و جنوبی در محدوده مرزی با استان خوزستان، قصد داشت شهرهای دزفول، اهواز، خرمشهر و آبادان را تصرف کند. اینگونه به منظور رسیدن به اهواز در جبهه میانی از 2 مسیر وارد خاک ایران شد.
صدام به علت موقعیت جغرافیایی سوسنگرد می پنداشت که می تواند با تصرف این شهر، علاوه بر پر کردن شکاف میان بخش شمال و جنوب جبهه نظامی خود علیه نیروهای ایرانی بر جاده سوسنگرد- اهواز مسلط شود و با اجرای عملیات گازانبری اهواز را به اشغال خود دربیاورد. به همین علت در روزهای پایانی آبان 1359خورشیدی، سوسنگرد را محاصره کرد و این مهم سه روز طول کشید.

پس از آن نیروهای ایرانی به طراحی عملیات آزادسازی این شهر پرداختند و نیروهای شرکت کننده در این نبرد شامل تیپ سوم لشکر 92 زرهی، نیروهای ژاندارمری سوسنگرد، گروه جنگ های نامنظم مصطفی چمران و رزمندگان سپاه پاسداران بودند. ایثار و رشادت نیروهای ارتش در نهایت سبب شد تا محاصره سوسنگرد شکسته و این منطقه آزاد شود.

شهید مصطفی چمران پس از شکست حصر و آزادسازی سوسنگرد در 26 آبان 1359 خورشیدی اظهار کرد: «این پیروزی بزرگ، نتیجه قطعی همکاری و هماهنگی نزدیک میان نیروهای ارتش و نیروهای مردمی (سپاه و چریک) بود. هیچ‌یک به‌تنهایی قادر نبودند چنین موفقیتی را تأمین کنند.»

اینک به مناسبت سالروز آزادسازی سوسنگرد به مرور دیدگاه های «امیرسرتیپ محمد ملایری» مشاور فرمانده نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران را مرور می کنیم.

** موقعیت راهبردی سوسنگرد و چگونگی اشغال آن
ارتش بعث عراق در طول جنگ تحمیلی توانست سه بار سوسنگرد را محاصر کند و یکبار به اشغال خود در آورد که در هر مرتبه این تهاج های نظامی با مقاومت مشترک نیروهای مردمی، سپاه و ارتش با شکست روبرو شد. این شهر به دلیل نزدیکی به مرز و قرار گرفتن در منطقه ای وسیع، امکان نفوذ نظامی از راه های و مسیرهای متعدد را بهدشمن می دهد. با این تعبیر، ارتش بعث عراق در هفته نخست جنگ با استفاده از لشگر 9 زرهی، سه تیپ، یک گردان پیاده نظام و یک گروه کماندو با عبور از محور چزابه- سوسنگرد- حمیدیه به قصد تصرف شهر اهواز، وارد خاک ایران شد. این لشگر زرهی پس از گذر از مسیر مرزی تنگه چزابه به 17 کیلومتری مرز داخل ایران رسید، از طرفی نیز نیروی رزمی دیگری از محور کوشک- طلاییه به طرف جاده سوسنگرد- حمیدیه حرکت کرد تا آنکه پس از هفت روز مقاومت دلیرانه نیروهای مردمی، ژاندارمری و سپاه از 6 مهر همان سال به مدت چهار روز به اشغال ارتش بعث عراق درآمد.

** آزادسازی سوسنگرد؛ ارمغان مقاومت و رشادت
پس از اشغال سوسنگرد در نخستین اقدام، گروهی متشکل از نیروهای مردمی، ارتشی و سپاه به صورت یک گروه چریکی به فرماندهی «علی غیوری اصل» در بامداد روز 9 مهر 1359 خورشیدی در عملیاتی غافلگیرانه به نیروهای عراقی در محدوده شهر حمیدیه شبیخون زدند و با حمایت نیروهای هوانیروز ارتش و شکار تانک های عراق، این شهر را آزاد کردند و رژیم حزب بعث را تا 90 کیلومتر به عقب راندند. در این عملیات 143 تن از نیروهای نظامی ارتش بعث کشته شدند و 22 دستگاه تانک نیز به غنیمت گرفته شد. همچنین در این نبرد، سرگرد خلبان «منصور وطن پور» به همراه چهار تن از نیروهای سپاه به درجه رفیع شهادت نایل آمدند.

** شکست رژیم بعث در دومین تجاوز به سوسنگرد
ارتش بعث عراق در 24 مهر 1359 خورشیدی برای بار دوم به قصد اشغال سوسنگرد با استفاده از توان نظامی لشگر پنجم مکانیزه خویش از محور جنوبی و لشگر 9 از ناحیه شمال، جاده‌ حمیدیه- سوسنگرد را به تصرف درآورد. «محمدرضا پورکیان» فرمانده سپاه سوسنگرد، زمانی که متوجه حضور نیروهای عراقی در این منطقه شد، به همراه 15 تن از نیروهای سپاهی به طرف مواضع عراقی ها حرکت کرد، در این میان دشمن با آگاهی از این موضوع از این محدوده عقب نشینی کرد. در ادامه درگیری، فرمانده سپاه سوسنگرد در یک نبرد نابرابر به محاصره دشمن درآمد که پس از انهدام پنج دستگاه تانک و نجات همرزمان خویش بر اثر اصابت گلوله به شهادت رسید اما در نهایت این تهاجم ارتش بعث عراق به سوسنگرد نیز ناکام ماند.

** شکست تاریخی محاصره سوسنگرد
رژیم بعث که یک منطقه راهبردی مهم را از دست داده بود با اتخاذ تصمیم های نظامی جدید و تجهیز کردن دوباره لشگر 9 زرهی و دیگر واحدهای نظامی خود، بار دیگر به پیشروی از ناحیه شمال رود کرخه به طرف سوسنگرد پرداخت. دشمن با انجام دادن عملیاتی به نام «خفاجیه» از ساعت های نخستین بامداد 23 آبان منطقه سوسنگرد را با توپخانه و بمباران هوایی زیر آتش سنگین خود قرار داد. نیروهای عراقی تا ظهر همان روز توانستند تا پنج کیلومتری سوسنگرد پیشروی کنند اگر چه با مقاومت نیروهای مردمی و نظامی روبرو شدند و در برابر مقاومت نیروهای ایرانی شمار زیادی از افراد نظامی و غیرنظامی را به خاک و خون کشیدند و همچنین برای مدتی در این محل زمین گیر شدند با تاریکی شب، نیروهای ایرانی در اثر فشار دشمن و به منظور دفاع از شهر عقب‌نشینی کردند. اینگونه نیروهای نظامی دشمن مستقر در شمال‌شرقی سوسنگرد، هجوم خود را به داخل شهر از سر گرفتند و با پیشروی از طرف دهلاویه، کوه‌های الله‌‌اکبر و جاده حمیدیه ـ سوسنگرد، این منطقه را به محاصره کامل خود قرار درآوردند.

«علی شمخانی» فرمانده عملیات سپاه خوزستان در نامه‌ای از خطر سقوط سوسنگرد خبر داد و این مهم از طرف آیت الله مدنی به اطلاع امام خمینی(ره) رسید و ایشان نیز در فرمانی تاریخی فرمودند: «سوسنگرد بایستی تا فردا آزاد شود.» این فرمان در 24 آبان به آیت الله خامنه ای نماینده امام(ره) در شورایعالی دفاع اعلام و در بعدازظهر همان روز نشستی با حضور فرماندهان ارتش و سپاه تشکیل و مقرر شد تا تیپ 3 و 2 و 148 با هماهنگی سپاه در 25 آبان، خط محاصره را از میان بردارند و در روز بعد سوسنگرد را آزاد و اطراف آن را پاکسازی کنند.

بر پایه تصمیم های گفته شده در این نشست، قرار بر آن شد تا این عملیات با مشارکت سپاه پاسداران، تیپ 2 لشگر 92 زرهی خوزستان و نیروهای ستاد جنگ های نامنظم به مرحله اجرا درآید اما «ابوالحسن بنی صدر» رییس جمهوری وقت در نامه‌ای به تیمسار ظهیر‌نژاد مانع از اعزام تیپ 2 برای شرکت در آزادسازی سوسنگرد شد. آیت الله خامنه ای به محض آگاهی از این موضوع، امام(ره) را از این مهم آگاه ساختند و معمار بزرگ انقلاب فرمان حضور تیپ مذکور را در عملیات صادر کردند. در نهایت در بامداد 26 آبان این نبرد به فرماندهی مستقیم آیت الله خامنه ای و مصطفی چمران آغاز شد. با حمایت تیپ 2 فتح، چند فروند بالگرد توپدار کبری، یک گروهان نیروهای پیاده ارتش و 20 تن از یاران شهید چمران سوسنگرد از محاصره دشمن در آمد و در ساعت 14:30 دقیقه آزاد شد. در این عملیات بیش از 160 تن از نیروهای رژیم بعث از میان رفتند و افزون بر 25 دستگاه تانک و نفربر به غنیمت نیروهای ایرانی درآمد.

همچنین باید دانست که در 18 دی 1359 خورشیدی نیز رژیم بعث خود را مجهز کرد تا دگربار به سوسنگرد حمله کند اما با مقاومت دلیرانه نیروهای ایران به ویژه ارتش و تیپ دوم از لشگر 92 زرهی اهواز و یک تیپ از لشکر 77 خراسان روبرو شد و ناکام ماند.

*گروه اطلاع رسانی
خبرنگار: کامبیز رضایی**انتشار دهنده: شهربانو جمعه
پژوهشم**1699**2002**9131
ایرنا پژوهش، کانالی برای انعکاس تازه ترین تحلیل ها، گزارش ها و مطالب پژوهشی ایران وجهان، با ما https://t.me/Irnaresearchهمراه شوید.