ایران آنلاین /در زلزله‌های گذشته گاه تا ساعت‌ها خبر خاصی به دست مردم نمی‌رسید و به همین دلیل هم بسیار به شایعات دامن زده می‌شد اما این بار فضای مجازی قدرت خود را به رخ کشید و باز هم نشان داد که در سخت‌ترین لحظات، می‌توان بیشترین استفاده را از آن داشت هرچند در این فضا نیز شایعات را نمی‌توان نادیده گرفت. در شرایطی که باز هم رسانه‌های جمعی در انتشار خبرهای مربوط به این حادثه، چابکی لازم را نداشتند، این شبکه‌های اجتماعی بودند که کمک کردند کاربران به اطلاعات مورد نیاز خود دست پیدا کنند به‌عنوان مثال در شبکه‌های تلویزیونی، بحث بر سر کانون اصلی زلزله، داغ بود و درحالی که در شبکه خبر ایران زیرنویس شد کانون زمین‌لرزه در عراق قرار دارد، در زیرنویس شبکه خبر عراق، آمده بود که کانون زمین لرزه در ایران است. با توجه به این اخبار ضدونقیض، آنقدر هراس مردم زیاد شد که مراجعه فراوانی به سایت زلزله‌نگاری داشتند و درنهایت، این سایت از دسترس خارج شد. اینجا بود که گوگل به میدان آمد و با به تصویر کشیدن نقشه مناطق زلزله‌زده در یک تصویر، همه نقاطی که تحت تأثیر زلزله 7.3 ریشتری قرار گرفتند ، نشان داد تا کاربران دیگر به این بحث و جدل اهمیتی ندهند.

حضور پررنگ وزیر ارتباطات
یکی از پرکارترین مسئولان دولتی در فضای مجازی از همان لحظات ابتدایی وقوع زلزله، محمد جواد آذری جهرمی وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات بود که با حضور در توئیتر و اینستاگرام، لحظه به لحظه از وضعیت ارتباطی، اطلاع‌رسانی می‌کرد. وی در پی وقوع زلزله در مناطق کرمانشاه و ایلام با انتشار توئیت‌هایی اعلام کرد که شبکه‌های ارتباطی در این مناطق دچار قطعی نشده است و در پست‌ توئیتری دیگر، از تلاش برای افزایش کانال‌های ارتباطی و رفع اشکالات احتمالی توسط اپراتورها خبر داد و نوشت تلاش همکاران وزارت ارتباطات در این خصوص آغاز شده است. وزیر ارتباطات همچنین خبر داد که اپراتور دوم برای مشتریان خود در شهرهای ایلام، کرمانشاه و قصرشیرین و سر پل ذهاب، برای سهولت ارتباطات و اطلاع از وضعیت خانواده‌ها یک ساعت مکالمه رایگان در نظر گرفته است اما از مردم خواست از مکالمات طولانی در مناطق زلزله‌زده حتماً پرهیز کنند.

فعالیت اپراتورها
در ماجرای این زلزله، هریک از اپراتورها تلاش داشتند تا به تقویت ارتباطات در این منطقه زلزله‌زده کمک کنند به‌عنوان مثال اپراتور دوم که ابتدا یک ساعت مکالمه رایگان برای ساکنان مناطق زلزله زده در نظر گرفته بود، دیروز(دوشنبه) اعلام کرد که برای تسهیل ارتباطات در استان‌های کرمانشاه و ایلام، تمامی تماس‌های درون شبکه‌ای  تا ساعت 24 رایگان است. راهکاری که اپراتور اول نیز آن را پسندید. روابط عمومی اپراتور اول در گفت‌وگو با روزنامه «ایران» گفت: همراه اول جهت تسهیل ارتباط در شهرهای زلزله زده اسلام آباد غرب، پاوه، تازه آباد، جوانرود، روانسر، سرپل ذهاب، قصر شیرین، کرند، گهواره، گیلان غرب، چوار، زرنه، ایوان و سرابله، مکالمه رایگان درون شبکه (به مقصد همراه اول و تلفن‌های ثابت) از ساعت 13 روز دوشنبه به مدت ۲۴ ساعت در نظر گرفته است. به گفته این مسئول، دقایقی پس از وقوع زلزله، تیم‌های فنی اپراتور اول در مناطق آسیب‌دیده، حاضر شده و با توجه به قطعی برق در برخی مناطق در ساعات اولیه، با تجهیز سایت‌ها به برق اضطراری، سرویس‌دهی به مناطق زلزله‌زده را میسر کردند. انتقال سایت‌های BTS اضطراری به مناطق زلزله‌زده، افزایش ظرفیت سایت‌های موجود و بازدید از کلیه سایت‌های منطقه و حصول اطمینان از عملکرد مناسب آنها، از دیگر اقدامات اپراتور اول در مناطق زلزله زده بوده است. با اقدامات پیشگیرانه و تسریع در اقدامات پس از وقوع زلزله، باوجود افزایش بسیار زیاد ترافیک منطقه، سرویس دهی به هموطنان زلزله زده به صورت نرمال در حال انجام است. همچنین اپراتور اول از امروز به مدت یک هفته، تسهیلات خاصی را برای مناطق زلزله زده در نظر گرفته که جزئیات آن متعاقباً اعلام می‌شود.

پایداری شبکه ارتباطی در مناطق زلزله‌زده
اما با گذشت ساعت‌های بحرانی زلزله، وضعیت شبکه‌های ارتباطی در مناطق زلزله‌زده چگونه است؟ آیا کاربران به اینترنت و ارتباط پایدار تلفن همراه دسترسی دارند؟ معاون امور مشتریان شرکت مخابرات ایران در گفت‌و‌گو با یکی از خبرگزاری‌ها، با بیان اینکه وضعیت ارتباطات در حوزه اینترنت و تلفن ثابت در هر دو استان ایلام و کرمانشاه مشکل خاصی ندارد، گفت: تیم‌های معین را به استان‌ها اعزام کردیم تا اگر ظرفیت مکالمات از حدی بیشتر شد، افزایش پهنای باند و افزایش ترافیک را پیش‌بینی کنیم. داوود زارعیان درباره وضعیت تلفن‌های همراه نیز اظهار کرد: در بخش تلفن همراه مخابرات مشکل خاصی ندارد اما در برخی از مناطق، برق قطع است و از آنجا که آنتن‌ها به کمک باتری روشن هستند، اگر برق وصل نشود ممکن است مشکلاتی ایجاد شود به همین دلیل درحال حاضر استان‌های معین همجوار درحال انتقال تجهیزات ژنراتوری به استان هستند تا بتوانیم مشکلات آنها را حل کنیم. وی همچنین یادآور شد: در ابتدا به ‌علت حجم بالای مکالمات، حدود یک ساعت اختلالاتی وجود داشت ولی حجم مکالمات اکنون نرمال است و با نخستین تماس می‌توان با استان ارتباط برقرار کرد. زارعیان از هموطنان خواست با برقراری تماس‌های کوتاه، به سیستم مخابراتی کمک کرده و از مکالمات طولانی با مناطق زلزله‌زده پرهیز کنند.محمد رضا بیدخام سخنگوی شرکت مخابرات ایران نیز با اشاره به نرمال بودن وضعیت برقراری ارتباطات باوجود حجم بالای مکالمات، گفت: اپراتورهای ثابت و سیار با افزایش کانال‌های ارتباطی و رفع اشکالات احتمالی، در حال کمک به پایداری شبکه هستند.

وی افزود: در زمان وقوع زلزله به علت قطع برق شهری تعدادی سایت قطع شد که توسط مخابرات منطقه ایلام و با پیگیری بموقع وصل شد. در مناطق کرمانشاه و کردستان، مشکل شبکه و قطعی ارتباط وجود ندارد و شبکه در حالت پایدار است.شهریار بهنیا مدیرکل ارتباطات و فناوری اطلاعات استان کرمانشاه نیز با اشاره به اینکه در لحظات ابتدایی وقوع زلزله حجم ترافیک بالایی در شبکه‌های ارتباطی وجود داشت، گفت: شبکه‌های ارتباطی هیچ مشکلی ندارد و ارتباطات به صورت عادی برقرار است. وی ادامه داد: در حوزه ارتباطات ثابت دو مسیر دچار مشکلاتی بودند که با انجام کابل برگردان، مشکل این مسیرها نیز حل شده است.مدیرکل ارتباطات و فناوری اطلاعات استان ایلام نیز گفت: هم‌اکنون نیازی به تجهیزات جانبی وجود ندارد اما در صورتی که قرار باشد از سایت پرتابل به‌عنوان حامی تجهیزات فعلی استفاده شود، از ظرفیت‌های موجود تجهیزاتی که برای ایام اربعین حسینی ایجاد شده است، استفاده می‌شود. عباس بیرامی همچنین از مناسب بودن وضعیت ارتباطی خبر داد و گفت: زیرساخت‌های ارتباطی از وضعیت نرمال و مطلوب بهره‌ می‌برند و مشکلی در حوزه ارتباطی استان ایلام به‌عنوان یکی از مناطق زلزله‌زده وجود ندارد. وی اظهار داشت: شبکه ثابت ارتباطی از جمله اینترنت ADSL و شبکه سیم مسی دارای حالتی پایدار و نرمال است و فقط مدت کوتاهی به‌دلیل قطعی برق دچار مشکلاتی شدند که پس از رفع مشکل قطعی برق دوباره در مدار قرار گرفت.

امداد و نجات فناورانه
با توجه به اینکه در شرایط اولیه وقوع زلزله علاوه بر قطعی برق، آب و گاز، اینترنت نیز در این مناطق زلزله‌زده دچار نارسایی‌هایی شده بود، این موضوع گاه کار گروه‌های امداد و نجات را با مشکلاتی مواجه می‌کرد در همین راستا سازمان فضایی ایران با برقراری ارتباط ماهواره‌ای در مناطق زلزله زده به این مشکل پایان داد. با برقراری ارتباط ماهواره‌ای ازطریق ماهواره ایرانست ۲۱ و هماهنگی‌های لازم با سازمان امداد و نجات جمعیت هلال احمر کشور، پهنای باند ماهواره‌ای در اختیار سازمان امداد و نجات قرار گرفت.

بازار داغ هشتگ روی خط زلزله
زلزله اخیر همانقدر که در فضای واقعی جامعه نمود داشت، کاربران فضای مجازی را نیز درگیر کرد و بسیاری با حضور در شبکه‌های اجتماعی مختلف بویژه توئیتر و اینستاگرام در قالب هشتگ‌هایی خاص، به این بلای طبیعی و موضوع‌های مرتبط با آن، واکنش نشان دادند. از هشتگ‌های مورد استفاده برای زلزله ایلام و کرمانشاه می‌توان به  #کنارتونیم، #زلزله، #ایران تسلیت، #کرمانشاه تسلیت، #ایلام تسلیت، #زلزله شوخی نیست و همچنین هشتگ‌های خارجی همچون earthquake#، #kermanshah، #kurdistan، #iran اشاره کرد.

اما کاربران در این هشتگ‌ها به چه موضوعی توجه داشتند و بیش از همه چه چیزی را توئیت کردند؟ یکی از هشتگ‌های مربوط به این بلای طبیعی که ترند شد، #زلزله است. برخی کاربران در این هشتگ شروع به ارسال گیف، عکس و فیلم‌های آموزشی کردند تا به کاربران آموزش دهند که هنگام وقوع زلزله چه باید بکنند. این آموزش‌ها به چگونگی پناه گرفتن، فاصله گرفتن از محل حادثه و حتی امدادرسانی اختصاص داشت. موضوع جالب توجه این است که این آموزش‌ها توسط شبکه‌های اجتماعی درحال انجام است که ازقضا بیشترین فشار هم روی آنها برای بسته شدن وجود دارد ودرحالی که در رسانه‌ها جای خالی چنین آموزش‌هایی بشدت احساس می‌شود و اگر هم آموزشی وجود داشته باشد به مانورهای گاه و بیگاه خلاصه می‌شود، این شبکه‌های اجتماعی از کوچک‌ترین فرصت استفاده کرده و وظیفه اطلاع‌رسانی و آموزشی خود را به‌طور کامل انجام می‌دهند.سازمان انتقال خون هم با هشتگ #اهدای خون از دارندگان گروه خونیo منفی خواسته است که برای کمک به مناطق زلزله‌زده، خون اهدا کنند. این توئیت با استقبال بسیار کاربران مواجه شد.

نارضایتی‌هایی که توئیت شد
بخشی از توئیت‌ها نیز به بعد دیگری از این اتفاق اشاره کرده و از عملکرد رسانه‌های جمعی ناراضی بودند. به‌عنوان مثال یک کاربر توئیت کرده است: سر شب خبرها اونقدر نرم بود که فکر کردم به خیر گذشته این زلزله ولی الان همین‌طور آمار کشته‌ها داره بالا میره. برخی دیگر هم به موضوع مسکن اشاره داشتند که اگر مقاوم بود این زلزله تا این حد تلفات جانی نداشت. به‌عنوان مثال یک کاربر توئیت کرده است: اگه سازنده فقط فکر منفعتش نبود مهندس ناظر به فکر رشوه‌اش نبود، شهرداری به فکر بافت فرسوده بود الان همه داشتن به ریش زلزله می‌خندیدن؛ یا  کاربر دیگری انتقاد خود را با طنز آمیخته کرده و با گذاشتن عکسی از ساختمان‌های مسکن مهر، در این زمینه توئیت کرده است: این ساختمونای مسکن مهر
سر پل ذهابه.... کجایی معجزه هزاره سوم؟ کجایی؟در هشتگ‌ها علاوه بر توئیت‌های مردم، هنرمندان هم دست به کار شده و با کشیدن طرح‌هایی ویژه، غم خود را از رنج مردم این خطه از ایران نشان دادند.

زلزله شوخی نیست
البته گروهی از کاربران در چنین شرایطی هم دست از شوخ‌طبعی برنداشته و در پست‌های مختلف توئیتری، اینستاگرامی و... جوک یا جمله‌هایی طنزآمیز نوشته‌اند. به‌عنوان مثال یکی از کاربران با مراجعه به صفحه اینستاگرام کریستیانو رونالدو، در واکنش به زلزله عراق و ایران در زیر یکی از پست‌های وی که در حال استراحت در کنار توپ طلای خود است نوشته: داداش برو زیر چارچوب در اتاق تا سقف نریزه روت.البته برخی هم نسبت به این موضوع واکنش نشان داده‌اند و به‌عنوان مثال دیروز یک کاربر توئیت کرد الان که خبر فوت و خسارت زیاد شده بنظرم دیگه درست نیست از زلزله جوک بسازیم... کار سختی نیست باور کنین...یا کاربر دیگری با هشتگ زلزله شوخی نیست، توئیت کرد: بعد حوادثی مانند سیل، زلزله و... یه لحظه خودتون یا خونواده تونو بذارین جای قربانی‌ها یا مصدومان و اون جوکی که قراره شما رو فرد بانمکی معرفی کنه پاک کنین یا در ذهنتون بهش بخندین.

کاربر دیگری هم در واکنش به شوخی بعضی کاربران با این اتفاق دردآور در هشتگ زلزله شوخی نیست، نوشت: بیایید به احترام جانباختگان عزیزمان، مزه نریزیم و هر توئیت مسخره و نمکی‌ای که راجع به زلزله باشه را حذف کرده و آن را ریتوئیت نکنیم.یک کاربر کرمانی هم که زخم خورده این بلای طبیعی است با مذمت ساختن جوک در چنین فضایی، توئیت کرده است: یک کرمانی می‌تونه زلزله رو درک کنه.به هرحال این زلزله باز هم نشان داد که شبکه‌های اجتماعی می‌توانند نقشی بزرگ در موقعیت‌های ویژه ایفا کنند و چه بسا با فرهنگسازی مناسب، بتوان علاوه بر آموزش‌های مناسب، این شبکه‌ها را به محلی مناسب برای امداد و نجات در شرایط اضطراری تبدیل کرد./ روزنامه ایران