به گزارش گروه تحلیل، تفسیر و پژوهش های خبری ایرنا، کودکان در هنگام تولد به مانند لوح پاکی می مانند که هرچه در نخستین سال های زندگی بر این لوح نگاشته شود، بر روح و رفتار آنان حک شده و تا آخرین لحظه زندگی همراهشان خواهد بود. بنابراین، داشتن پدر و مادری آگاه و دارای ویژگی های اخلاقی و فرهنگی متعالی، نقش پررنگی در تربیت کودک و هدایت وی به سمت تعالی خواهد داشت. اگر والدین، افرادی متدین، با اخلاق و اهل مطالعه باشند در بیشتر موارد کودکی به جامعه تحویل خواهند داد که وی نیز اهل مطالعه خواهد بود و معنویات در روح او کفه سنگین تری خواهد داشت.
الگوپذیری کودکان از والدین به ویژه در اموری مانند فرهنگ کتاب و کتابخوانی، مساله ای است که در سال های اخیر در میان خانواده های ایرانی رنگ باخته است. اکنون این پرسش مطرح است که خانواده چگونه می تواند فرزندان را به سوی کتابخوانی سوق داده و از کتاب یک ضرورت فرهنگی بسازند؟ در این زمینه «مریم سادات ظهوریان» جامعه شناس و ناشر به پرسش های پژوهشگر ایرنا درباره نقش والدین در هدایت فرزندان و به طور کلی جامعه به سمت کتابخوانی پاسخ داد.
مشروح اظهارات ظهوریان به قرار زیر است:

** کم توجهی و بی توجهی خانواده ها به کتاب
اگرچه مساله کم توجهی و بی توجهی خانواده ها به کتاب، کلیشه ای به نظر می رسد اما واقعیت این است که سرانه پایین کتابخوانی در ایران به دلیل مشکلات فرهنگی و زیربنایی در این حوزه است. کتابخوانی رفتاری است که چون یک ژن، قابل انتقال است. مطالعه و کتابخوانی نیز در شرایطی در افراد نهادینه خواهد شد که از بزرگترها به کوچکترها همچون ویژگی های وارثت انتقال داده شود. کتابخوان شدن کودکان و حرکت آنان به این سو، نیازمند این است که والدین پیش از تولد آنان به این موضوع توجه کرده و کودکان خود از همان سن جنینی با مقوله کتاب و کتابخوانی آشنا سازند.
متاسفانه ما می بینیم که پیش از تولد نوزاد و پس از تعیین جنسیت وی ، همه وسایل مورد نیاز و ضروری نوزاد توسط والدین خریداری شده جز کتاب. در آنچه به اصطلاح سیسمونی نامیده می شود کتابی به چشم نمی خورد در حالی که روانشناسان معتقدند از همان دوره جنینی باید برای کودک شعر و قصه خواند و پس از تولد نیز آنان را با کتاب آشنا کرد. کتاب در فرهنگ سیسمونی جایگاهی ندارد. حتی شاید تا چند سال نخست زندگی فرزند وسایل سرگرمی و حتی اسباب بازی هایی برای او تهیه شود اما به طور حتم کتاب جزو این وسایل نیست. این رفتار باعث می شود تا کودک گمان کند کتاب جزو نیازهای اصلی و ضروری وی نخواهد بود. بنابراین نمی توان از کودک انتظار مطالعه داشت.

** گرایش والدین به کتاب، بسترساز فرهنگ کتابخوانی در جامعه
والدینی که خود گرایش به کتاب و کتابخوانی نداشته باشند، نمی توانند فرزندان و نسلی کتابخوان تربیت کنند. بنابراین، گرایش پدر و مادر به کتابخوانی نقش برجسته ای در فرهنگ سازی کتابخوانی در جامعه خواهد داشت. بنده به عنوان یک ناشر و غرفه دار در نمایشگاه کتاب می بینم که خانواده ها زمانی که به نمایشگاه می آیند، اولویت نخست آنان تفریح است. اگرچه در سال های اخیر تا اندازه ای فرهنگ کتاب و کتابخوانی میان پدران و مادران نسل جوان پررنگ تر شده است اما هنوز اصلی ترین هدف خانواده ها و مراجعان نمایشگاه کتاب تفریح و سرگرمی است.
خرید کتاب و آشنایی با تازه های نشر در مرحله بعدی هدف از حضور در نمایشگاه برای بسیاری از مردم است. به عبارتی، آخرین بودجه ای که در کیف می ماند به کتاب اختصاص می یابد. اگر خانواده ها در سبد خرید خود کتاب را بگنجانند، به طور حتم فرزندان نیز از پدر و مادر الگوبرداری کرده و آنان نیز تلاش می کنند تا بخشی از پول توجیبی ها یا اندوخته های خود را به کتاب اختصاص دهند. کتاب باید به عنوان یک کالای ضروری و اصلی در خانواده ها درنظرگرفته شود. اگر والدین در اوقات فراغت خود در منزل کتاب به دست بگیرند فرزندان نیز از این رفتار الگو گرفته و به کتابخوانی روی خواهند آورد.

** استفاده از جذابیت های بصری و کلامی در جذب کودکان به مطالعه
جدا از دو عامل اثرگذار آگاه سازی والدین و گرایش آنان به کتابخوانی برای تربیت نسل های کتابخوان، جامعه نیز در اهمیت بخشی به کتاب نقش دارد. نبود کتابخانه های مخصوص کودکان با جذابیت های بصری نیز دیگر چالش پیش روی فرهنگ کتابخوانی در جامعه است. حضور کودکان در چنین فضاهایی و گذراندن اوقات فراغت میان کتاب های متعدد، باعث می شود این فرهنگ در وی نهادینه شده و تا سنین بزرگسالی نیز آن را حفظ کند.
از طرفی کودکان بسیار زود نقش می پذیرند، بنابراین برای آموزش آنان باید از راه آن وارد شد. یعنی با ایجاد جذابیت هایی چون گل و گیاه، رنگ، لباس و غیره مفاهیم را به وی منتقل کرد؛ این آموزش خواه در حوزه قرآن خوانی باشد یا موسیقی یا ورزش. بنابراین استفاده از کتاب در آموزش مفاهیم به کودکان در اعتماد بخشی آنان به این منبع عظیم آگاهی و علاقه مندی موثر خواهد بود. کودک در نیازهای بعدی، خود به خود به سراغ کتاب خواهد رفت و نیازی نیست که ما وی را مجبور به کتابخوانی کنیم.

** تولید محتوای مناسب، عامل گرایش جامعه به کتاب
به عنوان ناشر باید بگویم که به غیر از نقش خانواده و جامعه، تولید محتوای مناسب در گرایش افراد به ویژه کودکان و نوجوانان به کتاب عامل موثری است. اگرچه در سه چهار سال اخیر تولید محتوا برای کودکان بهبود یافته است اما مشکل اصلی این است که به ندرت کتاب های تالیف شده داریم. حتی در کتاب هایی که دارای نام مولف است، کپی کاری از نمونه خارجی صورت گرفته است. عدم رعایت قانون کپی رایت در ایران باعث این شده که بسیاری از همکاران این حوزه بدون توجه به رشد آگاهی کودکان، نسبت به تولید محتوا کم توجهی کنند.
به دلیل رشد فناوری و آگاه شدن کودکان، باید محتوای کتاب ها متناسب با رشد آگاهی تهیه شود. اگر ما به دنبال آموزش فرهنگ بومی هستیم باید به تولید محتوا و تالیف بومی بپردازیم نه اینکه کتاب ها تنها با تکیه بر ترجمه تهیه شود. تولید محتوای کنونی پاسخگوی نیازهای کودکان، نوجوانان و جوانان نیست.

** لزوم تعامل سازنده میان نهادها برای رشد فرهنگ کتابخوانی
زمانی که پای مطالعه و فرهنگ کتابخوانی در جامعه به میان آید، وارد عرصه گسترده تری از خانواده می شویم. یعنی فراتر از خانواده ها، نظام آموزش و پرورش، ناشران، رسانه ها و فضای مجازی باید دست به دست هم داده تا فرهنگ مطالعه در جامعه به ویژه میان کودکان نهادینه شود. همه مسئولیت ها را به گردن کودک و والدین نیاندازیم. باید کاری کرد که مطالعه جزو فاکتورها و مقوله های اصلی در زندگی افراد قرار داده شود. در این مسیر تلاش های موثری در سال های اخیر صورت گرفته که امیدبخش و اثرگذار بوده است. این نشان می دهد که ما می توانیم.
آنچه از اظهارات کارشناسان برمی آید این است که والدینی در رواج فرهنگ کتابخوانی میان فرزندان موثر خواهند بود که خود افرادی آگاه و اهل مطالعه باشند. در این صورت کودکان نیز با الگوبرداری از والدین به این مقوله علاقه مند و رفته رفته فرهنگ کتابخوانی در جامعه ترویج خواهد شد. ساده ترین و عملی ترین راه برای تربیت نسل های کتابخوان، فرهنگ سازی میان نسل جوان کنونی به ویژه پدران و مادران جوان است. زیرا آنان نسلی کتابخوان تربیت خواهند کرد. به عبارت بهتر تنها تربیت یک نسلِ کتابخوان متضمن تربیت نسل های آینده خواهد بود.

پژوهشم** 9283**1601**خبرنگار: فرشته ذبیحیان** انتشار: شهناز حسنی
ایرنا پژوهش، کانالی برای انعکاس تازه ترین تحلیل ها، گزارش ها و مطالب پژوهشی ایران وجهان، با ما https://t.me/Irnaresearchهمراه شوید.