صاحب‌خبر - گروه جامعه و شهروند- امیر حسین جعفری : می گویند در غرب هم خودش پیشرفت کرده و هم روند توسعه را تسهیل کرده اما در ایران از هر دو ناحیه عقب مانده است. صحبت از علوم انسانی است . علمی ضروری در ساخت جامعه بشری که در ایران مورد بی مهری قرار گرفته. حالا بعد از سال ها بحث بر سر ارتقا رشته علوم انسانی در کشور دبیرکل شورای عالی آموزش و پرورش اعلام کرد؛ تقویت رشته علوم انسانی در دست پیگیری این وزارتخانه است.
چالش های علوم انسانی در ایران
در دهه های اخیر رشته های علوم انسانی در جامعه ما ارج و قرب چندانی نداشته است. تا آنجا که در انتخاب رشته مدرسه کمتر خانواده ای حاضر می شد فرزندش را برای ادامه تحصیل به رشته های علوم انسانی بفرستد مگر اینکه فرزندش ناگزیر از انتخاب این رشته بود. بیراه نیست اگر بگوییم با همه تلاش برای زدودن این تفکر در جامعه این وضعیت در حال حاضر نیز فرق چندانی با گذشته نکرده است. یک مثال ساده برای اثبات این نظر انتشار وضعیت هدایت تحصیلی دانش آموزان در امسال بود که نشان می داد بیش از 60 درصد دانش آموزان تمایل داشتند در رشته علوم تجربی ادامه تحصیل دهند خواسته ای که برخاسته از علل مختلف است.
گذشته از مساله ارزش گذاری نامناسب این رشته در فرهنگ ایرانیان طبق نتایج پژوهشی که یک دهه پیش منتشر شد در تولید علم این حوزه نیز حرف چندانی نداریم. دانشگاه شانگهاى چین در سال ۲۰۰۳ فهرست ۵۰۰ دانشگاه برتر جهان در آمریکا، اروپا، آسیا و اقیانوسیه را اعلام کرد. در این فهرست بلند در حالى که شش دانشگاه از کشور هاى ترکیه و اسرائیل دیده می شد نامی از دانشگاه هاى ایران نبود. یعنی دانشگاه های ایران هیچ رتبه اى از نظر تولید و اعتبار علمی در مقیاس جهانی نداشتند. موضوعی که شامل حال علوم انسانی نیز می شد. این گزارش که نتیجه دو سال کار مداوم بود، معیارهایی چون رتبه بندى دانشگاه ها، جایزه نوبل، تعداد محققان پراستناد، مقالات منتشر شده در مجلات نیچر و ساینس، تعداد مقالات چاپ شده در مجلات معتبر «ISI» و عملکرد تحقیقاتى هر محقق را ملاک قرار داده بود. هر چند نمی توان برخی از معیارها همچون میزان پایین بودن تولید مقاله در مجلات بین المللی را ملاک مناسبی برای سنجش شاخص توسعه یافتگی علوم انسانی در نظر گرفت اما نتایج این پژوهش با معیارهای دیگرش قابل اغماض نیست.
چرا ایرانیان علوم انسانی را دوست ندارند؟
گزارشی که چندی پیش در مجله فوربز منتشر شد نشان می دهد در سال های اخیر در آمریکا و اروپا برخی از
رشته های علوم انسانی مانند برخی از رشته های پزشکی یا مهندسی با جذب بالای طرفداران و علاقه مندان مواجه شده است. این علاقه مندان بازار کار خوب و مناسب و آینده نگری را بخشی از
ملاک های علاقه خود عنوان کرده اند. این تغییر عقیده عمومی پس از اصلاح دستمزد کم رشته های علوم انسانی نسبت به تجربی و مهندسی در این کشورها صورت گرفت. این امر در راستای جذب افراد با سطح هوش بالا و توانمند در این رشته ها انجام شد. موضوعی که در ایران همچنان مهجور مانده و همین در فرهنگ مردم و گرایش اکثر دانش آموزان نخبه به این رشته نیز تاثیر گذاشته است.
تلاش برای ارتقا رشته علوم انسانی
سالی است که ارتقا رشته های مرتبط با علوم انسانی در برنامه های آموزش و پرورش قرار گرفته است. این موضوع به ویژه از سال 94 جدی تر مطرح شده است. سال گذشته مدیر کل آموزش و پرورش شهر تهران در نشستی مطبوعاتی از عدم ثبت نام رشته علوم انسانی در مدارس دولتی خبر داد. او در توضیح این خبر گفت:«ورود به رشته علوم انسانی بسیار آسان بود، برای همین هر دانش‌آموزی که معدل پایین داشت وارد رشته علوم انسانی می‌شد و سطح این رشته به لحاظ کیفی پایین آمده بود. به همین علت از سال تحصیلی آینده دانش‌آموزانی که علاقه‌مند به رشته علوم انسانی هستند می‌توانند در مدارس استعدادهای درخشان، نمونه دولتی و مدارس فرهنگ ثبت‌نام کنند و به خانواده‌ها اطلاع‌رسانی می‌کنیم تا ورود به رشته‌های ادبیات و انسانی دیگر برای دانش‌آموزان سهل و ساده نباشد از این پس هر دانش‌آموز که معدل پایین دارد نمی‌تواند وارد این رشته شود و استعداد حرف اول را در رشته ادبی می‌زند.» او همچنین افزود: «براساس آنچه در سند تحول بنیادین آموزش و پرورش آمده است، ارتقای کیفی رشته علوم انسانی مد نظر است اما با سیستم فعلی فقط به لحاظ کمی ارتقا پیدا می‌کنیم. در سند تحول بنیادین بر شناسایی استعدادهای برتر و هدایت آنها به ادامه تحصیل در رشته‌های علوم انسانی تاکید شده است. بنابراین تلاش می‌کنیم مدارس فرهنگ را تقویت کنیم تا به ارتقای کیفیت تحصیل در این رشته
بی انجامد.» اعلام این خبر اگرچه در راستای تقویت علوم انسانی مطرح شد اما مردم را غافلگیر کرد. چرا که باعث شد برخی تصور کنند تحصیل در این رشته ها تنها در مدارس مشهور به «فرهنگ» که سال 93 با مدیریت غلامعلی حداد عادل و با هدف تربیت دانش آموزانی در رشته علوم انسانی و با رویکرد مباحث بومی تاسیس شد، صورت خواهد گرفت.
موضوعی که با تکذیب مسوولان آموزش و پرورش مواجه و ناشی از دریافت اشتباه رسانه ها خوانده شد. بعد از اعلام این اخبار دیگر خبر چندانی از آموزش و پرورش برای تقویت رشته های مرتبط با علوم انسانی شنیده نشد تا اینکه مهدی نوید ادهم دبیرکل شورای عالی آموزش و پرورش با بیان اینکه استراتژی وزارتخانه تقویت مدارس و رشته علوم انسانی است اظهار کرد: «تلاش می‌کنیم زمینه‌های لازم را فراهم کنیم تا دانش‌آموزان با استعدادهای برتر به سمت این رشته بیایند.» او درباره زمینه‌های تحقق یکی از بندهای سند تحول بنیادین آموزش و پرورش مبنی بر «گسترش و تقویت مدارس و مجموعه‌های آموزشی و تربیتی خاص علوم انسانی در سراسر کشور» گفت:«توسعه مدارس ویژه علوم انسانی دستور سند تحول بوده و هست اما نحوه بیان و انعکاس تصمیم آموزش و پرورش شهر تهران در رسانه‌ها در سال گذشته کژتابی داشت و بیان شد تقویت مدارس فرهنگ مدنظر است. از آنجا که فرهنگ مدارس غیرانتفاعی وابسته به فردی خاص است، شائبه ایجاد شد که قصد توسعه و تقویت مدارس آن شخص مدنظر است در حالی که اینگونه نبود.»دبیرکل شورای عالی آموزش و پرورش این را نیز افزود که تقویت علوم انسانی و علوم معارف اسلامی در دست پیگیری است و یکی از مباحث هدایت تحصیلی توجه به همین موضوع است.نویدادهم همچنین به اقبال جامعه در گرایش به رشته های غیر انسانی نیز اشاره کرد و گفت:«متاسفانه اکنون موج علوم تجربی در جامعه ایجاد شده و آموزش و پرورش آن را ایجاد نکرده است و ما سرکلاس رشته تجربی را تبلیغ نمی‌کنیم بلکه این موج تبدیل به یک نیاز اجتماعی شده است . چه درست و چه غلط، این تصور در مردم ایجاد شده است که حقوق پرستاران و پزشکان بالاست و شان اجتماعی دارند.»دبیرکل شورای عالی آموزش و پرورش درباره چگونگی افزایش اقبال به رشته‌های علوم انسانی نیز افزود:«بخشی از این فرهنگسازی را ما و بخشی را دانشگاه و سایر نهادهای عمومی باید انجام دهند. باید
رشته های علوم انسانی محبوبیت ومنزلت اجتماعی پیدا کنند و درآمد ناشی از اشتغال در این رشته‌ها بهبود یابد. با مدارس خاص علوم انسانی فاصله بسیاری داریم و قطعا چند سال زمان لازم است تا به آن برسیم.»
ضرورت بررسی همه چالش های علوم انسانی
بدیهی است که فقط با گفتن نارسایی های در گرایش
دانش آموزان به علوم انسانی مشکلی حل نخواهد شد بلکه ضرورت دارد برای تقویت جایگاه این رشته مهم در جامعه و مدارس علاوه بر تغییر فرهنگ جامعه در نگاه به این رشته و استفاده از دانش روز بین الملی در این حوزه دست به تولید علم نیز بزنیم تا در عرصه های بین المللی حرفی برای گفتن داشته باشیم. مساله ای که در تسریع روند دیگر مشکلات این حوزه نیز تاثیر مثبت خواهد داشت.∎