خانواده مهمترین نهاد جامعه به شمار می رود و حیات وممات آن نیز در گرو رفتارها و فرهنگی است که در خانواده دنبال می شود.شناخت مسیر صحیح زندگی در بستر خانواده کانون تعالی بخشی است که رشد و هدایت افراد خانواده و به تبع آن جامعه بزرگتر را فراهم کرده وابزارهای سلامت و سعادت جامعه را گسترش می دهد از این رو حفظ حریم خانواده براساس تعالیم وآموزه های ناب اسلامی تنها راهکاری حفظ آن از آسیبهایی است که ارکان خانواده را تهدید می کند. یقینا حفظ خانواده و هدایت آن به سمت مسیرهای متعالی نیازمند نقشه راه و برنامه جامع ومدونی است که مسئوولان وسایر اقشار جامعه را در رساندن به هدف والای تحکیم خانواده یاری کند. سیاست های کلی خانواده ابلاغی مقام معظم رهبری سند و نقشه راهی است که توجه به آن و برنامه ریزی بلند مدت برای تحقق آن می تواند به این مهم کمک نماید. قدس آنلاین در گزارش پیش رو و گفتگو با کارشناسان به بررسی این موضوع پرداخته است.

سیاست های کلی خانواده مقام معظم رهبری سیاست های بلند مدتی است

دکتر رضا شریفی دبیر کمیته ملی پیشگیری از طلاق  با بیان اهمیت سیاست های کلی خانواده از سوی مقام معظم رهبری به این مهم اشاره می کند که سیاست های خانواده معظم له نیازمند برنامه ریزی بلند مدت است وی در این باره می افزاید : بی شک ابلاغ  سیاست های کلی خانواده توسط مقام معظم رهبری موضوع شایان توجهی است که همه دستگاه های دولتی در یک هم افزایی منسجم باید به  تمهیدات لازم  برای اجرای آن بیاندیشند. یکی از موارد مهم و قابل تذکر این است که فرمایشات معظم له را نباید به عنوان برنامه ای کوتاه مدت در دستور کار قرار داد بلکه محورهای اشاره شده از سوی ایشان برنامه های بلند مدتی است که حتی ممکن است نیازمند یک یا دو دهه سرمایه گذاری باشد تا در زمان معلوم نتایج آن به خوبی روشن شود. متاسفانه دو دهه اخیر نهاد خانواده با تغییرات ، چالشها و تحولات غیر قابل هضمی مواجه بوده است و این تغییرات تجربیات تلخی را به مردم تحمیل کرده که  تبعات اجتماعی و فرهنگی آن  در بسیاری از رفتارهای  خانواده مشهود است. 

اعتیاد اصلی ترین چالش ایران بعد از پایان جنگ تحمیلی

دکتر شریفی روانشناس و عضو هیات علمی دانشگاه  با اشاره به چالش های بعد از جنگ تحمیلی تصریح می کند: با پایان جنگ تحمیلی شاهد چالشهایی اساسی در حوزه خانواده بودیم  که از جمله آن می توان به موضوع  شیوع اعتیاد و تغییراتی که در این زمینه به وجود آمده است اشاره کرد. شاید به جرات بتوان گفت مهمترین آسیب اجتماعی در حوزه خانواده بعد از دفاع مقدس مساله افزایش آمار اعتیاد و تغییراتی در این حوزه  است.

گرایش زنان به مواد مخدر و افزایش آسیبهای اجتماعی

وی در این باره می افزاید:: تنزل سن اعتیاد و گرایش به اعتیاد ،متفاوت شدن نوع مواد مخدر ومصرف آن؛ تغییر درالگوی مصرف و گرایش جمعیت زنان نیزبه موضوع اعتیاد از مسایل مهمی است که بر کارکرد خانواده و ارزشهای حوزه خانواده تاثیر گذاشته است. اعتیاد مردان و بالاخص زنان در خانواده از جمله آسیب هایی است که نهاد خانواده و سرمایه اجتماعی را با چالش های متعددی مواجه کرده است.

به ازای هرچهار ازدواج یک طلاق ثبت می شود!

دبیر کمیته ملی پیشگیری از طلاق با اشاره به معضلات اعتیاد و تاثیر آن بر ناپایداری خانواده می گوید: یکی از آسیب های اعتیاد در خانواده که ازجدی ترین معضلات در این حوزه به شمار می رود و متاسفانه موجب  فروپاشی کانون بسیاری از خانواده ها در دو دهه اخیر شده موضوع ناپایداری خانواده یا طلاق بر اثر اعتیاد به مواد مخدر است.این مساله متاسفانه از دهه هشتاد با شیب قابل توجهی رو به افزایش گذاشت وروند صعودی یافت بنحوی که براساس آمارهای منتشر شده در سال هشتاد به ازای هرده ازدواج یک طلاق ثبت میشد اما اعتیاد و سایر آسیبهای اجتماعی این روند را به قدری شتاب بخشید که امروز به ازای هر چهار ازدواج یک طلاق ثبت میشود ! افزایش آسیب های اجتماعی و فرهنگی تنها راهی است که با استناد به آن بتوان خطر افزایش طلاق را به مسئوولین و خانواده ها هشدار داد. شاید برای درک هر چه بهتر این موضوع خاطر نشان شد که طلاق پیامدی ازسایرآسیب های اجتماعی دیگر به شمار می رود و خود محرک بسیاری از آسیبهای اجتماعی و فرهنگی است.

 روابط فرازناشویی گسترش یافته است

دکتر رضا شریفی با اشاره به یکی از تبعات طلاق که در تضاد با آموزه های اسلامی و شرعی است می گوید: یکی از مسایل مبتلا به خانواده که متاسفانه دردو دهه اخیر به طور چشمگیر و بی سابقه ای فزایش یافته پدیده روابط فرازناشویی در حوزه خانواده است . افزایش طلاق یکی از اصلی ترین دلایل  رویکرد افراد به ارتباط های نامشروع است.

کاهش میل جوانان به تشکیل خانواده را جدی بگیریم

 دکتر شریفی روانشناس کاهش باروری و میل جوانان به تشکیل خانواده را یکی از چالشهای مهم پیش رو عنوان کرده تصریح می کند: موضوع مهمی  که دریکی دو دهه اخیر در حوزه خانواده چالش برانگیز بوده بحث کاهش باروری جمعیت می باشد. عدم فرزند آوری و نداشتن تمایل به این موضوع نیز به خودی خود به مشکلاتی از قبیل طلاق و پیامدهای آن بر خانواده مربوط می شود. در کنار این موضوع کاهش میل جوانان به ازدواج وتشکیل خانواده با مشاهده مشکلات زوجهای مطلقه به این مساله دامن زده که آنها نیز از موضوع ازدواج گریزان باشند. بدیهی است مسائلی از جمله طلاق،  تغییر و تحولات اجتماعی و محدودیت های اقتصادی به خودی خود نقش موثری در عدم تمایل جوانان به ازدواج و تشکیل زندگی مشترک دارند .یعنی به میزان افزایش  طلاق با کاهش میل جوانان به ازدواج و تشکیل خانواده رو به روهستیم که این مساله نهاد خانواده را به شدت دچارچالش کرده است.

 روابط نامتعارف جایگزین ازدواج شده است

وی درباره ازدواج های سفید و روابط نامتعارف اظهار می دارد: گرایش نسل جوا ن به سبک های ارتباطی نامتعارف مثل ازدواج سفید و موضوعات هم باشی به جای ازدواج رسمی بخشی از جوانان ما نشان می دهد عده ای از جوانان پایه گذار این سنت غلط در جامعه هستند بنحوی که روابط نامتعارف را جایگزین موضوع ازدواج و تشکیل خانواده نموده اند.متاسفانه  شواهد حاکی از آن است که نهاد   خانواده طی دو دهه اخیر نه تنها تقویت نشده بلکه مسئوولان برنامه مدونی برای  توانمند سازی  والدین  به عنوان ارکان خانواده نداشته اند و نتوانسته اند والدین را در امرفرزند پروری صحیح  توانمند کنند.  متاسفانه این وضعیت به پیچیده تر شدن  مشکلات نهاد خانواده دامن زده است.

رکود و اقتصاد ناسالم تبعات جبران ناپذیری در نهاد خانواده داشته است

این استاد دانشگاه  با اشاره به اهمیت مساله اقتصادی در فروپاشی کانون بسیاری از خانواده ها تصریح می کند: درکنار مسایل یاد شده یکی از اصلی ترین موضوعاتی که عامل چالشهای اجتماعی است و رفتارها و ویژگی های نهاد خانواده را تحت تاثیر قرار داده است موضوع معیشت و مساله اقتصاد است. تغییرات اقتصادی و محدودیت های اقتصادی تجربه شده در سالهای اخیر در کنارموضوعاتی چون تعدد نقش زنان در جامعه  وکمرنگ شدن نقش مهم زن در حضور در خانواده به تضعیف نهاد خانواده و سرگردانی اعضای آن دامن زده است.

بند 5 سیاست های کلی خانواده بسیار حیاتی است

 وی با تاکید بر بند 5 سیاست های کلی خانواده مقام معظم رهبری می گوید: موضوعات زیادی از جمله  فمینیسم، حقوق زنان و عدالت اجتماعی محورهای قابل تاملی هستند که باید مورد توجه کارشناسان امر به ویژه مسئوولان قرار بگیرند چرا که این مسائل به خودی خود بر روند تفکرات و تصمیم گیریها تاثیر می گذارد. بی شک عدم چاره اندیشی و ارائه سبک درست و شیوه ای که افراد را با حقوق اجتماعی و مدنی خود آشنا ساخته و حس رضایت را در آنها به بهترین شکل ایجاد کند تبعات و آسیبهای غیر قابل جبرانی را به جامعه تحمیل می کند.واقعیت ها نشان می دهد بی توجهی مسئوولان  به همه حوزه ها از جمله خانواده موجب تضعیف منزلت خانواده و کاهش سرمایه اجتماعی شده است. ماحصل این موضوع نیز در ناپایداری خانواده و تنزل سرمایه اجتماعی در حوزه خانواده مشهود است!! بی شک بند 5 سیاست های کلی ابلاغی مقام معظم رهبری موضوعات قابل توجهی هستند که با رویکرد و برنامه ریزی مطلوب مسئوولان می تواند در راستای تحکیم خانواده به عنوان یکی از بزرگترین سرمایه های اجتماعی کمک کند.

 احترام؛ مودت و رحمت رمز بقای خانواده

دکتر رضا شریفی دراین باره خاطر نشان می شود:  رسیدن به اهداف تعیین شده در بند 5 سیاست های کلی خانواده ابلاغی مقام معظم رهبری که به موضوعاتی چون تحکیم خانواده و سرمایه اجتماعی  بر پایه رضایت و انصاف ، خدمت و احترام و مودت و رحمت با تاکید بر به کار گیری ظرفیت های آموزشی تربیتی و رسانه ای کشور در جهت تحکیم بنیان خانواده و روابط خانوادگی ، فرهنگ سازی و تقویت تعاملات اخلاقی،  مقابله با جنگ نرم و ممنوعیت نشر برنامه های مخل خانواده و سایر موضوعات پرداخته است منوط به توجه بیش از پیش به موضوع حساس ارکان خانواده است. به نوعی این بند برموضوع مهمی تاکید دارد و ما را به این مساله رهنمون می کند  که نهاد خانواده نیازمند آموزش و تقویت است. والدین و زوجین جوان شدیدا نیازمند آموزشهای اخلاقی هستند تا با رویکرد متفاوت و از منظر دیگری مسایل خانواده را بررسی کرده و با آن مواجه شوند.

از ظرفیت شبکه های اجتماعی غفلت شده است

وی با اشاره به بد آموزیهای شبکه های اجتماعی و غفلت مسئوولان از این موضوع می افزاید: یکی از مسایلی که متاسفانه در هیاهوی سیاسی کاریها همچنان مورد بی توجهی و سستی و غفلت مسئوولان قرار دارد موضوع بد آموزیهای شبکه های ماهواره ای علی الخصوص فارسی زبان در آن سوی مرزهاست که در دو دهه اخیر به  شدت نهاد خانواده را تحت تاثیر قرار داده و آسیب های جبران ناپذیری بدان زده است. ترویج سبک زندگی غربی مهمترین رویکرد شبکه های فارسی زبان خارج از کشور است تا با انتقال فرهنگ بی بند وبار غرب پایه های ارکان خانواده را در ایران سست کرده و برنامه های ضد فرهنگی خود را در این سرزمین دنبال نمایند . آموزش رسانه ای برای مقابله با تاثیر این شبکه های آسیب رسان وتقویت بنیه دانش ، ارتقاء بینش و فرهنگ خانواده بخصوص زوجین جوان اساسی ترین برنامه هایی است که برای پیشگیری از این آسیب ها باید به  شدت مورد توجه مسئوولان قرار بگیرد.

تربیت نسل صالح نیازمند آموزش آنها است

دکتر رضا شریفی با تاکید بر نقش آموزش جوانان می گوید: یقینا در فضای تهاجم فرهنگی و ناتوی فرهنگی باید تمامی جوانان قبل از ازدواج در حوزه هایی چون انتخاب همسر و ارتقاء توانمندی  ورود به زندگی مشترک تحت آموزش های ویژه و خدمات مشاوره ای مطلوب قرار بگیرند تا بعد از عبور از این مرحله سرنوشت ساز و مهم آموزشهای لازم در راستای  حفظ روابط خانوادگی و زناشویی را نیز بگذرانند. بارور شدن وپرورش فرزندانی که نسل صالح این سرزمین به شمار می روند نیز نیازمند آموزش است از این رو نقش رسانه های داخلی و مراکز فرهنگی در جای جای ایران اسلامی بسیار حیاتی است.بی شک تمامی نهادهای فرهنگی و تبلیغی ابزارها و بازوهای خون رسانی هستند که در توانمند سازی ارکان خانواده و حمایت از خانواده در بعد آموزشی  باید سیاست های کلان خانواده ابلاغی مقام معظم رهبری را سرلوحه فعالیت های خود قراردهند تا امکان حمایت از خانواده و آموزش برای همه شهروندان در زمینه های یاد شده فراهم شود.

ظرفیت های آموزشی آموزش و پرورش را جدی بگیریم

وی با تاکید بر ظرفیت های آموزشی در آموزش و پرورش و آموزش عالی تصریح می کند: بخشی از ظرفیت های آموزشی کشور در سیستم آموزش وپرورش ونظام آموزش عالی کشورخلاصه می شود. تقریبا همه فرزندان ما به نوعی درمسیر آموزش و پرورش و سپس سیستم آموزش عالی کشور قرار می گیرند .دو ظرفیت عظیم برای توانمند سازی اندیشه و تفکرفرزندان ایران اسلامی که همچنان مورد بی مهری برخی از مسئوولان قرار دارند .یعنی به آموزش و پرورش و نهاد آموزش عالی به عنوان دو ظرفیت عظیم انسان سازی توجه کافی نشده است.  حتی ظرفیت هایی همانند دوران خدمت سربازی فرصت های آموزشی به شمار می روند که اگر به صورت سازمان یافته در آنها برنامه ریزی صورت بگیرد  تقویت نهاد خانواده و یا اجتماعی شدن فرزندان و نسل جوان را به دنبال خواهد داشت.حوزه های یاد شده  فرصت های عالی هستند  تا با استفاده از محیط های آموزشی و فرهنگی  بسیاری از چالشها و موضوعات بحث برانگیز و تخریبی خانواده  حل و فصل شود.

 فرهنگ سازی روند تدریجی است

وی با بیان اینکه مدیریت بلند مدت رمز موفقیت کشورها است با اشاره به تجربه موفق کشور ژاپن خاطر نشان می شود: متاسفانه یکی از مشکلات جامعه ایران عدم مدیریت هیجان وحفظ تداوم آن است. هنگامی که جامعه به بحران اجتماعی مبتلا می شود همه اعضای جامعه در کنار هم برای حل موقت آن  بسیج می شوند. شاید این کمک ومداخله موقتا کارساز باشد اما نیازمند تداوم و برنامه ریزی برای دهه های بعدی است چرا که آموزش  و فرهنگ سازی یک روند تدریجی است و در گذر زمان در طول دهه ها در نسل های مختلف نهادینه می شود.از این رو توصیه می شود  با تغییر رویکرد خود را آماده آموزشهای متناسب با تغییرات جهانی و اجتماعی کشورمان نماییم تا این مساله به تدریج خود را در سیستم های آموزشی کشور نشان دهد. نمونه این موضوع سیستم آموزشی کشور ژاپن است که شعارشان آموزش قلب ها وذهن هاست. بی شک کارکردهای مسئوولان ژاپنی نشان می دهد تقویت نسل جوانشان را در یکی دو سال و با برگزاری یک همایش و سخنرانی تقویت نکرده اند؛  بلکه برنامه  ریزی های بلند مدت واهتمام به  آموزشهای غیر رسمی مهمترین دلایل موفقیت سیستم آموزشی و نسل جوان هدفمند این کشور بوده است.

 نهادهای غیر رسمی نقش مهمی در آموزش جوانان دارند 

وی با اشاره به ظرفیت نهادهای غیر رسمی در ترویج فرهنگ زندگی خانوادگی وظرفیت  آموزشی آنها می گوید:  نهادهای غیر رسمی همچون مساجد ، خانه های فرهنگ و فرهنگسراهایی که زیر مجموعه های شهرداریها به شمار می روند و انجمن های محلی فرصت های مغتنمی برای آموزش نوجوانان و جوانان به شمار می روند. شبکه های اجتماعی ظرفیت عظیمی است که شدیدا بدان غفلت شده است نه تنها این ظرفیت در راستای هم افزایی و مشارکت اجتماعی و آموزشهای خانوادگی ایرانی اسلامی به کار گرفته نشده بلکه  به دلیل مشکلات حوزه فراغت و سرگردانی نسل جوانی که اوقات فراغت مبهم وسردر گمی دارد فضای مجازی و شبکه های اجتماعی به بستری برای انتشار بد آموزیها و بد فرهنگی ها تبدیل شده است.

 کانون خانواده محل حل بحران هاست

نصرا...پژمانفر رئیس  کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه بسیاری ازبحران های اجتماعی در دل خانواده ها حل شده می گوید :در واقع آن چیزی که امروز به عنوان بزرگترین رکن سلامت اجتماعی مورد توجه همه صاحب نظران قرار دارد خانواده است.  خانواده در همیشه تاریخ از اهمیت خاصی برخوردار بوده بنحوی که  به عنوان محوری ترین موضوع اجتماع همواره مورد توجه همه قرار داشته است. یکی از نهادهایی که از آغاز بعثت پیامبر (ص) بدان توجه ویژه ای شد نهاد خانواده بود چرا که بسیاری از پیچیدگی هایی که در بحران های اجتماعی زندگی افراد را تحت تاثیر قرار می دهد به روابط عاطفی اعضای خانواده و همکاری و همراهی آنها ارتباط دارد.

 گسست خانوادگی محصول فرهنگ غرب است

وی زندگی فرو پاشیده غرب را بهترین مثال در این حوزه عنوان کرده خاطر نشان می شود: شاهد این مساله از هم پاشیده شدن ارکان خانواده درغرب است که  آسیب های زیادی به آنها تحمیل کرده است.گسست خانوادگی به وجود آمده در غرب مشکلات وچالشهای بزرگی را برای آنها رقم زده است. گسست بین اعضای خانواده  به آنها اجازه نداده است تا در کنار یکدیگر از بهترین لحظات زندگی استفاده کنند و با استفاده از ظرفیت عاطفی خانواده فضای عاطفی صمیمی گفتگوی منطقی را پوشش داده و  مسایل و نیازمندیهای همدیگر را در این فضا حل و فصل نمایند به همین دلیل است که غرب تلاطم های خانوادگی ، اجتماعی و به تبع آن فرهنگی قابل توجهی دارد.متاسفانه در ایران نیز با چالش جدی نسل ها مواجه هستیم . عملکردها نشان می دهد نسخه ای که غرب پیچیده و ماحصل آن سرخوردگی و فروپاشی کانون خانواده بوده در ایران  نیز طرفداران بسیاری دارد و با شدت به پیش می رود. مسما با دور شدن اعضای خانواده از یکدیگر و بنا داشتن ارتباط های غیر صحیح به جای ازدواج باید مرگ نشست های صمیمی بین اعضای خانواده را اعلام کرد چرا که این مسایل بخشی از نیازهای عقلانی ،عاطفی و فرهنگی هر جامعه ای است که درون خانواده ایجاد می شود و بی توجهی یا انحراف از آن زمینه ساز  بسیاری از انحرافات خواهد بود.

 گروه های مرجع الگوی جوانان به شمار می روند

دکتر پژمانفر رئیس کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی با اشاره به یکی از موضوعات سیاست های کلی خانواده مقام معظم رهبری در خصوص اهمیت نقش و تاثیر گذاری گروه های مرجع می گویدد: اصلاح رفتارهای گروه های مرجع بحث قابل تاملی است چرا که نوجوانان و جوانان همواره علاقمند هستند تا از گروه های مرجع به عنوان الگو خط و مشی بگیرند. از این رو است که مقام معظم رهبری گروه های مرجع را به دو گروه مثبت و منفی عنوان می کنند . بی شک گروه های مرجع در هر محور و دسته ای که قرار می گیرند از مسئوولین یا هنرمندان و ورزشکاران تا سیاست مداران و فرهنگیان باید با تغییر روشهای خود و اصلاح سبک زندگی به عنوان تاثیر گذار ترین افراد جامعه را به سمت مطلوب وصحیح هدایت نمایند.یک امام جماعت ،معلم، استاد دانشگاه ؛ یک استاد فنی و حرفه آموزدر کنار ورزشکاران و هنرمندان می توانند جزء  گروه های مرجع و تاثیر گذاری باشند که نوجوانان وجوانان را با رفتارهای خود هدایت می کنند.