13 شهريور؛ به ياد محسن هشترودي
رياضيدان هنرمند
پروفسور محسن هشترودي در 22 دي 1286 تبريز به دنيا آمد و در 13 شهريور 1355 در تهران در گذشت .
پدرش شيخ اسماعيل مجتهد از مشاوران شيخ محمد خياباني يکي از فعالان نهضت مشروطه بود. محسن هشترودي تحصيلات دبستاني خود را در مدرسه‌هاي سيروس و اقدسيه در شهر تبريز به پايان برد و سپس براي ادامه تحصيل در دارالفنون به تهران آمد. چند سالي در تهران به تحصيل پزشکي گذراند، تا در سال 1304 به عنوان دانشجوي بورسيه دولتي براي تحصيل در رشته رياضيات به کشور فرانسه اعزام شد.
هشترودي در سال 1314 با درجه کارشناسي در رشته رياضيات از دانشگاه سوربن فارغ‌التحصيل شد. سپس با سرپرستي پروفسور الي کارتان در همان دانشگاه به پژوهش در زمينه هندسه ديفرانسيل پرداخت و مدرک دکتراي خود را در رشته رياضيات در سال 1316 دريافت کرد. پس از بازگشت به ايران به عنوان استاديار در دانشکده علوم دانشسراي عالي به کار مشغول شد. در سال1320 کرسي استادي دانشسراي عالي را دريافت کرد. در سال 1330 به مقام رياست دانشگاه تبريز رسيد، و در سال 1336 به عنوان رئيس دانشکده علوم دانشگاه تهران انتخاب شد.
پروفسور هشترودي در طول زندگي حرفه‌اي خود ارتباطش را با مجامع علمي بين‌المللي حفظ کرد. وي در سال 1329 به عنوان نماينده دانشگاه تهران در کنگره بين‌المللي رياضي‌دانان هاروارد شرکت کرد. همچنين در مؤسسه مطالعات پيشرفته دانشگاه پرينستون و به درخواست رياست مؤسسه اوپنهايمر به عضويت پذيرفته شد، و يک ترم پاييزي را نيز به تدريس در دانشگاه هاروارد پرداخت. پروفسور هشترودي مهارت زيادي در بيان اصول و پديده‌هاي علمي و فناوري‌هاي جديد به زبان ساده داشت، و با نوشته‌ها و سخنراني‌هاي خود مي‌توانست با قشر بزرگي از جامعه ارتباط برقرار کند و مفاهيم اصلي دانش و فناوري را به آنان منتقل کند. به فلسفه، شعر و موسيقي علاقه زيادي داشت و خود نيز اشعاري سرود.
پروفسور هشترودي از پيشروان تفکر انتقادي در ايران بود. او تأکيد زيادي بر اهميت علوم پايه داشت. در همين حال فلسفه، هنر و عرفان را مکمل علم مي‌دانست. وي اعتقاد داشت که «علم» تنها نوع ارزشمند دانش، «هنر» نگاهي ظريف به زندگي، و «فلسفه» غايت معرفت‌شناسي است، و هيچ‌يک بدون نوآوري و اصالت ارزشي ندارند.
تخصص پروفسور هشترودي در زمينه هندسه ديفرانسيل بود. مهمترين اثر علمي نگاشته شده توسط محسن هشترودي، پايان‌نامه دکتراي او در زمينه هندسه ديفرانسيل است، که در آن يکي از مدل‌هاي رياضي استادش (الي کارتان) را تعميم داد که امروزه به نام «التصاق هشترودي (Hachtroudi Connection) شناخته مي‌شود. او در طول زندگي حرفه‌اي در ايران چند مقاله کوتاه علمي نيز منتشر کرد. جداي از پژوهش علمي، پروفسور هشترودي به عنوان يک متفکر منتقد و رياضيدان نامدار ايراني، داراي اهميت نمادين و شخصيتي اثرگذار در جامعه علمي معاصر ايران بوده است.
∎